STAN PRAWNY NA 22 MAJA 2020 Wynagrodzenie nauczycieli z grupy ryzyka Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 2020 r. w sprawie cza-sowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobie-ganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 410 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 kwietnia 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 780), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placów-kach (Dz.U. z 2002 r. Nr 6 poz. 69 ze zm.). Obowiązujące w całym kraju ograniczenie funkcjonowania przedszkoli wynikało z treści § 2 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Przepis ten wskazuje okres ograniczenia działania przedszkoli, szkół i placówek oraz zawiera katalog jednostek, które ograniczeniu podlegały. 6 maja 2020 r., na mocy Rozporządzenia zmieniają-cego rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, z listy tej wykreślone zostały przedszkola. Nie było żadnego przepisu przejściowego ani okresu stop-niowego przywracania przedszkoli do pracy, który wynikałby z przepisów prawa powszechnie obowiązującego. Od 6 maja 2020 r. przedszkola powinny formalnie powrócić do pracy z mocy prawa. Oczywiście w większości przypadków tak się nie stało. Samorządy oraz osoby prowadzące przedszkola niepubliczne skorzystały z możliwości, jakie daje Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Na podstawie regulacji § 18 ust. 2 pkt 2 tego aktu dyrektor, za zgodą organu prowadzącego przedszkole, może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli wystąpiły na danym terenie zdarzenia, które mogą zagrozić zdrowiu dzieci. Dyrektorzy w większości przypadków nie mieli trudności z uzyskaniem zgody organu prowa-dzącego na zawieszenie zajęć, tym bardziej że ewentualne otwarcie przedszkoli wiązało się z natychmiastową koniecznością spełnienia wymagań MEN-u oraz GIS-u, dotyczących za-pewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków do nauki i pracy. Właśnie konieczność spełnienia tych wytycznych, opublikowanych w ostatniej wersji 4 maja, a więc tuż przed pierwotnym planowanym terminem otwarcia przedszkoli, była powodem, dla którego samo-rządy i osoby prowadzące przedszkola samorządowe zadecydowały o konieczności zawiesze-nia zajęć w przedszkolach. Warto zauważyć, że przywołany przepis § 18 Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i hi-gieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach jest czasem wykorzystywany do zawieszenia zajęć w przedszkolu w czasie, gdy temperatura zewnętrzna, mierzona o godzinie 21.00 w dwóch kolejnych dniach poprzedzających zawieszenie zajęć, wynosi -15°C lub jest niższa. Przepisu Rozporządzenia nie stosuje się więc wyłącznie w trakcie takich zdarzeń, jak panująca pandemia, ale też w razie wystąpienia szczególnych zjawisk pogodowych i innych zdarzeń, które mogą zagrozić zdrowiu dzieci. Niemniej to właśnie obowiązująca pandemia ma istotny wpływ na sposób wykonywania ob-owiązków przedszkola, którego zajęcia zostały zawieszone na podstawie ww. Rozporządzenia. W czasie pandemii obowiązują przepisy szczególne, zawarte w Rozporządzeniu w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobie-ganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Nauka zdalna Pierwszym z tych przepisów jest § 4b Rozporządzenia, zgodnie z którym regulacje dotyczące realizowania zadań przedszkola z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość stosuje się do tych przedszkoli, których działalność dydaktyczna, wychowawcza i opiekuńcza została zawieszona na podstawie odrębnych przepisów w związku z zapobieganiem, przeciw-działaniem i zwalczaniem COVID-19. Takim odrębnym przepisem jest właśnie § 18 ust. 2 pkt 2 Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Jeżeli więc po 6 maja 2020 r. działalność przedszkola została zawieszona przez dyrektora, który powołał się na zagrożenie zakażeniem COVID-19, to wówczas nauka w przedszkolu może być nadal prowadzona zdalnie. Sytuacja ta daje się jednak odwrócić. Ważne! Jeżeli dyrektor nie zawiesił działania przedszkola i dzieci zostały przyjęte w formie stacjonar-nej, to nie ma podstawy prawnej do prowadzenia zajęć z wykorzystaniem środków komuni-kacji na odległość. Sprawa ta jest o tyle istotna, że pojawiają się różne interpretacje obowiązujących przepisów. Można spotkać się z poglądem, według którego ci nauczyciele, którzy nie powrócili do pracy stacjonarnej, powinni kontynuować prowadzenie zajęć zdalnych. Tymczasem w przypadku, gdy przedszkole powróciło do stacjonarnej pracy, to pomimo tego, że w nauce nie uczestniczą wszystkie dzieci, nie ma podstawy prawnej do kontynuowania nauki zdalnej. Taki