STAN PRAWNY NA 14 LIPCA 2020 Rada szkoły: zasady funkcjonowania i kompetencje Opracował: dr Patryk Kuzior, doktor nauk prawnych, specjalista m.in. z zakresu prawa oświatowego. Zaktualizował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz wielu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.). Usytuowanie przepisów dotyczących funkcjonowania rad szkół w rozdziale czwartym Ustawy Prawo oświatowe (dalej: upo.) zatytułowanym Społeczne organy w systemie oświaty przesądza o charakterze rady jako organu. Z przyjętego przez prawodawcę założenia w art. 81 upo. wynika, że rada szkoły składa się zarówno z osób związanych z placówką na gruncie zawodowym, a więc nauczycieli, jak i reprezentacji pozostałych członków jej społeczności, czyli rodziców i uczniów. Członkowie rady szkoły pełnią tę funkcję nie zawodowo, w ramach obowiązków służbowych (jak np. w przypadku rady pedagogicznej), ale społecznie i w oparciu o zasadę dobrowolności, ponieważ o wejście w skład rady szkoły trzeba się ubiegać. Z art. 80 ust. 1 upo. wynika, że w szkołach i placówkach mogą działać rady szkół i placówek. Kluczowy jest czasownik „mogą”, ponieważ rada szkoły nie jest organem obligatoryjnym. Jednak art. 82 ust. 1 upo. ogranicza możliwość powoływania rad, wskazując, że rady szkoły lub placówki nie powołuje się w szkołach i placówkach, w których ze względu na specyfikę organizacji pracy i zadania nie ma możliwości wyłonienia stałej reprezentacji rodziców lub uczniów. Powoływanie rady szkoły O utworzeniu rady szkoły decyduje organ prowadzący. Wprawdzie żaden przepis nie przesądza o tym wprost, ale taki wniosek wypływa z faktu, że stosownie do art. 98 ust. 1 pkt 5 upo. w statucie szkoły określa się jej organy, zaś pierwszy statut, w myśl art. 88 ust. 7 upo., nadaje organ prowadzący. Jeżeli w momencie tworzenia szkoły i nadawania jej statutu organ prowadzący nie przewidział funkcjonowania w placówce rady szkoły, droga do jej powołania nie jest zamknięta. Mając na uwadze przywołane wcześniej przepisy, trzeba stwierdzić, że rada może zacząć funkcjonować w istniejącej już szkole pod warunkiem zmiany statutu i wpisania jej do katalogu organów szkoły. Zmiany statutu nie może dokonać organ prowadzący, gdyż uprawniony jest do nadawania jedynie pierwszego statutu. Kolejne, podobnie jak zmiany, uchwala, według art. 80 ust. 2 pkt 1 upo., rada szkoły, a w sytuacji, kiedy jej nie powołano, to uprawnienie wykonuje – zgodnie z art. 82 ust. 2 – rada pedagogiczna. W placówce oświatowej, której statut dotychczas nie przewidywał funkcjonowania rady szkoły, zgodnie z art. 81 ust. 13 upo., jej powstanie organizuje dyrektor z własnej inicjatywy albo na wniosek rady rodziców, a w przypadku szkół ponadpodstawowych także na wniosek samorządu uczniowskiego. Określenie „powstanie organizuje” należy rozumieć jako stworzenie formalnej podstawy do działania rady w postaci zapisów statutowych, ale też działania faktyczne zmierzające do wyłonienia pierwszego składu rady. Jeżeli z wnioskiem o powstanie rady wystąpili rada rodziców albo samorząd uczniowski, to jest on wiążący dla dyrektora, który niezwłocznie powinien podjąć działania umożliwiające realizację tego postulatu. Kompetencje rady szkoły Zadania rady szkoły wymienione zostały w art. 80 ust. 2 upo., który określa je w dwojaki sposób. Po pierwsze, ten przepis stwierdza, że rada szkoły uczestniczy w rozwiązywaniu spraw wewnętrznych szkoły lub placówki, przy czym nie sprecyzowano, co należy rozumieć pod pojęciem „spraw wewnętrznych”. Może chodzić tu o wszystkie istotne kwestie związane z bieżącym funkcjonowaniem szkoły, a więc ten zakres obejmuje całą gamę spraw i zadań. Sformułowanie „uczestniczy w rozwiązywaniu” przesądza o tym, że główne zadanie rady to współdziałanie z innymi organami szkoły i że nie jest ona podmiotem, który samodzielnie stanowi o sposobie rozwiązywania spraw wewnętrznych. Art. 80 ust. 2 wyszczególnia pięć konkretnych kompetencji rady szkoły: • uchwalanie statutu szkoły lub placówki, • opiniowanie projektu planu finansowego szkoły lub placówki, • możliwość występowania do organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą z wnioskami o zbadanie i dokonanie oceny działalności dyrektora lub innego nauczyciela; takie wnioski