STAN PRAWNY NA 5 CZERWCA 2020 Dodatek trudnościowy w poradni Opracował: Marcin Majchrzak, radca prawny, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 416 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16. roku życia (Dz.U. z 2002 r. Nr 17 poz. 162 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2027 ze zm.). Zgodnie z przepisami nauczycielom pracującym w trudnych lub uciążliwych warunkach przysługuje z tego tytułu dodatek za warunki pracy. Na jakich zasadach prawo do tego dodatku będą mieli nauczyciele specjaliści zatrudnieni w poradniach psychologiczno- -pedagogicznych? Czy konieczność wykonywania pracy w formie stacjonarnej w sytuacji zagrożenia epidemiologicznego ma wpływ na wysokość tego dodatku? Przepisy a przyznawanie dodatku Podstawa prawna przyznawania dodatku za warunki pracy została określona w art. 34 Karty nauczyciela. Dodatek ten stanowi część wynagrodzenia nauczycieli, które (zgodnie z art. 30 ust. 1 pkt 2 KN) składa się m.in. z dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego, w tym z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy, oraz za warunki pracy. Oczywiście dodatek ten nie będzie przysługiwał każdemu nauczycielowi, który w swoim subiektywnym odczuciu wykonuje trudną lub uciążliwą pracę, lecz wyłącznie tym nauczycielom, którzy wykonują taki rodzaj pracy w trudnych lub uciążliwych warunkach, który został wskazany w § 8 i 9 Rozporządzenia w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy. Wynika to z kolei z zapisu art. 34 ust. 2 Karty nauczyciela, zgodnie z którym minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy, określa, w drodze rozporządzenia, wykaz trudnych i uciążliwych warunków pracy, stanowiących podstawę do przyznania z tego tytułu dodatku za warunki pracy, biorąc pod uwagę w szczególności stopień trudności zajęć realizowanych w warunkach trudnych i uciążliwych. Zamknięty katalog przypadków uprawniających do dodatku W rezultacie Rozporządzenie w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy określa zamknięty katalog warunków trudnych i uciążliwych, upoważniających do przyznania takiego dodatku. Co więcej, chociaż zgodnie z art. 30 ust. 6 pkt 1 KN organ prowadzący określa w drodze regulaminu wysokość stawek dodatku za warunki pracy, a także określa szczegółowe warunki jego przyznawania, to jednak nie posiada kompetencji, aby określić dodatkowe, nieprzewidziane w Rozporządzeniu rodzaje pracy, które uprawniałyby nauczyciela do otrzymania dodatku za warunki pracy. Nie posiada również kompetencji do wprowadzenia w regulaminie wynagradzania nauczycieli regulacji dotyczących dodatku z tytułu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia (wskazuje na to np. Rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Podlaskiego z dnia 29 lutego 2008 r., NK.II.DJ.0911-34/08). Dlatego też sam fakt wykonywania pracy w formie stacjonarnej w okresie zagrożenia epidemiologicznego nie może być podstawą do przyznania dodatku za warunki pracy. Natomiast wspomniane wyżej Rozporządzenie za pracę w trudnych warunkach uznaje przykładowo prowadzenie przez nauczycieli: • zajęć rewalidacyjno-wychowawczych z dziećmi i młodzieżą upośledzonymi umysłowo w stopniu głębokim, • zajęć dydaktycznych i wychowawczych w specjalnych przedszkolach (oddziałach), szkołach (oddziałach) specjalnych oraz prowadzenie indywidualnego nauczania dziecka zakwalifikowanego do kształcenia specjalnego, • zajęć wychowawczych, korekcyjno-terapeutycznych oraz badań psychologicznych i pedagogicznych nieletnich w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich, • badań psychologicznych i pedagogicznych, w tym badań logopedycznych, udzielanie dzieciom i młodzieży pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym pomocy logopedycznej, pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu, a także udzielanie rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej z wychowywaniem i kształceniem dzieci i młodzieży w poradniach psychologiczno- -pedagogicznych oraz w innych poradniach specjalistycznych. Za pracę wykonywaną w warunkach uciążliwych uznaje się prowadzenie przez nauczycieli zajęć w trudnych warunkach (wymienionych w § 8 pkt 4–16 ww. Rozporządzenia), czyli z dziećmi i młodzieżą, których stan zdrowia z powodu stanów chorobowych, wymienionych w § 2 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16. roku życia, uzasadnia konieczność sprawowania stałej opieki lub udzielania pomocy, oraz z dziećmi i młodzieżą powyżej 16. roku życia, u których wystąpiło naruszenie sprawności organizmu z przyczyn, o których mowa w § 32 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności: • z dziećmi i młodzieżą upośledzonymi w stopniu lekkim, wśród których znajduje się co najmniej jedno dziecko ze stanem chorobowym, wymienionym w § 2 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16. roku życia oraz w § 32 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, • z