STAN PRAWNY NA 14 LIPCA 2020 Finansowanie biblioteki szkolnej Opracował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły, lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół, autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 910), • Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1479), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1481 ze zm.). Podstawa prawna funkcjonowania bibliotek szkolnych Rola i znaczenie biblioteki szkolnej zostały wzmocnione w na nowo zredagowanych przepisach prawa oświatowego, a regulacje odnoszące się do jej zadań zostały przeniesione do Ustawy Prawo oświatowe (dalej: upo.). Art. 98 ust. 1 pkt 23 zawiera zapis, że w statucie szkoły zostają uregulowane organizacja wypożyczalni szkolnej oraz warunki i zakres współpracy biblioteki szkolnej z uczniami, nauczycielami i rodzicami oraz innymi bibliotekami. Ponadto w Ustawie o bibliotekach w rozdziale 7 regulującym działalność bibliotek szkolnych i pedagogicznych art. 22 ust. 3 stanowi, że zasady organizowania pracy bibliotek szkolnych i pedagogicznych określają odrębne przepisy. W art. 22 przywołanego dokumentu (Ustawa o bibliotekach) ustawodawca określił, że biblioteki szkolne oraz biblioteki innych placówek systemu oświaty służą realizacji programów nauczania i wychowania, edukacji kulturalnej dzieci i młodzieży oraz kształceniu i doskonaleniu nauczycieli. Tym samym ustanowił obowiązek prowadzenia w każdej publicznej szkole biblioteki. Z odrębnych przepisów regulujących kwestię bibliotek szkolnych należy wskazać art. 103 ust. 1 upo., który by umożliwić realizację zadań statutowych, nakłada na szkoły publiczne obowiązek zapewnienia uczniom możliwości korzystania m.in. z biblioteki. Zgodnie z art. 104 upo. organizacja biblioteki uwzględnia szczególnie zadania, których celem są: • gromadzenie i udostępnianie podręczników, materiałów edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych oraz innych materiałów bibliotecznych, zgodnie z art. 22aj Ustawy o systemie oświaty, który stanowi, że czynności związane z zakupem do biblioteki szkolnej podręczników, materiałów edukacyjnych, materiałów ćwiczeniowych i innych materiałów bibliotecznych oraz czynności związane z gospodarowaniem tymi materiałami wykonuje dyrektor szkoły, • tworzenie warunków do efektywnego posługiwania się technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, • rozbudzanie i rozwijanie zainteresowań uczniów oraz wyrabianie i pogłębianie u nich nawyku czytania i uczenia się; organizowanie różnego typu działań rozwijających wrażliwość kulturową i społeczną uczniów, w tym w zakresie podtrzymywania tożsamości narodowej i językowej wychowanków należących do mniejszości narodowych, mniejszości etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, • przeprowadzanie inwentaryzacji księgozbioru biblioteki szkolnej, z uwzględnieniem przepisów wydanych na podstawie art. 27 ust. 6 Ustawy o bibliotekach. W Rozporządzeniu w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej znalazły się odniesienia do roli bibliotek szkolnych. Zadania szkoły podstawowej to wprowadzenie uczniów w świat literatury, ugruntowanie ich zainteresowań czytelniczych oraz wyposażenie w kompetencje czytelnicze potrzebne do krytycznego odbioru utworów literackich i innych tekstów kultury. Szkoła ma na celu rozbudzenie u uczniów zamiłowania do czytania oraz podejmuje działania sprzyjające zwiększaniu aktywności czytelniczej uczniów, kształtowaniu postawy dojrzałego i odpowiedzialnego czytelnika, przygotowanego do otwartego dialogu z dziełem literackim. W procesie kształcenia i wychowania wskazuje się rolę biblioteki oraz zachęca do podejmowania indywidualnych prób twórczych. Wysokie kompetencje czytelnicze mają ogromny wpływ na osiąganie sukcesów przez uczniów w szkole, a w późniejszym życiu