STAN PRAWNY NA 26 CZERWCA 2020 Wyznaczanie zastępstw za dyrektora Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910). Statuty przedszkoli różnie określają zakres kompetencji należnych wicedyrektorowi. Zgodnie z art. 98 ust. 1 pkt 5 Ustawy Prawo oświatowe statut ma wskazać szczegółowe kompetencje organów, a więc określać także, jakie zadania wykonuje wicedyrektor. Pamiętać przy tym należy, że zadania, które statut przyznaje wicedyrektorowi, obowiązują go w momencie, gdy w przedszkolu obecny jest dyrektor i nie przebywa on np. na urlopie czy zwolnieniu lekarskim. Jeżeli w przedszkolu dyrektora fizycznie nie ma, z najróżniejszych przyczyn, wówczas pierw-szeństwo w stosowaniu, przed regulacjami statutu przedszkola, ma art. 68 ust. 9 Ustawy Pra-wo oświatowe, według którego w przypadku nieobecności dyrektora zastępuje go wicedyrek-tor, a w przedszkolach, w których nie utworzono stanowiska wicedyrektora – inny nauczyciel, wyznaczony przez organ prowadzący. Przepis ten nie tylko wskazuje osobę, która zastępuje dyrektora, ale przede wszystkim reguluje kompetencje, ponieważ zastępowanie oznaczać mo-że jedynie wykonywanie wszelkich kompetencji, które posiada dyrektor. Jeżeli sam statut oszczędnie przyznaje kompetencje wicedyrektorowi, ograniczając je np. do prawa sprawowania części nadzoru pedagogicznego, to wówczas wicedyrektor zyskuje wszelkie kompetencje dyrektora w razie jego nieobecności. Ma to szczególne znaczenie wte-dy, gdy dyrektor będzie nieobecny długotrwale, ponieważ w przypadku zaistnienia takiej sy-tuacji brakowałoby osoby właściwej np. do zatrudniania i zwalniania pracowników czy zmia-ny treści ich stosunku pracy. Również w razie chwilowej nieobecności dyrektora zastępujący go wicedyrektor może wykonywać wszelkie jego kompetencje, np. w czasie jednodniowego urlopu dyrektora, także nieplanowanego, wybranego „na żądanie”, wicedyrektor może doko-nać poważnych zmian organizacyjnych w strukturze przedszkola, choćby wręczając wypo-wiedzenia pracownikom i nauczycielom. Jest to oczywiście możliwe tylko teoretycznie. Z reguły wicedyrektor powstrzymuje się od działań wykraczających poza najbardziej podstawowe, bieżące zarządzanie jednostką, jeżeli wie, że nieobecność dyrektora jest chwilowa. Teoretycznie jednak takie działanie jest dopusz-czalne, ale może też prowadzić do sytuacji, w której zmiana tak podjętej decyzji będzie bar-dzo trudna czy wręcz niemożliwa. Wynika to z faktu, że w razie wręczenia wypowiedzenia pracownikowi ewentualne jego cofnięcie jest możliwe wyłącznie za zgodą tego pracownika. Dlatego tak istotny jest właściwy wybór osoby, która zajmować będzie stanowisko wicedy-rektora. Powołanie wicedyrektora Stosownie do art. 64 ust. 1 Ustawy Prawo oświatowe w przypadku, gdy w przedszkolu utwo-rzono stanowisko wicedyrektora, powierzenia tego stanowiska, jak również odwołania z nie-go, dokonuje dyrektor przedszkola. Przed powołaniem wicedyrektora należy jednak zasięgnąć opinii organu prowadzącego oraz rady pedagogicznej. Można spotkać się z poglądem, wedle którego opinie organu prowadzącego i rady pedago-gicznej są dla dyrektora wiążące. Tymczasem tak nie jest. Przywołana regulacja wskazuje na obowiązek uzyskania opinii przed powołaniem wicedyrektora, nie wymaga jednak, aby organ prowadzący czy rada pedagogiczna wyrazili opinię pozytywną. Opinia ta jest wymagana dla poprawności procedury powołania wicedyrektora, ale nawet w przypadku, gdy organ prowa-dzący czy rada