dziećmi i młodzieżą upośledzonymi w stopniu lekkim, wśród których znajduje się co najmniej jedno dziecko upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym, pod warunkiem, że zajęcia dydaktyczne z tym dzieckiem prowadzone są według odrębnego programu nauczania obowiązującego w danego typu szkole specjalnej, a zajęcia wychowawcze – według odrębnego programu wychowawczego opracowanego przez wychowawcę, • z nieletnimi przebywającymi w zakładach poprawczych o wzmożonym nadzorze wychowawczym, dla wielokrotnych uciekinierów, z zaburzeniami psychicznymi lub innymi zaburzeniami osobowości, uzależnionymi od środków odurzających lub psychotropowych, nosicielami wirusa HIV oraz przebywającymi w schroniskach interwencyjnych. Zasady naliczania dodatku za warunki pracy Odnośnie zasad naliczania dodatku za warunki pracy wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu, który w Wyroku z dnia 14 czerwca 2006 r. (IV SA/Wr 696/05) wskazał, że dodatek za uciążliwe warunki pracy jest obligatoryjnym dodatkiem i stanowi element wynagrodzenia, a więc nauczycielowi ustawowo należy się dodatek za każdą godzinę przepracowaną w warunkach uciążliwych. Wynagrodzenie przysługuje za wykonaną pracę oraz od dnia nawiązania stosunku pracy i jakiekolwiek uregulowania uszczuplające prawo pracownika do wynagrodzenia musi mieć wyraźne upoważnienie ustawowe. Wobec tego organ prowadzący nie ma prawa uzależniać przyznania dodatku za trudne lub uciążliwe warunki pracy od realizacji przez nauczyciela w tychże warunkach całego obowiązującego wymiaru godzin. Z kolei w Wyroku z dnia 5 września 2006 r. (IV SA/Wr 396/05) ten sam sąd wskazał, że organ prowadzący nie posiada kompetencji do wprowadzania regulacji uzależniających nabycie prawa do dodatku tego rodzaju od liczby godzin przepracowanych w takich warunkach. Ponadto nauczycielowi pracującemu w warunkach, które kwalifikują się zarówno jako trudne, jak i uciążliwe, będą przysługiwały dwa odrębne dodatki: • za pracę w warunkach trudnych, • za pracę w warunkach uciążliwych. Potwierdził to Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w Wyroku z dnia 30 listopada 2010 r. (IV SA/Wr 552/10). Sąd wskazał, iż pojęcia „praca w warunkach trudnych” i „praca w warunkach uciążliwych” to pojęcia odrębne. Za każdy z rodzajów tych prac nauczycielom przysługuje zatem dodatek, do którego prawo ustanawia przepis art. 30 ust. 1 pkt 2 i art. 34 ust. 1 Karty nauczyciela. Z przepisów nie wynika zatem, by była dopuszczalna możliwość wypłacania nauczycielowi tylko jednego dodatku do wynagrodzenia, jeśli pracowałby on w warunkach zarówno trudnych, jak i uciążliwych, zaś ograniczenie uprawnienia tylko do jednego dodatku jest faktycznie pozbawieniem prawa do niego. Przepisy KN nie zawierają także przepisu, który stwierdzałby, że wspomniane dodatki należą się nauczycielowi tylko wtedy, gdy swoje obowiązki zawodowe wykonuje w ramach obowiązującego wymiaru godzin pracy. Termin wypłaty dodatku Należy również zwrócić uwagę na przepis art. 39 ust. 3 i 4 Karty nauczyciela. Zgodnie z nimi: • wynagrodzenie wypłacane jest nauczycielowi miesięcznie z góry w pierwszym dniu miesiąca (jeżeli pierwszy dzień miesiąca jest dniem ustawowo wolnym od pracy, wynagrodzenie wypłacane jest w dniu następnym), • składniki wynagrodzenia, których wysokość może być ustalona jedynie na podstawie już wykonanych prac, wypłaca się miesięcznie lub jednorazowo z dołu w ostatnim dniu miesiąca (jeżeli ostatni dzień miesiąca jest dniem ustawowo wolnym od pracy, wynagrodzenie wypłacane jest w dniu poprzedzającym ten dzień, a w wypadkach szczególnie uzasadnionych wynagrodzenie może być wypłacone w jednym z ostatnich pięciu dni miesiąca lub w dniu wypłaty wynagrodzenia, o którym mowa powyżej). Powyższe zasady mają zastosowanie również do dodatku za warunki pracy. Warto o tym pamiętać, ponieważ organy prowadzące w regulaminach często inaczej regulują te kwestie, natomiast ustawodawca nie przewidział dla nich kompetencji do ustalenia, czy dodatek będzie wypłacany z góry, czy z dołu i w jakim terminie – ponieważ regulują to wspomniane przepisy Karty nauczyciela. Dodatek za warunki pracy dyrektora poradni Pewne wątpliwości może budzić również to, czy nauczycielowi poradni pełniącemu funkcję dyrektora, a korzystającego na podstawie art. 42 ust. 6 Karty nauczyciela ze zniżki pensum, będzie należał się dodatek za warunki pracy. Należy zauważyć, że w takim przypadku prawo do tego dodatku będzie należało się na tych samych zasadach, co w przypadku innych nauczycieli zatrudnionych w poradni. Jeżeli więc pomimo zniżki dyrektor będzie prowadził badania psychologiczno-pedagogiczne, w tym badania logopedyczne, udzielał pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu, a także udzielał rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej z wychowywaniem i kształceniem dzieci i młodzieży, to jemu również będzie należał się dodatek za trudne warunki pracy.