mają charakter wiążący dla organu sprawującego nadzór pedagogiczny, • opiniowanie planu pracy szkoły, projektów eksperymentów pedagogicznych oraz innych spraw istotnych dla szkoły lub placówki, • z własnej inicjatywy ocenia sytuację oraz stan szkoły lub placówki i występuje z wnioskami do dyrektora, rady pedagogicznej, organu prowadzącego szkołę oraz do wojewódzkiej rady oświatowej, w szczególności w sprawach organizacji zajęć, o których mowa w art. 109 ust. 1 pkt 2 i 5–7 (dodatkowych zajęć edukacyjnych). Jeśli chodzi o kompetencje w zakresie uchwalania statutu, to rada szkoły ma władzę wprowadzania zmian w pierwszym statucie nadanym przez organ prowadzący. Zmiany mogą dotyczyć treści poszczególnych przepisów oraz całego tekstu, który może zostać całkowicie znowelizowany. Inicjatorem zmian nie jest rada szkoły, gdyż z art. 72 ust. 1 upo. wynika, że to rada pedagogiczna przygotowuje projekt statutu i przedstawia do zaakceptowania radzie szkoły. Oznacza to, że w przypadku omawianej kompetencji stanowiącej rada szkoły nie jest organem samodzielnie realizującym cały proces, ale współdziałającym, podobnie jak przy rozwiązywaniu spraw wewnętrznych szkoły. Choć przepisy nie regulują tego wprost, należy przyjąć, że rada szkoły nie jest bezwzględnie związana przedłożonym jej do uchwalenia projektem. W procesie stanowienia regulacji wewnętrznych ma trzy możliwości podczas prowadzenia analizy projektu: może go odrzucić w całości, może przyjąć go bez zmian albo uchwalić statut ze zmianami pojedynczych przepisów. Kolejna kompetencja rady szkoły dotyczy sfery finansowej placówki. Podobnie jak w kwestiach statutowych bierze udział w procesie, który angażuje także inne organy szkoły. Z treści art. 70 ust. 2 pkt 2 upo. wynika, że projekt planu finansowego dyrektor szkoły przedstawia do zaopiniowania również radzie pedagogicznej. Kolejne uprawnienie rady szkoły sprowadza się do możliwości inicjowania działań organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Wiążący charakter wniosków o zbadanie i dokonanie oceny działalności szkoły, jej dyrektora lub innego nauczyciela zatrudnionego w szkole oznacza, że organ sprawujący nadzór pedagogiczny ma obowiązek przeprowadzenia kontroli we wskazanym zakresie, który opisano w składanym wniosku. Rada może występować z wnioskami o zbadanie i dokonanie oceny działalności szkoły, jej dyrektora lub innego nauczyciela wyłącznie do organu sprawującego nadzór pedagogiczny, a więc może domagać się nadzoru w sprawach dydaktyczno-wychowawczych i opiekuńczych. Formalnie jej kompetencje nie obejmują możliwości występowania z wiążącymi wnioskami do organu prowadzącego sprawującego nadzór nad działalnością szkoły w zakresie spraw finansowych. Nie oznacza to, że rada szkoły nie ma prawa sygnalizować nieprawidłowości w działaniu szkoły organowi prowadzącemu i apelować o podjęcie działań. Przeciwnie, może to robić, ale takie wystąpienia nie mają wiążącego charakteru i przyjmują postać petycji, którą każdy może złożyć. W przepisach wyodrębniono możliwość występowania rady szkoły do organu prowadzącego (również do dyrektora, rady pedagogicznej) z wnioskami, które mogą dotyczyć warunków funkcjonowania szkoły i wynikają z dokonywanej przez radę oceny sytuacji i stanu szkoły. Rada szkoły jest również organem opiniotwórczym, którego głosu należy wysłuchać w sprawach planu pracy szkoły, projektów eksperymentów pedagogicznych oraz w innych sprawach istotnych dla placówki. Opis takich spraw jest dosyć nieostry, ale trzeba mieć świadomość, że trudno przewidzieć w ogólnych przepisach wszystkie możliwe sytuacje, jakie mogą wyniknąć w czasie działalności placówki oświatowej. Skład rady szkoły Rada szkoły z punktu widzenia jej ustawowego składu stanowi wspólną reprezentację społeczności placówki. Według art. 81 ust. 1 upo. w skład rady wchodzą: • nauczyciele wybrani przez ogół nauczycieli, • rodzice wybrani przez ogół rodziców, • uczniowie wybrani przez ogół uczniów. Ten sam artykuł informuje o tym, że w skład rady szkoły lub placówki nie wchodzą uczniowie szkolnego oddziału wychowania przedszkolnego, uczniowie klas I–IV szkół podstawowych, z wyłączeniem szkół dla dorosłych, a także uczniowie szkół specjalnych i placówek dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym, znacznym lub głębokim oraz uczniowie szkół i placówek określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 85 ust. 8 tej Ustawy. To ograniczenie jest naturalną konsekwencją braku odpowiedniej dojrzałości psychicznej i intelektualnej wychowanków tych szkół i ich predyspozycji do uczestnictwa w tego rodzaju gremium i wykonywania jego kompetencji. Z kolei z ust. 3 wynika, że w szkole podstawowej dla dzieci i młodzieży udział uczniów klas V i VI w radzie szkoły nie jest obowiązkowy. Warto wspomnieć również, że udział rodziców w radzie szkoły lub placówki nie jest obowiązkowy w szkołach określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 53 ust. 6. Ustawodawca w art. 81 ust. 5 upo. wskazał minimalną liczbę członków rady, ustalając ją na sześć osób. Oznacza to, że statut konkretnej szkoły lub placówki może przewidywać szerszy skład osobowy rady, przy czym poszczególne grupy mają równą liczbę przedstawicieli. Z uwagi na konieczność zapewnienia radzie szkoły możliwości sprawnego działania wydaje się, że to gremium nie powinno być zbyt liczne. Według art. 81 ust. 6 Prawa oświatowego tryb wyboru członków rady szkoły określa statut szkoły lub placówki, przy czym może przewidywać rozszerzenie składu rady o inne osoby niż nauczyciele, uczniowie i rodzice. Określenie „tryb wyboru” jest bardzo szerokie i mieści w sobie kwestie szczegółowe, takie jak: • zarządzenie o przeprowadzeniu wyborów z określeniem daty i miejsca odbywania aktu wyborczego (głosowania), w tym także w przypadku konieczności przeprowadzenia wyborów uzupełniających (w przypadku wygaśnięcia mandatów poszczególnych członków rady), • określenie czynnego i biernego prawa wyborczego (kto wybiera i kto może być wybrany), zasady zgłaszania kandydatów do rady, • sposób głosowania oraz ustalania wyników wyborów i ich ogłaszania, • określenie zasad nadzoru nad przeprowadzeniem wyborów do rady (np. powoływanie komisji wyborczych). Rada szkoły, stosownie do zapisów w art. 81 ust. 7, jest organem kadencyjnym, a jej kadencja trwa trzy lata, przy czym dopuszczalne jest wprowadzenie w statucie szkoły zasady, że corocznie zmienia się 1/3 składu rady. Przyjęcie takiego rozwiązania może być kłopotliwe ze względu na konieczność organizowania co roku wyborów, ale daje też możliwość zaangażowania się w prace rady osób, które poszerzyły szkolną społeczność w trakcie kadencji rady. Regulamin działalności rady szkoły Art. 81 ust. 8 upo. upoważnia radę szkoły do uchwalenia regulaminu działalności, będącego aktem o charakterze wewnętrznym. Z uwagi na hierarchiczność systemu prawa przy redagowaniu postanowień regulaminu należy pamiętać o zapewnieniu jego zgodności z przepisami aktów prawnych wyższego rzędu. Powinien być zgodny nie tylko z powszechnie obowiązującymi przepisami regulującymi działalność szkoły danego typu, ale także z jej statutem. Postanowienia regulaminu powinny koncentrować się na kwestiach technicznych związanych z bieżącym funkcjonowaniem rady (m.in. zasadach jej procedowania, zwoływaniu zebrań rady), które nie zostały dotychczas uregulowane w przepisach wyższego rzędu. W kontekście powyższego za niedopuszczalne należy uznać rozszerzanie w regulaminie uprawnień rady szkoły w stosunku do przyznanych jej przepisami powszechnie obowiązującymi czy też np. określanie niemających oparcia w przepisach wyższego rzędu obowiązków innych organów szkoły wobec rady. Wypada w tym miejscu zaznaczyć, że według art. 81 ust. 9 w regulaminie mogą być określone rodzaje spraw, w których rozpatrywaniu nie biorą udziału przedstawiciele uczniów. Decydowanie przez radę o własnych sprawach to nie tylko uchwalanie regulaminu, ale także wybór przewodniczącego. Ustawa mówi wprawdzie tylko o przewodniczącym, ale jest dopuszczalne, by regulamin przewidywał wybór wiceprzewodniczącego, który kierowałby pracami rady pod nieobecność przewodniczącego. Dopuszczalne jest też np. powoływanie sekretarza rady. Funkcję przewodniczącego, jak i ewentualnie inne funkcje przewidziane w regulaminie, mogą pełnić tylko członkowie rady, przy czym regulamin zapewniać powinien demokratyczny wybór, co oznacza, że nieprawidłowe byłoby określenie, iż te funkcje może pełnić wyłącznie przedstawiciel nauczycieli