pedagogiczna nie zaakceptują kandydatury przedstawionej przez dyrektora i wyrażą opinię negatywną, nie przeszkadza to w powołaniu takiego kandydata na stanowisko wicedyrektora. Ma to swoje uzasadnienie. Dobranie właściwych współpracowników należy do nienaruszal-nych kompetencji dyrektora jako kierownika zakładu pracy. Organ prowadzący czy rada pe-dagogiczna nie mogą narzucić dyrektorowi swojej kandydatury na stanowisko wicedyrektora. Ewentualna negatywna opinia powinna zostać dobrze uzasadniona, aby umożliwić dyrekto-rowi analizę przyczyn, dla których została ona wydana. Taka analiza może wpłynąć na decyzję dyrektora w sprawie obsadzenia stanowiska jego zastępcy, gdy okaże się, że zarzuty wobec kandydata mają uzasadnienie. Wicedyrektorem w przedszkolu może być nie tylko nauczyciel, ale również pracownik niepe-dagogiczny. Powołanie takiej osoby na stanowisko skutkuje jednak istotnym problemem prak-tycznym. Pracownik niepedagogiczny nie może sprawować wewnętrznego nadzoru pedago-gicznego. W przypadku dłuższej nieobecności dyrektora, gdy zastępuje go osoba niebędąca nauczycielem, nadzór pedagogiczny musi być sprawowany przez jeszcze inną osobę, czyli wyznaczonego nauczyciela. Taki problem praktyczny powoduje, że powoływanie na stanowi-sko wicedyrektora osoby niebędącej nauczycielem traci sens. W przypadku nieobecności dyrektora jego zastępca wykonuje wszelkie zadania, które Prawo oświatowe i przepisy szczególne przyznają dyrektorowi. Podstawowym przepisem wskazują-cym te zadania jest art. 68 ust. 1 Ustawy Prawo oświatowe, zgodnie z którym dyrektor w szczególności: • kieruje działalnością przedszkola i reprezentuje je na zewnątrz, • sprawuje nadzór pedagogiczny, • sprawuje opiekę nad dziećmi oraz stwarza warunki harmonijnego rozwoju psychofi-zycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne, • realizuje uchwały rady pedagogicznej, • dysponuje środkami określonymi w planie finansowym przedszkola i ponosi odpo-wiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie, a także może organizować admini-stracyjną, finansową i gospodarczą obsługę przedszkola, • wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa dzieciom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole, • współdziała ze szkołami wyższymi w organizacji praktyk pedagogicznych, • stwarza warunki do działania w przedszkolu: wolontariuszy, stowarzyszeń i innych or-ganizacji, w szczególności organizacji harcerskich, których celem statutowym są dzia-łalność wychowawcza lub rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej przedszkola, • odpowiada za realizację zaleceń wynikających z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dziecka, • współpracuje z pielęgniarką albo higienistką, lekarzem i lekarzem dentystą, sprawują-cymi profilaktyczną opiekę zdrowotną nad dziećmi, w tym udostępnia imię, nazwisko i numer PESEL dziecka celem właściwej realizacji tej opieki, • wdraża odpowiednie środki techniczne i organizacyjne zapewniające zgodność przetwarzania danych osobowych przez placówkę z przepisami o ochronie danych osobowych, • jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w przedszkolu nauczycieli i pra-cowników niebędących nauczycielami oraz decyduje w szczególności w sprawach: o zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników, o przyznawania nagród oraz wymierzania kar porządkowych nauczycielom i innym pracownikom przedszkola, o występowania z wnioskami, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, w