pozwalają uczniom na pokonywanie ograniczeń i trudności związanych z mniej sprzyjającym środowiskiem społecznym. Czytanie jako umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, to jedna z najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w procesie kształcenia. Ważne jest, aby zainteresować ucznia czytaniem już w szkole podstawowej. Uczeń powinien mieć zapewniony kontakt z książką, np. przez udział w zajęciach, na których są czytane na głos przez nauczycieli fragmenty lektur, lub udział w zajęciach prowadzonych w bibliotece szkolnej. W ten sposób są rozwijane kompetencje czytelnicze, które kształtują nawyk czytania książek również w dorosłym życiu. Obowiązki organu prowadzącego w zakresie zapewnienia warunków działania szkoły Zgodnie z art. 8 ust. 2 pkt 1 upo. placówka oświatowa może być zakładana i prowadzona przez jednostkę samorządu terytorialnego – najczęściej jest nią gmina. Według art. 10 ust. 1 pkt 1 i pkt 3 upo. organ prowadzący szkołę lub placówkę odpowiada za jej działalność w każdej sferze funkcjonowania. Do zadań organu prowadzącego szkołę lub placówkę należą: zapewnienie warunków do odpowiedniego działania szkoły lub placówki, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki, wykonywanie remontów obiektów szkolnych oraz planowanie inwestycji rozwijających infrastrukturę szkolną. Należy zauważyć, że stosownie do art. 68 ust. 1 pkt 5 Prawa oświatowego dyrektor szkoły dysponuje środkami określonymi w planie finansowym szkoły lub placówki zaopiniowanym przez radę szkoły lub placówki i ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie, a także może organizować administracyjną, finansową i gospodarczą obsługę szkoły lub placówki. Z prawnego punktu widzenia biblioteka szkolna nie jest autonomiczną instytucją, często stanowi agendę szkoły, dlatego koszty jej utrzymania i wydatki na jej działalność są ujęte w ogólnym planie finansowym szkoły. W praktyce oznacza to, że samodzielność w gospodarowaniu finansami w bibliotekach szkolnych nie istnieje. Finansowanie bibliotek szkolnych w świetle przepisów prawa Bibliotekarz powinien dostarczyć dyrektorowi plan wydatków biblioteki na następny rok kalendarzowy przed rozpoczęciem przez niego planowania budżetu. Umożliwi to właściwe zaplanowanie wydatków całej szkoły z uwzględnieniem potrzeb biblioteki. Dyrektor natomiast powinien powiadomić bibliotekarza o kwotach ujętych w budżecie szkolnym, które będą przeznaczone dla biblioteki, gdy tylko władze nadrzędne szkoły przyznają odpowiednie środki finansowe. To pozwoli bibliotekarzowi równomiernie rozłożyć wydatki na cały rok i zapewnić nowe pozycje w bibliotecznym księgozbiorze. Biblioteka w ramach ustalonego budżetu pokrywa koszty związane z: • zakupem zbiorów bibliotecznych (książek, czasopism itp.), • konserwacją zbiorów (w tym oprawą roczników czasopism), • zakupem druków bibliotecznych, • zakupem mebli i sprzętu, • zakupem lub wykonaniem pomocy dydaktycznych, • organizowaniem imprez czytelniczych (nagrody w konkursach, wynagrodzenia dla gości spotkań autorskich). Granty, programy i dotacje dla bibliotek Szukając dofinansowania dla szkolnej biblioteki, zawsze warto śledzić strony internetowe ministerstw, fundacji czy portali społecznych – tu są ogłaszane programy grantowe. Warto też być na bieżąco – zapisać się do newslettera, który będzie informował i przypominał o nowych programach, imprezach, w których biblioteka mogłaby wziąć udział, oraz o terminach składania wniosków. Programy wspierające biblioteki publiczne stworzyło Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Są realizowane we współpracy z Biblioteką Narodową, Instytutem Książki czy Narodowym Centrum Kultury. Celem większości z nich było przede wszystkim zwiększenie prestiżu bibliotek przez podniesienie jakości i standardów ich funkcjonowania.