STAN PRAWNY NA 29 MAJA 2020 Organy przedszkola – kompetencje i ich realizacja w okresie pracy zdalnej Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910), • Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 344), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 2020 r. w sprawie cza-sowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobie-ganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 410 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem CO-VID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placów-kach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6 poz. 69 ze zm.). Katalog jednostek, których działanie zostało ograniczone, zawarty w § 2 Rozporządzenia Mi-nistra Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funk-cjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwal-czaniem COVID-19, nie wymienia już przedszkoli. 6 maja 2020 r. przedszkola zostały z niego wykreślone, przez co formalnie wróciły do pracy. W przypadku wielu jednostek powrót ten oczywiście się przedłuży, ponieważ dyrektorzy korzystali z możliwości, jakie daje regulacja § 18 ust. 2 pkt 2 Rozporządzenia MENiS z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Przepis ten daje prawo do cza-sowego zawieszenia zajęć na czas oznaczony, jeżeli na danym terenie wystąpiły zdarzenia, które mogą zagrozić zdrowiu dzieci. Oczywiście występowanie przypadków COVID-19 jest takim zdarzeniem. Dyrektor, powołując się na tę okoliczność, może zawiesić zajęcia, ale musi pamiętać o konieczności uzyskania zgody organu prowadzącego. W przypadku zawieszenia zajęć oraz ograniczenia funkcjonowania przedszkola powstaje sze-reg problemów związanych z wykonywaniem codziennych zadań, w szczególności zaś zadań organów przedszkola. Jakkolwiek przedszkola powoli wracają do zwykłej pracy, to warto ze-brać wnioski, jakie płyną z okresu przeniesienia działania jednostki, praktycznie w całości, do sieci. Mogą się one jeszcze przydać w przyszłości. Przede wszystkim nie wiemy, czy obecna pandemia już się zakończyła i nie wróci jesienią. Wówczas może okazać się, że kolejne ogra-niczenie działalności przedszkola będzie konieczne, a wszelkie wypracowane już mechanizmy związane z jego funkcjonowaniem znowu będą przydatne. Nawet jeśli epidemia zostanie opanowana, warto dysponować procedurami, które dawałyby możliwość zdalnej pracy orga-nów w razie konieczności zastosowania takiego trybu z powodów innych niż koronawirus. Podstawa prawna O tym, że w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania przedszkoli nadal działają jego organy, stanowi wprost regulacja § 11a Rozporządzenia MEN z dnia 20 marca 2020 r. w spra-wie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek sys-temu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Zgod-nie z nią w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty czyn-ności organów tych jednostek, określone w przepisach dotyczących funkcjonowania tych jednostek, mogą być podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej w rozu-mieniu art. 2 pkt 5 Ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub za pomocą innych środków łączności, a w przypadku kolegialnych organów jednostek systemu oświaty – także w trybie obiegowym. Treść podjętej w ten sposób czynności powinna być utrwalona w formie odpowiednio protokołu, notatki, adnotacji lub w inny sposób. Trzeba też z osobna odwołać się do treści przywołanego w tym przepisie art. 2 pkt 5 ww. Ustawy, zgodnie z którym przez środki komunikacji elektronicznej należy rozumieć rozwią-zania techniczne, w tym urządzenia teleinformatyczne i współpracujące z nimi narzędzia programowe, umożliwiające indywidualne porozumiewanie się na odległość przy wykorzystaniu transmisji danych między systemami teleinformatycznymi, a w szczególności pocztę elektroniczną. Do