STAN PRAWNY NA 3 LIPCA 2020 Zmiana wymiaru etatu i przydziału obowiązków nauczyciela Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.). W przedszkolach niepublicznych zakres stosowania Karty nauczyciela jest inny niż ten obo-wiązujący nauczycieli zatrudnionych w jednostkach prowadzonych przez gminy. Jedna z róż-nic dotyczy zasad zatrudniania i zwalniania nauczycieli, które przekładają się na sposób, w jaki można zmienić nauczycielowi wymiar etatu. O tym, które przepisy Karty nauczyciela stosujemy w przedszkolach niepublicznych, decydują regulacje art. 91b KN, ten zaś nie wy-mienia wśród nich art. 20 i 27, a to właśnie z tych przepisów wynikają okresy wypowiedzeń stosunku pracy nauczyciela. Regulacja art. 20 KN jest chyba najpowszechniej stosowanym w przedszkolach samorządo-wych przepisem dotyczącym zwalniania nauczycieli. Umożliwia ona rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn organizacyjnych, czyli np. likwidacji przedszkola lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć. Z ust. 3 tej regulacji wynika natomiast okres wypowiedzenia nauczyciela, który zawsze wynosi trzy mie-siące, niezależnie od stażu pracy pedagoga w danej jednostce. Na marginesie warto wspomnieć, że art. 20 ust. 3 KN wskazuje dokładnie, iż rozwiązanie sto-sunku pracy z przyczyn określonych w ust. 1, czyli z przyczyn organizacyjnych, następuje z końcem roku szkolnego po uprzednim trzymiesięcznym wypowiedzeniu. Zgodnie z ust. 4 tej regulacji warunek rozwiązania stosunku pracy z końcem roku szkolnego nie dotyczy nau-czycieli szkół, w których w organizacji pracy nie przewidziano ferii szkolnych. Przepis ten odnosi się również do przedszkoli, o czym z kolei stanowi art. 3 pkt 2 KN, ilekroć bowiem w przepisach tej Ustawy jest mowa o szkołach bez bliższego określenia, należy przez to ro-zumieć także przedszkola. Znajomość i stosowanie tych regulacji nie są jednak powszechne, dlatego też w przedszkolach gminnych ruch kadrowy jest dokonywany z reguły w maju, aby zachować trzymiesięczny okres wypowiedzenia, liczony do końca roku szkolnego, podczas gdy formalnie w przedszkolu gminnym, jako jednostce nieferyjnej, można wypowiedzieć sto-sunek pracy nauczyciela w każdym czasie. Uwagi te można odnieść tylko do wypowiedzenia z przyczyn organizacyjnych. W innych przypadkach stosujemy często art. 27 ust. 1 KN, w myśl którego rozwiązanie umowy o pracę zawartej z nauczycielem na czas nieokreślony następuje z końcem roku szkolnego za trzymiesięcznym wypowiedzeniem. W przypadku przedszkola gminnego zawsze pojawia się okres trzymiesięcznego wypowie-dzenia, co nie obowiązuje w placówkach niepublicznych, w związku z czym okres wypowie-dzenia liczymy w nich według norm Kodeksu pracy, czyli art. 36 tego aktu, zgodnie z którym okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony i umowy o pracę zawartej na czas określony uzależniony jest od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi: • dwa tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż sześć miesięcy, • miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej sześć miesięcy, • trzy miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej trzy lata. Okresy wypowiedzenia nauczycieli zatrudnionych w danym przedszkolu niepublicznym są więc znacznie krótsze niż w przedszkolach samorządowych, co umożliwia pracodawcy nie tylko łatwiejsze rozwiązanie umowy, ale przede wszystkim, jeśli zachodzi taka konieczność, łatwiejszą zmianę warunków pracy i płacy. W przypadku, gdy chcemy nauczycielowi zmienić wymiar etatu, a jednocześnie nauczyciel nie wyraża zgody na zawarcie porozumienia zmie-niającego, można zmienić wymiar, stosując właśnie wypowiedzenie warunków pracy i płacy, które nie prowadzi do rozwiązania stosunku pracy, lecz do zmiany jego treści. W ten sposób można zmienić wymiar etatu. W praktyce jednak, aby móc dokonać zmiany wymiaru etatu nauczyciela w taki sposób, by stała się ona skuteczna w trakcie dowolnie wybranego miesiąca, niezbędne jest zastosowanie przywołanej instytucji porozumienia zmieniającego, czyli zastosowanie zmiany wymiaru czasu pracy nauczyciela za obopólną zgodą pracodawcy i pracownika. Co prawda instytucja po-rozumienia zmieniającego nie została w Kodeksie pracy wprost uregulowana, jednak jej ist-nienie wywieść można z treści art. 30 § 1, zgodnie z którym umowę o pracę można rozwiązać na mocy porozumienia stron. Stosując wnioskowanie a maiori ad minus (jeżeli norma dozwala czynić więcej, to dozwala również mniej), dojdziemy do wniosku, że skoro strony są uprawnione do rozwiązania stosunku pracy na podstawie porozumienia stron, to są również uprawnione do zmiany jego treści z zastosowaniem porozumienia zmieniającego. Instytucja ta jest szeroko stosowana na gruncie prawa pracy, a jej istnienie nie jest kwestionowane. Porozumienie zmieniające może przewidywać dowolny