STAN PRAWNY NA 3 LIPCA 2020 Omówienie wytycznych dotyczących organizacji wypoczynku letniego przez szkołę w czasie epidemii COVID-19 Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz wielu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1481 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 59 ze zm.), • Ustawa z dnia 24 listopada 2017 r. o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 548 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie wypoczynku dzieci i młodzieży (Dz.U. z 2016 r. poz. 452). Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Głównym Inspektorem Sanitarnym i Ministerstwem Zdrowia przygotowało wytyczne dla organizatorów wypoczynku dzieci i młodzieży, które wprowadzają szczególne wymogi sanitarne podczas organizacji rekreacji w roku szkolnym 2019/2020. Dotyczą również wypoczynku dzieci i młodzieży, który organizuje szkoła. Zgodnie z art. 92c Ustawy o systemie oświaty organizatorami wypoczynku mogą być: • szkoły i placówki, • przedsiębiorcy wpisani do rejestru organizatorów turystyki i przedsiębiorców ułatwiających nabywanie powiązanych usług turystycznych, o którym mowa w art. 22 ust. 2 Ustawy z dnia 24 listopada 2017 r. o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych, • osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Ustawa nie jest jedynym aktem prawnym określającym zasady organizacji wypoczynku dla dzieci i młodzieży. Zastosowanie ma również Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie wypoczynku dzieci i młodzieży. Według § 2 tego Rozporządzenia organizator wypoczynku zgłasza kuratorowi oświaty zamiar zorganizowania wypoczynku: 1) w przypadku wypoczynku organizowanego w okresie ferii letnich oraz wiosennej przerwy świątecznej – od 1 marca w roku szkolnym, w którym organizowany jest wypoczynek, jednak nie później niż na 21 dni przed terminem rozpoczęcia wypoczynku, a w przypadku organizowania półkolonii lub wypoczynku za granicą – nie później niż na 14 dni przed terminem rozpoczęcia wypoczynku, 2) w przypadku wypoczynku organizowanego w okresie ferii zimowych oraz zimowej przerwy świątecznej – od 1 października w roku szkolnym, w którym organizowany jest wypoczynek, jednak nie później niż na 21 dni przed terminem rozpoczęcia wypoczynku, a w przypadku organizowania półkolonii lub wypoczynku za granicą – nie później niż na 14 dni przed terminem rozpoczęcia wypoczynku. Szkoła może być również organizatorem tzw. wypoczynku krótkotrwałego, który definiuje art. 92e Ustawy o systemie oświaty, czyli trwającego do trzech dni. Zgodnie z § 3 Rozporządzenia w sprawie wypoczynku dzieci i młodzieży dyrektor szkoły lub placówki zawiadamia organ prowadzący oraz organ sprawujący nadzór pedagogiczny o zamiarze zorganizowania wypoczynku krótkotrwałego, przekazując kartę wypoczynku nie później niż na trzy dni przed terminem rozpoczęcia wypoczynku. Obowiązki organizatora wypoczynku, a więc również szkoły, określa art. 92c ust. 2 Ustawy o systemie oświaty. Stosownie do pkt 1 tego artykułu organizator zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki wypoczynku, organizując rekreację w obiekcie lub na terenie spełniającym wymagania ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz warunki higieniczno-sanitarne, określone w odpowiednich przepisach, a w przypadku wypoczynku z udziałem dzieci i młodzieży niepełnosprawnych – organizuje wypoczynek w obiekcie lub na terenie dostosowanym do potrzeb wynikających z rodzaju niepełnosprawności uczestników wypoczynku. Wytyczne Główny Inspektor Sanitarny, współpracując z MEN-em i ministrem zdrowia, opracował wytyczne organizowania wypoczynku na czas epidemii COVID-19. Podstawą przygotowania instrukcji był m.in. art. 8a ust. 5 pkt 2 Ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, zgodnie z którym Główny Inspektor Sanitarny lub działający z jego upoważnienia inny organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej mogą wydawać osobom prawnym, osobom fizycznym i jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej, a więc również szkołom, i innym placówkom, zalecenia i wytyczne określające sposób postępowania w trakcie realizacji zadań związanych z organizacją wypoczynku w czasie stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii albo zagrożenia wiążącego się z szerzeniem się choroby zakaźnej, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia publicznego. Przepis ten daje nie tylko podstawę do opracowania wytycznych, ale obliguje do ich przestrzegania wszystkie jednostki wymienione w tym akcie prawnym, a więc również jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, do których zaliczamy także szkoły i inne placówki. Zgodnie z wytycznymi sytuacja epidemiczna w kraju daje możliwość zorganizowania wypoczynku letniego dzieci i młodzieży w 2020 r. przy uwzględnieniu określonych ograniczeń sanitarnych. Celem instrukcji jest m.in. wprowadzenie dodatkowych zabezpieczeń zmniejszających ryzyko zakażenia dzieci i młodzieży podczas pobytu na wypoczynku. Instrukcje podzielono na części, które dotyczą sposobów zapewnienia bezpieczeństwa uczestnikom wypoczynku i bezpieczeństwa w miejscu rekreacji oraz procedur zapobiegawczych i procedur postępowania przy podejrzeniu zakażenia koronawirusem u osoby, która miała kontakt z osobą zakażoną w ciągu ostatnich 14 dni przed rozpoczęciem wypoczynku. Zapewnienie bezpieczeństwa Procedury wymagają, by uczestnik był zdrowy w dniu przyjazdu na wypoczynek. Poświadczają to jego rodzice w pisemnym oświadczeniu o braku nawet najmniejszej infekcji oraz objawów chorobowych sugerujących chorobę zakaźną (COVID-19). Należy podkreślić, że dyrektywy dają uprawnienia do pomiaru temperatury uczestnika wypoczynku oraz kadry wypoczynku i przetwarzania danych na ten temat, by móc zapewnić bezpieczeństwo innym. Wytyczne stanowią, że jeżeli kierownik wypoczynku otrzyma takie zalecenie od inspektora sanitarnego, powinien wyznaczyć osobę do pomiaru temperatury uczestnikom oraz kadrze. Pomiar temperatury jest wykonywany za zgodą wychowawcy, innej osoby zatrudnionej podczas wypoczynku, rodzica / opiekuna prawnego, pełnoletniego uczestnika wypoczynku – honorowane może być oświadczenie otrzymane od rodzica przed rozpoczęciem wypoczynku. Trzeba pamiętać o zabraniu takiego oświadczenia, ponieważ w przypadku danych osobowych szczególnej kategorii, czyli dotyczących zdrowia, niedopuszczalne jest ich przetwarzanie bez odpowiedniej podstawy prawnej. Zgodnie z art. 9 ust. 2 lit. i RODO zakaz przetwarzania danych szczególnej kategorii, takich jak informacje o stanie zdrowia, nie ma zastosowania, gdy ich przetwarzanie jest niezbędne w sprawach związanych z interesem publicznym w dziedzinie zdrowia publicznego, takich jak ochrona przed poważnymi transgranicznymi zagrożeniami zdrowotnymi. Z uwagi na fakt, że choroba zakaźna COVID-19 może być uznana za zagrożenie transgraniczne dla zdrowia publicznego, przetwarzanie przez organizatora wypoczynku takich danych o uczestnikach jest uzasadnione. Od uczestników wypoczynku wymaga się braku kontaktu z osobą podejrzaną o zakażenie koronawirusem na 14 dni przed rozpoczęciem wypoczynku oraz niezamieszkiwania z osobą przebywającą na kwarantannie. Spełnianie tego wymogu poświadcza się pisemnym oświadczeniem rodziców dziecka, opiekunów prawnych lub pełnoletniego uczestnika. Podobne wymogi są stawiane osobom odprowadzającym dziecko na zbiórkę lub przywożącym je do obiektu – powinny być zdrowe, bez objawów infekcji lub choroby zakaźnej oraz nie zamieszkiwać z osobą przebywającą na kwarantannie lub będącą w izolacji w warunkach domowych na 14 dni przed rozpoczęciem wypoczynku. Rodzice mają obowiązek udostępnienia organizatorowi i kierownikowi wypoczynku numeru telefonu lub innych danych kontaktowych pozwalających na szybką