kogo zatem odnosi się ten przepis? W pierwszej kolejności do dyrektora przedszkola, da-jąc mu możliwość kontaktu z pracownikami praktycznie w dowolny sposób, z wykorzysta-niem dowolnych środków komunikacji elektronicznej. Może to być poczta elektroniczna, ale dopuszczalny jest też telefon. Pamiętać należy, że pracownik, który pracuje zdalnie, ma obo-wiązek odbierania telefonów od przełożonego, korzystania ze służbowej poczty elektronicznej i odbierania wysyłanych mu wiadomości. Z punktu widzenia dyrektora istotne jest, że nie każda czynność mieszcząca się w zakresie jego kompetencji jako organu przedszkola może być wykonana wyłącznie za pośrednictwem środków komunikacji na odległość. Za przykład takich kompetencji, które powinny być wykonywane z zachowaniem formy pisemnej, należy uznać uprawnienia dyrektora jako pracodawcy. Zgodnie z art. 30 § 3 Kodeksu pracy oświad-czenie każdej ze stron o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinno nastąpić na piśmie. Jakkolwiek przepis ten nie brzmi kategorycznie, to nie ulega wątpliwości, że dyrektor, chcąc wypowiedzieć stosunek pracy nauczycielowi lub pracownikowi administracji i obsługi, powi-nien bezwzględnie stosować formę pisemną. Jest to niezbędne choćby do celów dowodo-wych. W razie wystąpienia pracownika z pozwem do sądu pracy ustna forma wypowiedzenia oznacza, że dyrektor nie dysponuje żadnym dowodem na to, że wypowiedzenie faktycznie nastąpiło, czemu dodatkowo nie sprzyja fakt złożenia oświadczenia bez świadków. Jak w takim razie wręczyć wypowiedzenie pracownikowi w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania przedszkola? Należy wezwać nauczyciela lub pracownika niepedagogicznego do przedszkola. Pamiętać należy, że okres czasowego ograniczenia jest okresem pracy przedszkola jako zakładu pracy i nie ma przeszkód ku temu, aby np. nauczyciele wykonywali swoje zadania, korzystając ze sprzętu komputerowego znajdującego się w przedszkolu. Co więcej pracownik nie może odmówić przyjścia do pracy, jeżeli nie przebywa np. na zwolnieniu lekarskim czy urlopie. Taka odmowa rodzić powinna odpowiedzialność dyscyplinarną. Ważne! W czasie pobytu pracownika w zakładzie pracy dyrektor może w pełni wykonywać swoje kompetencje jako pracodawca, zachowując jednocześnie pisemną formę podejmowanych czynności. Większość zadań dyrektora może być wykonywana tylko za pośrednictwem czy to poczty elektronicznej, czy telefonu. W ten sposób dyrektor może realizować większość kompetencji wskazanych w art. 68 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, zgodnie z którym dyrektor np.: • sprawuje nadzór pedagogiczny, • realizuje uchwały rady pedagogicznej, • dysponuje środkami określonymi w planie finansowym, • odpowiada za realizację zaleceń wynikających z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, • wdraża odpowiednie środki techniczne i organizacyjne zapewniające zgodność przetwarzania danych osobowych przez placówkę z przepisami o ochronie danych osobowych. Kompetencje dyrektora realizowane są w drodze polecenia służbowego, a przywołany wcze-śniej § 11a Rozporządzenia MEN z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 wskazuje, że polecenia te mu-szą być wykonywane także wtedy, gdy przekazywane są za pośrednictwem środków komuni-kacji na odległość. W ten sam sposób dyrektor może przesyłać pracownikom aktualne zarzą-dzenia do zapoznania się z nimi i ich stosowania. Rada pedagogiczna Epidemia wymusiła zdalne prowadzenie posiedzeń rady pedagogicznej. Należy zauważyć, że wypracowane obecnie rozwiązania mogą przydać się w przyszłości. Nie zawsze daje się or-ganizować zebrania w takim czasie, by nie wchodziły one w kolizję z innymi zajęciami i ob-owiązkami nauczycieli. Tymczasem forma posiedzenia, z wykorzystaniem środków komuni-kacji elektronicznej, może