STAN PRAWNY NA 10 LIPCA 2020 Obowiązki dyrektora przedszkola niepublicznego Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 17 ze zm.), • Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2017 r. poz. 1658 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placów-kach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1166). Kompetencje, jakie posiada dyrektor przedszkola, zostały określone w art. 68 Prawa oświa-towego. Wydawać by się mogło, że nie ma żadnego problemu z ustaleniem uprawnień dyrek-tora w przedszkolu niepublicznym. Niestety treść tej regulacji, jak i sama systematyka aktu prawnego, którym jest Ustawa Prawo oświatowe, powodują, że regulacji art. 68 nie da się wprost odnieść do jednostek niepublicznych. Należy zacząć od systematyki. Regulacja art. 68 znajduje się w rozdziale trzecim Prawa oświatowego, zatytułowanym Zarządzanie szkołami i placówkami publicznymi. Już sam ten tytuł, w którym została umiejscowiona regulacja, powoduje, że nie ma ona zastosowania w jednostkach niepublicznych, w tym niepublicznych przedszkolach. Ponadto charakter nie-których kompetencji wymienionych w tym przepisie także nie pozwala uznać, że może posia-dać je również dyrektor przedszkola niepublicznego. Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 5 Prawa oświatowego dyrektor dysponuje środkami określonymi w planie finansowym przedszkola zaopiniowanym przez radę przedszkola i ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wyko-rzystanie. Może też organizować administracyjną, finansową i gospodarczą obsługę przed-szkola. Tymczasem w niepublicznych przedszkolach stosujemy regulację art. 5 Ustawy o fi-nansowaniu zadań oświatowych, według którego przedszkola i inne formy wychowania przedszkolnego prowadzone są przez osoby prawne niebędące jednostkami samorządu teryto-rialnego oraz osoby fizyczne prowadzą gospodarkę finansową na zasadach określonych przez organ prowadzący, z uwzględnieniem odrębnych przepisów. W jednostkach niepublicznych plan finansowy nie powstaje. Dokument ten jest charaktery-styczny jedynie dla przedszkoli prowadzonych w formie jednostki budżetowej. W przedszko-lach niepublicznych to organ prowadzący decyduje, jakie kompetencje w zakresie finansów jednostki ma dyrektor, przy czym uwaga ta dotyczy tylko tych przedszkoli, w których dyrek-tor i osoba prowadząca to dwa różne podmioty. Jak w związku z tym ustalić kompetencje dy-rektora w przedszkolu niepublicznym i czy można wskazać takie uprawnienia, które należy mu przyznać bezwzględnie? Statut Zgodnie z treścią art. 172 ust. 2 pkt 3 Prawa oświatowego to statut przedszkola niepubliczne-go określa organy przedszkola oraz zakres ich zadań. Czy możliwa jest więc sytuacja, w której w przedszkolu nie zostaje powołany dyrektor, a funkcję zwierzchnika służbowego pełni zupełnie inny podmiot? Otóż z uwagi na treść innej regulacji – art. 168 ust. 4 Prawa oświato-wego – należy udzielić odpowiedzi przeczącej. Przepis ten wskazuje dokumenty oraz infor-macje, które trzeba zawrzeć we wniosku o wpis do ewidencji przedszkoli niepublicznych. Je-den z elementów tego wniosku stanowią dane dotyczące kwalifikacji pracowników pedago-gicznych i dyrektora, przewidzianych do zatrudnienia w niepublicznym przedszkolu. Jest to jednocześnie jedyny przepis, który wskazuje, choć pośrednio, że w przedszkolu organ w po-staci dyrektora powinien zostać powołany. Należy go więc wyposażyć w określone kompe-tencje ustalone w statucie. Można odwołać się w związku z tym do regulacji wcześniej wspomnianego art. 68 Prawa oświatowego, aby ustalić, które z tych uprawnień powinny przysługiwać dyrektorowi w przedszkolu niepublicznym. 1. Dyrektor kieruje działalnością przedszkola oraz reprezentuje placówkę na zewnątrz Stanowisko dyrektora oznacza osobę, która w hierarchii stanowisk służbowych znajduje się najwyżej, a co za tym idzie, jest przełożonym dla wszystkich pracowników przedszkola. Kompetencja do kierowania przedszkolem ma w istocie charakter bardzo ogólny i uznać na-leży, że to w niej mieszczą się wszelkie bardziej szczegółowo oznaczone uprawnienia. Nie-mniej może ono zostać wpisane do statutu, mimo że władza dyrektora ustępuje przed tą, jaką posiada osoba prowadząca. 