albo rodziców. W przypadku rady szkoły mamy do czynienia z inną sytuacją niż w przypadku rady pedagogicznej, gdzie Ustawa przesądza z góry, że przewodniczącym jest dyrektor placówki. Zadania dyrektora szkoły Jeśli chodzi o dyrektora, to nie tylko nie może być przewodniczącym rady szkoły, ale również jej członkiem. Przesądza o tym art. 81 ust. 10 upo., który przyznaje dyrektorowi prawo do uczestniczenia w pracach rady wyłącznie jako głos doradczy. Określenie „głos doradczy” należy rozumieć jako prawo do udziału w dyskusji, ale bez możliwości udziału w procesie decyzyjnym rady. Na gruncie tego przepisu nie jest dopuszczalne, by dyrektor zwoływał posiedzenia rady, a następnie im przewodniczył – te funkcje należą do przewodniczącego. Prawidłowa wykładnia przepisu przesądza o tym, że dyrektorowi szkoły przysługuje prawo do uczestniczenia w zebraniach (posiedzeniach) rady w każdym przypadku. Ponieważ tego prawa nie można mu ograniczać, powinien być powiadamiany o terminie i miejscu zebrania rady szkoły; trzeba przy tym pamiętać, że udział dyrektora w zebraniu rady nie jest obowiązkowy. Jeśli chodzi o rolę dyrektora szkoły w kontekście funkcjonowania rady, to powinien stwarzać warunki umożliwiające temu organowi prawidłowe działanie, a więc udostępnić pomieszczenia szkoły do zorganizowania zebrań, przekazać artykuły biurowe czy zapewnić miejsce do przechowywania dokumentacji prowadzonej przez radę. Inni uczestnicy posiedzeń rady szkoły Poza dyrektorem szkoły w zebraniach rady z głosem doradczym, zgodnie z art. 81 ust. 11 upo., mogą brać udział także inne osoby, zapraszane przez przewodniczącego za zgodą lub na wniosek rady. O tym, kim mogą być goście posiedzenia, powszechnie obowiązujące przepisy nie przesądzają, ale oczywiste jest, że chodzi o osoby mogące służyć pomocą (radą, opinią) radzie szkoły, takie jak np. przedstawiciele organu prowadzącego albo kuratorium, nauczyciele szkoły lub rodzice, którzy nie są członkami rady, przedstawiciele innych szkół czy innych placówek oświatowych. Co do zasady rada szkoły jako organ kolegialny powinna pracować na zebraniach (posiedzeniach plenarnych), w których mają prawo uczestniczyć wszyscy jej członkowie. Regulamin może przewidywać też powoływanie komisji stałych czy doraźnych oraz innych zespołów, złożonych z części członków rady, którym można powierzać konkretne zadania. Komisje lub zespoły zadaniowe (robocze) nie mogą zastępować rady i przejmować jej kompetencji, mają charakter organu wspomagającego. Podejmowanie decyzji Wola rady szkoły jako organu kolegialnego jest wyrażana w drodze uchwały podejmowanej w wyniku głosowania. Bez względu na to, czy rada wykonuje swoje kompetencje stanowiące, zajmuje stanowisko, wyraża opinie czy występuje z wnioskiem, to z punktu widzenia prawa akt jej woli ma postać uchwały. Regulamin rady powinien precyzyjnie określać sposób podejmowania decyzji. Konieczne jest określenie większości oraz minimalnego kworum wymaganego dla ważności podejmowanych uchwał rady. Powszechnie obowiązujące przepisy nie narzucają żadnych rozwiązań w tej kwestii, a więc jest dopuszczalne podejmowanie uchwał w każdej sprawie zwykłą większością głosów. W regulaminie mogą również zostać wprowadzone zapisy, zgodnie z którymi w przypadku równej liczby głosów decydujący będzie głos przewodniczącego. Jeśli chodzi o sposób głosowania, to jest możliwe przyjęcie głosowania jawnego, imiennego lub tajnego, przy czym różny sposób głosowania może być zastrzeżony dla różnych kategorii spraw (np. głosowania tajne w sprawach personalnych). Co do wspomnianego wcześniej kworum, to zwyczajowo przyjmuje się, że dla organów kolegialnych powinna to być co najmniej połowa statutowego składu rady, choć nie jest zabronione, by regulamin przewidywał wyższe kworum. Rada szkoły jest organem działającym oficjalnie i jej pozycja umocowana jest w przepisach prawa, powinna funkcjonować w sposób transparentny, a jej działania powinny być dokumentowane, na co wskazuje przepis art. 81 ust. 8 zdanie 2 upo., nakazujący protokołowanie zebrań. Spisanie protokołu może być zadaniem protokolanta wybieranego każdorazowo na zebraniu, może być również stałym zadaniem sekretarza rady, jeśli zdecydowano się na utworzenie takiego stanowiska.