komunikację. Muszą również zobowiązać się do niezwłocznego – maksymalnie do 12 godzin – odbioru uczestnika z wypoczynku w przypadku wystąpienia u ich dziecka niepokojących objawów choroby (podwyższona temperatura, kaszel, katar, duszności). Ponadto jeżeli dziecko choruje na chorobę przewlekłą mogącą narazić je na cięższy przebieg zakażenia, rodzic / prawny opiekun mają obowiązek poinformować organizatora o tym fakcie na etapie zgłaszania udziału w wypoczynku w karcie kwalifikacyjnej uczestnika. Ten sam wymóg dotyczy pełnoletniego uczestnika. W przypadku występowania u uczestnika chorób przewlekłych, konieczne jest dostarczenie opinii lekarskiej o braku przeciwwskazań zdrowotnych do udziału w wypoczynku. Uczestnicy wypoczynku na czas pobytu w miejscu rekreacji powinni również zostać wyposażeni w indywidualne osłony nosa i ust. Sam pobyt może być organizowany tylko w obiektach, bazach i miejscach spełniających warunki bezpieczeństwa (m.in. opinia straży pożarnej, dopuszczenie obiektu do użyteczności publicznej). Obiekty powinny być przeznaczone tylko na wypoczynek dzieci i młodzieży lub zawierać odpowiednio do tego wydzielone strefy, zapewniające możliwości ograniczenia kontaktu z osobami niebędącymi uczestnikami wypoczynku. Zadaniem organizatora jest zapewnienie odpowiedniej liczby miejsc noclegowych przy założeniu, że w jednym pokoju lub namiocie są przydzieleni/zakwaterowani uczestnicy z tej samej grupy, w której prowadzi się zajęcia w trakcie wypoczynku, przy czym liczba osób zakwaterowanych w jednym pokoju nie może przekraczać czterech osób przy zachowaniu 4 m2 powierzchni noclegowej na osobę. Organizator musi również posiadać możliwość zapewnienia izolacji osobom z objawami wskazującymi na wystąpienie choroby zakaźnej COVID-19. Zakwaterowanie uczestników w obiekcie powinno odbywać się na zasadzie wymiany turnusu. Organizator powinien w taki sposób zaplanować wymianę turnusów, by ograniczyć do minimum kontakt uczestników między zmieniającymi się grupami. Między przyjazdem i zakwaterowaniem kolejnych grup obiekt powinien być poddany dodatkowemu sprzątaniu i dezynfekcji powierzchni dotykowych – poręczy, klamek, blatów, włączników itp. Ponadto należy zaopatrzyć kadrę i uczestników wypoczynku w indywidualne środki ochrony osobistej, jeżeli rodzice tego nie zrobili. Organizator wypoczynku powinien mieć na uwadze, że mogą powstać okoliczności zaostrzające ryzyko zakażenia koronawirusem, i zapewnić dodatkowe środki ochrony osobistej – nieprzemakalne fartuchy z długim rękawem, przyłbice, rękawiczki oraz maseczki. Obowiązkiem organizatora jest również umieszczenie w widocznych miejscach dozowników z płynem odkażającym. Infrastruktura obiektu i sprzęt sportowy oraz pływający powinny być regularnie czyszczone z użyciem detergentu lub innych środków dezynfekujących. Minimalna przestrzeń do prowadzenia zajęć w pomieszczeniu nie może być mniejsza niż 4 m2 na osobę. Z pomieszczenia do prowadzenia zajęć należy usunąć przedmioty i sprzęty, których nie można skutecznie uprać lub dezynfekować. Ponadto: • przybory sportowe trzeba dokładnie czyścić i dezynfekować, • sale do prowadzenia zajęć muszą być regularnie wietrzone, sprzątane i dezynfekowane, • zajęcia muszą być organizowane tak, by uniemożliwić bezpośredni kontakt między grupami, • przebywanie na plażach i kąpieliskach ogólnie dostępnych powinno odbywać się w taki sposób, by ograniczyć kontakt grupy z osobami trzecimi, np. przez wydzielenie strefy dla grupy. Trzeba też pamiętać o tym, że oprócz samych uczestników wypoczynku, wszystkie osoby pomagające w zapewnieniu realizacji programu wypoczynku (wychowawcy, instruktorzy, kadra kierownicza, kierowcy, obsługa obiektu) muszą być zdrowe, bez objawów infekcji lub innej choroby, a przez 14 dni przed rozpoczęciem turnusu nie powinny zamieszkiwać z osobą przebywającą na kwarantannie lub w warunkach izolacji