ułatwić możliwość organizacji zebrania w czasie dogodnym dla możliwie największej liczby pedagogów. Rozporządzenie MEN z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobiega-niem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 umożliwia prowadzenie posiedzeń rady również w trybie obiegowym, czyli np. z wykorzystaniem poczty tradycyjnej. Taki sposób działania ma jednak sporo wad, przede wszystkim – wydłuża czas ich trwania. Na szczęście Prawo oświatowe wymaga zachowania tajności głosowania uchwał rady peda-gogicznej wyłącznie w kilku przypadkach, wyraźnie wskazanych w art. 73 ust. 1a tego aktu. Zgodnie z tą regulacją w głosowaniu tajnym podejmowane są uchwały rady pedagogicznej w sprawach związanych z osobami pełniącymi funkcje kierownicze lub w sprawach związa-nych z opiniowaniem kandydatów na takie stanowiska. Jeżeli w okresie pracy zdalnej przedszkola miałyby być podejmowane uchwały wymagające tajności głosowania, wówczas pojawi się istotny problem: w jaki sposób utrzymać ich tajność. W przypadku korzystania z komunikatorów w rodzaju Microsoft Teams wykluczone jest gło-sowanie przez podniesienie ręki czy za pośrednictwem komunikatu głosowego. W ten sposób tajność nie zostanie zachowana. Przedszkole musi skorzystać z aplikacji, która umożliwi od-danie głosu wyłącznie osobie uprawnionej, bez jednoczesnego zapisywania informacji, kto głosował. Obecnie brakuje tego typu narzędzi, które byłyby powszechnie dostępne. Przed-szkole musiałoby uzyskać takie narzędzie samodzielnie, co może być rozwiązaniem bardzo kosztownym. Najprostszym rozwiązaniem jest oczywiście nie głosować zdalnie nad uchwa-łami wymagającymi zachowania rygoru tajności i dlatego to rozwiązanie było dotychczas najczęściej wykorzystywane. Co jednak zrobić, jeżeli faktycznie musimy przeprowadzić takie głosowanie, a wymogi sanitarne wykluczają zebranie się w budynku przedszkola? Można wykorzystać wspomniany tryb obiegowy, co wyglądałoby tak, że do jednej dużej koperty każdy nauczyciel dokładałby swój głos na znormalizowanej karcie do głosowania w taki spo-sób, aby zapoznanie się z oddanym głosem wymagało rozerwania karty. W ten sposób mamy pewność, że jeżeli wszystkie karty dotrą nienaruszone do przewodniczącego rady, to tajność głosowania zostanie zachowana. Wadą takiego rozwiązania jest oczywiście jego długotrwa-łość, niemniej z wykorzystaniem takiego sposobu działania rada może w praktyce obradować nad każdą sprawą należącą do jej kompetencji. Rada rodziców Powyższe uwagi dotyczące zasad głosowania można odnieść również do rady rodziców, z tym jednak zastrzeżeniem, że obowiązujące regulacje Prawa oświatowego nie wskazują wprost żadnej sprawy, nad którą rada rodziców ma głosować z zachowaniem reżimu tajności. Problematyczny może być tylko sam wybór rady rodziców. Zgodnie z art. 83 ust. 2 pkt 1 Prawa oświatowego w jej skład wchodzi po jednym przedstawicielu rad oddziałowych, wy-branym w tajnych wyborach przez zebranie rodziców dzieci danego oddziału. Takiego zebrania rady rodziców nie da się przeprowadzić w czasie ograniczenia funkcjono-wania przedszkola, a tryb obiegowy głosowania nad członkami rady również nie może zostać zastosowany. Wynika to z przeszkody praktycznej oraz prawnej. Praktycznej, ponieważ już głosowanie w trybie obiegowym przez radę pedagogiczną może być długotrwałe, a w przy-padku gdy głosować będą rodzice wszystkich wychowanków, rada może nie powstać przez długie tygodnie albo i miesiące, co pozbawia sensu samo głosowanie w ten sposób. Przeszko-da prawna to fakt, że zebranie rodziców to nie organ przedszkola, a więc nie ma żadnych pod-staw do głosowania w innym trybie niż podczas fizycznego spotkania w przedszkolu. Jeżeli z różnych przyczyn nie może do niego dojść, to i organ w postaci rady rodziców nie może zostać utworzony.