termin, od którego zaczną obowią-zywać nowe warunki pracy i płacy. Może to być także zmiana następująca w trakcie miesiąca. Zauważyć jednak należy, że zmiana w treści stosunku pracy nauczyciela w trakcie miesiąca nie jest możliwa w drodze jednostronnej czynności pracodawcy (dyrektora). Porozumienie zmieniające jest czynnością dwustronną, zakładającą współdziałanie pomiędzy dyrektorem a nauczycielem – pomiędzy tymi podmiotami musi nastąpić porozumienie co do chęci zmiany treści umowy, a gdyby jedna ze stron nie zgadzała się na proponowane rozwiązania, do zmia-ny treści umowy w ciągu miesiąca nie dojdzie. Zmiana zakresu obowiązków nauczyciela Wracając do zakresu stosowania Karty nauczyciela, warto zauważyć, że w przedszkolach nie-publicznych nie stosuje się regulacji art. 42 KN, który w ust. 3 ustala m.in. wymiar pensum nauczycieli przedszkoli pracujących z różnymi grupami dzieci. Według niej: • nauczyciele przedszkoli, z wyjątkiem nauczycieli pracujących z grupami dzieci 6- -letnich – mają pensum ustalone na 25 godzin, • nauczyciele przedszkoli i innych placówek przedszkolnych pracujący z grupami dzieci 6-letnich – mają pensum ustalone na 22 godziny. W przypadku przedszkoli niepublicznych wymiar pensum ustalają osoba prowadząca bądź dyrektor przedszkola, przy czym istotny jest sam sposób, w jaki zostaje on ustalony. Nauczy-ciele są grupą zawodową, której prawa i obowiązki, związane w wykonywaniem stosunku pracy, reguluje odrębny akt, czyli Karta nauczyciela, jednak co do zasady, wyrażonej w art. 91c ust. 1 KN, w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy nieuregulowanych przepisami tej Ustawy, mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy. Innymi słowy, Kodeks pracy nadal ma do nauczycieli zastosowanie, lecz wyłącznie w tych przypadkach, które nie znalazły swojego uregulowania w nauczycielskiej pragmatyce służbowej, a zakres jego sto-sowania zależy od tego, czy mamy do czynienia z nauczycielem przedszkola publicznego, czy niepublicznego – w drugim przypadku, jak wcześniej wspomniano, w mniejszym stopniu sto-sujemy Kartę nauczyciela, a w większym Kodeks pracy. Karta nauczyciela nie określa m.in. składników umowy o pracę, dlatego też dla ich ustalenia należy się odwołać do Kodeksu pra-cy, który w art. 29 § 1 stwierdza, iż umowa o pracę określa strony umowy, rodzaj umowy, da-tę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, w szczególności: • rodzaj pracy, • miejsce wykonywania pracy, • wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia, • wymiar czasu pracy, • termin rozpoczęcia pracy. Umowa o pracę wyznacza zatem rodzaj wykonywanej pracy, którą w tym przypadku jest pra-ca w charakterze nauczyciela przedszkola. Istotne jest natomiast to, że w przypadku przejścia na wyższe pensum nie ulega zmianie ważny element stosunku pracy, czyli wymiar etatu nau-czyciela. Otóż czas pracy nauczyciela przedszkola niepublicznego zatrudnionego w pełnym wymiarze nie wynosi 22 czy 25 godzin pensum. Nie jest też dowolną inną liczbą godzin zajęć z dziećmi ustaloną przez dyrektora (lub organ prowadzący), lecz zgodnie z art. 129 § 1 Ko-deksu pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5- -dniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesię-cy. W ramach tego czasu pracy nauczyciel realizuje zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z wychowankami albo na ich rzecz, czyli realizuje godziny pensum, ale również inne zajęcia i czynności, jak zajęcia związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem, doskonaleniem zawodowym itd. Pensum jest więc tylko jednym z elementów składających się na łączy czas pracy nauczyciela w tygodniu, czyli na wymiar etatu nauczyciela, i nawet w przedszkolu niepublicznym nie wynosi nigdy pełnych 40 godzin. Niezależnie od tego, jaki wymiar pensum ustalono nauczycielowi, to będąc za-trudnionym w pełnym wymiarze etatu, pracuje on 40 godzin na tydzień, za wyjątkiem przy-padków szczególnych, jak godziny nadliczbowe. Oznacza to, że zwiększenie pensum nauczy-ciela przedszkola może się odbyć bez konieczności wypowiadania dotychczasowej treści sto-sunku pracy czy też zawierania porozumienia zmieniającego, lecz jedynie przez zmianę zakresu obowiązków nauczyciela. Podkreślić należy, że taka zasada obowiązuje wyłącznie w przypadku tych nauczycieli przed-szkoli niepublicznych, których pensum ustalono, wręczając zakres obowiązków, a nie w umowie o pracę, wykazując je obok ogólnego wymiaru czasu pracy. Jeżeli bowiem wymiar pensum został wskazany w umowie o pracę, to wszelka zmiana zapisów umowy wymaga jej wypowiedzenia, ewentualnie zawarcia porozumienia zmieniającego. W takim przypadku oczywiście zawarcie porozumienia wymaga już zgody nauczyciela, natomiast wypowiedzenie warunków pracy i płacy – odpowiedniego okresu wypowiedzenia, co jest procedurą czasochłonną.