2. Dyrektor sprawuje nadzór pedagogiczny Jest to uprawnienie dosyć powszechnie kojarzone z dyrektorem, charakterystyczne dla niego do tego stopnia, że w przypadku gdy stanowisko to zajmuje osoba prowadząca, która nie jest nauczycielem, zwyczajowo zatrudnia się nauczyciela jako dyrektora ds. pedagogicznych wła-śnie po to, aby sprawował nadzór pedagogiczny. Tymczasem nie jest to konieczne. Dyrektor przedszkola niepublicznego nie musi sprawować wewnętrznego nadzoru pedagogicznego, ponieważ obowiązek jego prowadzenia nie dotyczy jednostek niepublicznych. Przepisem, który ma pod tym względem szczególne znaczenie dla dyrektorów jednostek nie-publicznych, jest § 35 Rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego, zgodnie z którym przepisy tego aktu stosuje się odpowiednio do niepublicznych szkół i placówek z wyjątkiem § 22–24 i § 34. Oczywiście przez „szkoły i placówki” należy również rozumieć przedszkola niepubliczne. Zgodnie z § 22 dyrektor we współpracy z innymi nauczycielami zajmującymi stanowiska kierownicze, w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego: • przeprowadza ewaluację wewnętrzną i wykorzystuje jej wyniki do doskonalenia jako-ści pracy przedszkola, • kontroluje przestrzeganie przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki, • wspomaga nauczycieli w realizacji ich zadań, w szczególności przez diagnozę pracy przedszkola, planowanie działań rozwojowych, w tym motywowanie nauczycieli do doskonalenia zawodowego oraz prowadzenie działań rozwojowych, • monitoruje pracę szkoły lub placówki. Rozporządzenie wprost wyłącza w stosunku do przedszkoli niepublicznych konieczność sto-sowania przepisów dotyczących podstawowych form nadzoru wewnętrznego, czyli ewaluacji wewnętrznej, kontroli i wspomagania. W placówkach tych nie opracowuje się planu nadzoru pedagogicznego, nie ma też obowiązku przedstawiania na zebraniu rady pedagogicznej wyni-ków i wniosków ze sprawowanego nadzoru. I wreszcie nie zostały sformułowane żadne wy-magania dotyczące osób, które taki nadzór miałyby prowadzić. Brak obowiązku nie oznacza jednak, że nadzoru takiego nie można prowadzić. Jest on do-puszczalny, ale zasady jego prowadzenia określają wyłącznie organ prowadzący lub dyrektor. Statut niepublicznego przedszkola nie musi przewidywać obowiązku sprawowania nadzoru pedagogicznego przez dyrektora przedszkola. 3. Dyrektor sprawuje opiekę nad dziećmi oraz stwarza warunki harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne To kolejna kompetencja wymieniona w art. 68 Prawa oświatowego. Można by stwierdzić, że powinna być wpisana, przynajmniej częściowo, do statutu przedszkola niepublicznego, co wynika z faktu, że to właśnie dyrektor jest podmiotem odpowiedzialnym za bezpieczeństwo dzieci w przedszkolu, które mieści się w kategorii „opieki”, o której mowa w tej regulacji. 4. Dyrektor realizuje uchwały rady przedszkola oraz rady pedagogicznej, podjęte w ra-mach ich kompetencji stanowiących Uprawnienie to powinno być obecne w statucie, jeżeli akt ten przewiduje powołanie w przed-szkolu rady pedagogicznej. Nie we wszystkich przedszkolach niepublicznych ona powstaje, natomiast tam, gdzie została utworzona, powinien zostać wskazany organ realizujący jej uchwały. Dyrektor, jako posiadający najszersze uprawnienia spośród organów wewnętrznych przedszkola, jest tu najlepszym wyborem. 5. Dyrektor wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa dzieciom i nau-czycielom w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole Zgodnie z art. 427 Kodeksu cywilnego kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy po-czytać nie można, ten zobowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy sta-rannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób wykonujących bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można. Z regulacji tej wynika, że odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez osobę małoletnią spoczywa na nauczycielu bezpośrednio nadzorującym dziecko w czasie nauki, bo tylko on jest w stanie ewentualnej szkodzie zapobiec i powinien to zrobić. Bezpośrednio odpowiedzialnym za bezpieczeństwo dziecka zawsze jest nauczyciel danej grupy. Pamiętać jednak należy, że dyrektor przedszkola powinien koordynować zadania w zakresie bezpieczeństwa. Przydziela on dyżury nauczycielom, ustala plany zajęć, wprowadza wewnętrzne procedury bez-pieczeństwa. Kompetencję tę należy więc wpisać do statutu placówki. 6. Dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w przedszkolu nauczy-cieli i pracowników niebędących nauczycielami Z tak wskazanej kompetencji wynika zasada zwierzchności służbowej dyrektora – prawo do wydawania poleceń służbowych wszystkim podległym mu pracownikom. W przedszkolach publicznych jednym z atrybutów tej zwierzchności jest prawo do zatrudniania i zwalniania pracowników. Zauważyć należy, że nie musi być ono przyznane dyrektorowi w przedszkolu niepublicznym. Uprawnienie to może zatrzymać dla siebie organ prowadzący, samodzielnie decydując o zatrudnianiu lub zwalnianiu pracowników. Nawet w przypadku, gdy organ pro-wadzący sprawuje jednocześnie funkcję dyrektora, statut nie musi dawać dyrektorowi prawa zatrudniania i zwalniania pracowników, wówczas bowiem w sytuacji, gdy osoba prowadząca przedszkole zatrudni dyrektora, kompetencje te pozostaną przy niej. Pozostałe uprawnienia Można wskazać szereg innych uprawnień dyrektora wynikających z Prawa oświatowego lub też z przepisów szczególnych, które mogą być wpisane do statutu przedszkola. Stosownie do art. 68 Prawa oświatowego dyrektor: • współdziała ze szkołami wyższymi w organizacji praktyk pedagogicznych, • stwarza warunki do działania w przedszkolu: wolontariuszy, stowarzyszeń i innych or-ganizacji, w szczególności organizacji harcerskich, których celem statutowym są dzia-łalność wychowawcza lub rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej szkoły lub placówki, • odpowiada za realizację zaleceń wynikających z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dziecka. Z przepisów odrębnych wynikają np. następujące uprawnienia dyrektora: • na wniosek nauczyciela wystawia legitymację służbową – art. 11a ust. 1 KN, • wnioskuje do komisji dyscyplinarnej o nałożenie na nauczyciela kary dyscyplinarnej – art. 76 ust. 2 KN, • występuje w obronie nauczyciela, którego prawa związane z korzystaniem z ochrony właściwej dla funkcjonariuszy publicznych zostały naruszone – art. 63 ust. 2 KN, • zatwierdza plan rozwoju zawodowego nauczyciela – art. 9c ust. 3 KN, • przydziela odbywającym staż nauczycielowi stażyście i kontraktowemu opiekuna spo-śród zatrudnionych w przedszkolu nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych – art. 9c ust. 4 KN, • w przedszkolach niepublicznych może zostać opiekunem stażu niezależnie od tego, jaki stopień awansu zawodowego posiada – art. 9c ust. 4 KN, • ustala ocenę dorobku zawodowego nauczyciela – art. 9c ust. 5a KN, • powołuje komisję kwalifikacyjną dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego – art. 9g ust. 1 KN, • decyduje o przyjęciu dziecka do przedszkola, • co najmniej raz w roku dokonuje kontroli zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z obiektów należących do przedszkola, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, oraz określa kierunki ich poprawy – Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placów-kach, • prowadzi rejestr wyjść grupowych dzieci. To oczywiście tylko przykłady uprawnień i obowiązków dyrektora, wynikających z przepisów szczególnych. Nie są one jednak wybrane przypadkowo. Łączy je istotna cecha wspólna – są to obowiązki, które dyrektor przedszkola musi wykonywać niezależnie od tego, czy zostały wpisane do statutu, czy też nie. O ile statut określa kompetencje dyrektora, o tyle ww. kompetencje wynikają wprost z przepisów aktów wyższego rzędu niż statut, a więc ustaw i rozporządzeń. Natomiast w przypadku tych regulacji, które nie odnoszą się wprost do dyrektorów przedszkoli niepublicznych, jak wspomniane prawo zatrudniania i zwalniania pracowników, tego typu uprawnienie może przyznać dyrektorowi tylko statut.