stan rzeczy ma swoje konsekwencje, wpływa istotnie na wysokość wynagrodzenia nauczycieli, którzy do stacjonarnej nauki nie powrócili. Wytyczne GIS-u Pojawią się prawdopodobnie przypadki, w których to nie nauczyciel będzie decydował o tym, czy wróci do stacjonarnej pracy, czy zostanie od niej odsunięty. Dyrektor, chcąc postępować zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektora Sanitarnego, nie będzie mógł dopuścić konkret-nego nauczyciela do pracy. Wytyczne GIS-u są dla dyrektora dokumentem istotnym, do którego ma obowiązek się stoso-wać. Obowiązek ten wynika wprost z § 4d Rozporządzenia w sprawie czasowego ogranicze-nia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Regulacja ta wskazuje, że do jednostek systemu oświaty, których funkcjonowanie nie jest czasowo ograniczone albo zawieszone, stosuje się przepisy odrębne dotyczące ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, a w przypadku przedszkoli, innych form wychowania przedszkolnego i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych – także wytyczne ministra właściwego ds. zdrowia, Głównego Inspektora Sanitarnego oraz ministra właściwego ds. oświaty i wychowania, udostępnione na stronie urzędu obsługującego ministra właściwego ds. oświaty i wychowania. Z kolei zgodnie z treścią samych wytycznych nie należy angażować w zajęcia opiekuńcze pracowników i personelu powyżej 60. roku życia lub z istotnymi problemami zdrowotnymi. Tacy pracownicy znajdują się w grupie ryzyka, narażeni są na szczególnie ciężki przebieg choroby, dlatego ich praca powinna zostać w miarę możliwości zawieszona do czasu zniesienia obostrzeń. O ile dyrektor może nie wiedzieć, czy pracownik został dotknięty istotnymi problemami zdrowotnymi, mogą one bowiem nie wpływać na zdolność nauczyciela do pracy, a sam nauczyciel nie ma wówczas obowiązku informować o swoim stanie zdrowia dyrektora, o tyle już wiek nauczyciela wynika z jego akt osobowych i jest podstawą odsunięcia od zajęć. Jeżeli jednak przedszkole powróciło do pracy stacjonarnej, a jednocześnie dyrektor odsunął od realizacji zajęć nauczycieli należących do grupy ryzyka, realizując w pełni postanowienia wytycznych, to jednocześnie pozbawił tych nauczycieli możliwości wykonywania zadań z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość. Obowiązujące przepisy, jak wcześniej wspomniano, dają możliwość albo pracy zdalnej, albo stacjonarnej przedszkola. Nie pozwalają na łączenie tych form. Efekt jest więc taki, że nauczyciel z grupy ryzyka nie powinien wy-konywać żadnych zadań, co z kolei powoduje obniżenie jego wynagrodzenia. Dla nauczyciela taka sytuacja oznacza po prostu postój. Warto zauważyć, że zgodnie ze stanowiskiem MEN-u jeżeli z przyczyn leżących po stronie pracodawcy niektórzy nauczyciele w określonym czasie nie będą świadczyli pracy, zastoso-wanie ma art. 81 § 1 Kodeksu pracy. Mówi on, że pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeśli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pra-codawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania. Zatem w okresie, w którym nauczyciele nie będą świadczyli pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, lecz będą pozostawali w gotowości do pracy, zachowują oni prawo do wynagro-dzenia zasadniczego w wysokości wynikającej z ich osobistego zaszeregowania oraz dodatku funkcyjnego, jeżeli są do niego uprawnieni. Wniosek stąd taki, że nauczyciele ci nie otrzymają dodatku motywacyjnego, jak również do-datku za warunki pracy. Odnośnie do dodatku wiejskiego MEN stwierdza, że tzw. dodatek wiejski, o którym mowa w art. 54 ust. 5 Karty nauczyciela, nie jest składnikiem wynagrodze-nia nauczyciela, lecz dodatkiem o charakterze socjalnym. W związku z tym w okresie czaso-wego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty przysługuje on uprawnionym do niego nauczycielom niezależnie od tego, czy w tym okresie świadczyli pracę z wykorzy-staniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu kształcenia, czy jedynie pozostawali w gotowości do pracy. Podsumowanie W przywołanych regulacjach brakuje istotnego składnika w postaci możliwości łączenia sta-cjonarnej pracy przedszkola z pracą zdalną. Powrót przedszkola do pracy po okresie ograni-czenia funkcjonowania nie spowodował przyjęcia wszystkich wychowanków. Z uwagi na ko-nieczność spełnienia zaostrzonych rygorów sanitarnych zmniejszyła się liczba dzieci w salach. Dla tych, dla których miejsca zabrakło, należałoby zorganizować naukę zdalną, wykorzystując do tego nauczycieli z grupy ryzyka. Brak takiej możliwości powoduje spadek wynagrodzenia nauczyciela, co można uznać za przejaw dyskryminacji.