domowej. Organizator zobowiązany jest przygotować procedury postępowania na wypadek podejrzenia zakażenia koronawirusem lub zachorowania na COVID-19 zgodnie z zaleceniami Głównego Inspektora Sanitarnego oraz zapoznać z nimi kadrę wypoczynku. Organizator jest zobowiązany także do zapewnienia stałej obecności (lub możliwości natychmiastowej interwencji) pielęgniarki, ratownika medycznego lub lekarza. Powinien tak zaplanować kwaterowanie uczestników, by uniknąć ich gromadzenia się w większych grupach w jednym miejscu. Warto pamiętać o wcześniejszym podziale uczestników na grupy wychowawcze i kwaterować je według ustalonej listy. Przed rozpoczęciem rekreacji należy przeszkolić kadrę wypoczynku z zakresu zachowania zasad bezpieczeństwa w okresie epidemii COVID-19, a jeżeli jest to możliwe, warto tak zorganizować szkolenia, by mogli prowadzić je specjaliści ds. BHP. Podczas instruktażu trzeba przestrzec uczestników przed dotykaniem okolic twarzy, zwłaszcza ust, nosa i oczu, oraz zwrócić uwagę na unikanie przemieszczania się komunikacją miejską podczas poruszania się grupy w czasie wypoczynku, a także uczulić na szczególną dbałość o odporność, kondycję fizyczną oraz racjonalne odżywianie. Liczebność grupy i odwiedziny uczestników W instrukcjach pojawiła się rekomendacja ograniczenia odwiedzin uczestników wypoczynku przez osoby z zewnątrz – rodziców lub dziadków. W razie pobytu w ośrodku osób z zewnątrz niezbędne jest zachowanie reżimu sanitarnego, czyli zasłonięcie ust i nosa, założenie rękawiczek jednorazowych lub zdezynfekowanie rąk. Personel kuchni i obsługi technicznej nie powinien kontaktować się z uczestnikami i kadrą wypoczynku poza sytuacjami, gdy jest to konieczne. Jeśli istnieje taka możliwość, nie należy angażować do prowadzenia zajęć z uczestnikami kadry powyżej 60. roku życia. W przypadku występowania u kadry chorób przewlekłych trzeba dostarczyć opinię lekarską o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pracy podczas wypoczynku. Wytyczne zalecają, aby grupa uczestników wypoczynku liczyła do 12 osób (dzieci do 10. roku życia) i do 14 osób (dzieci powyżej 10. roku życia). W przypadku kontynuowania pracy śródrocznej grupy uczestników z danej drużyny, świetlicy – dopuszcza się inną liczebność. Procedury zapobiegawcze W wytycznych pojawił się wymóg, by w przypadku wystąpienia u uczestnika, członka kadry lub innej osoby biorącej udział w wypoczynku podejrzenia zakażenia koronawirusem, kierownik lub osoba, którą on wskaże, zadbali o odizolowanie potencjalnie zarażonego COVID-19 w oddzielnym pomieszczeniu. Ponadto należy skontaktować się telefonicznie z lekarzem, ze stacją sanitarno-epidemiologiczną, oddziałem zakaźnym, a w razie pogarszania się stanu zdrowia zadzwonić pod nr 999 lub 112 i poinformować o możliwości zakażenia koronawirusem. Wytyczne zalecają także ustalenie miejsca, w którym ma przebywać osoba, u której wystąpiły niepokojące objawy sugerujące zachorowanie na COVID-19, oraz przeprowadzenie dodatkowej dezynfekcji, zgodnie z wewnętrznymi procedurami, i zdezynfekowanie powierzchni dotykowych (klamki, poręcze, uchwyty). W takim wypadku należy również bezwzględnie zastosować się do zaleceń państwowego powiatowego inspektora sanitarnego w zakresie dodatkowych działań i procedur postępowania. W przypadku, gdy zarażenie koronawirusem podejrzewa się u osoby z zewnątrz, należy ustalić listę osób przebywających na terenie wypoczynku w tych samych miejscach, co osoba podejrzana o zarażenie. Niezbędne są dokładne zdezynfekowanie przestrzeni, w której przebywała chora osoba z zewnątrz (ze wskazaniem, że nie mamy pewności, czy w momencie świadczenia usługi dana osoba była już zakażona) oraz zdezynfekowanie rzeczy, z których korzystano w trakcie wizyty. W każdym przypadku zalecane są kontakt ze stacją sanitarno-epidemiologiczną i stosowanie się do otrzymywanych zaleceń i instrukcji.