spra-wach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień dla nauczycieli oraz pozostałych pra-cowników przedszkola. Przywołana regulacja art. 68 Ustawy Prawo oświatowe wskazuje ponadto, że dyrektor wykonuje również inne zadania wynikające z przepisów szczególnych, a co za tym idzie zadania te muszą być też realizowane przez zastępującego go wicedyrektora. Tych zadań jest zdecydowanie więcej niż wskazane w art. 68, który co prawda określa podstawowe kompetencje osoby kierującej przedszkolem, ale jest jedynie niewielkim wycinkiem ogółu kompetencji dyrektora. Wyznaczony nauczyciel Powołanie wicedyrektora na stanowisko jest sytuacją najbardziej pożądaną, natomiast w prak-tyce często okazuje się, że nie jest to możliwe. Na przeszkodzie stoi tu regulacja art. 97 ust. 1 Ustawy Prawo oświatowe, zgodnie z którym stanowisko wicedyrektora tworzy się w przed-szkolu liczącym co najmniej 12 oddziałów. Jest to dolna granica wielkości przedszkola, która umożliwia utworzenie stanowiska wicedyrektora. Ustęp 2 przywołanej regulacji stanowi, że dyrektor za zgodą organu prowadzącego może tworzyć dodatkowe stanowiska wicedyrekto-rów, lecz przepis ten dotyczy wyłącznie tych przedszkoli, w których stanowisko wicedyrekto-ra już zostało utworzone. Jeżeli przedszkole jest odpowiednio duże i ma w związku z tym wi-cedyrektora, to można za zgodą organu prowadzącego powołać drugiego wicedyrektora, trze-ciego itd. Zawsze jednak jest to możliwe wyłącznie w przedszkolu liczącym co najmniej 12 oddziałów. Oczywiście w mniejszych przedszkolach dyrektor także musi mieć swojego zastępcę i według art. 68 ust. 9 Ustawy Prawo oświatowe w tych jednostkach, w których stanowiska wicedyrek-tora nie utworzono, zastępstwo za dyrektora obejmuje wyznaczony przez organ prowadzący nauczyciel przedszkola. Można się zastanawiać, jaka jest przyczyna, dla której prawo do wy-znaczenia nauczyciela zastępującego dyrektora przyznane zostało nie dyrektorowi, lecz orga-nowi prowadzącemu. Jest tak dlatego, że stanowisko wicedyrektora jest sprawowane perma-nentnie, natomiast wyznaczenie nauczyciela do zastępowania ma miejsce w sytuacjach na-głych. Jeżeli w przedszkolu jest wyznaczony wicedyrektor, to w razie nieobecności dyrektora z powodu urlopu czy choroby, zastępuje go z mocy prawa. Jeżeli natomiast wicedyrektor nie jest wyznaczony, wówczas nie ma przepisu, który nakazywałby określonej osobie z mocy prawa zastępowanie dyrektora. W sytuacji nagłej osobę zastępującą należy wyznaczyć, także wtedy, gdy dyrektor chce udać się na urlop. Wyznaczony do zastępowania dyrektora nauczyciel jest czasem nazywany dyrektorem lub wi-cedyrektorem społecznym. Jest to określenie zwyczajowe, które nie występuje w Prawie oświatowym. Za czas, w którym nauczyciel zastępuje dyrektora, przysługuje mu dodatek funkcyjny w wysokości określonej w regulaminie wynagradzania nauczycieli przyjmowanym uchwałą rady gminy. Artykuł 68 ust. 9 Ustawy Prawo oświatowe umożliwia wyłącznie wy-znaczenie nauczyciela do zastępowania dyrektora. Nie jest zatem prawidłowa praktyka, w której do zastępowania dyrektora wyznacza się osobę niebędącą nauczycielem, np. księgo-wą czy sekretarza. Takie osoby nie mogą zastępować dyrektora w czasie jego nieobecności, natomiast sama praktyka bierze się z tego, że w miesiącach wakacyjnych trudno zorganizować zastępstwo za dyrektora, szczególnie w mniejszych przedszkolach zatrudniających tylko kilku nauczycieli.