STAN PRAWNY NA 24 KWIETNIA 2020 Nauczyciel będący radnym gminy Opracowała: Joanna Swadźba, prawnik Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.), • Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 506 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1632). Jak wynika z praktyki, nauczyciele to grupa zawodowa, która dość aktywnie uczestniczy w życiu samorządu terytorialnego. Z piastowaniem funkcji radnego wiążą się zarówno pewne prawa, jak i obowiązki. W przypadku nauczycieli będących radnymi gminy przywileje, jakie posiadają, mogą powodować dezorganizację pracy w szkołach, w których są zatrudnieni. Zwolnienie nauczyciela będącego radnym na czas wzięcia udziału w pracach organów gminy Jak wynika z treści art. 25 ust. 3 Ustawy o samorządzie gminnym, pracodawca jest obowiązany zwolnić radnego od pracy zawodowej w celu umożliwienia mu brania udziału w pracach organów gminy (takich jak np. czynny udział w sesjach rady gminy, pracach stałych lub doraźnych komisji rady, a także innych instytucji samorządowych, do których radny został wyznaczony). Ten obowiązek nie dotyczy jednak indywidualnych czynności podejmowanych przez radnego, takich jak spotkania z wyborcami, dyżury, udział w uroczystościach czy też spotkaniach klubu radnych. Przepis nie wskazuje, jak często oraz w jakim wymiarze powinno następować zwolnienie ani w jaki sposób nauczyciel będący radnym powinien dokumentować swoją nieobecność. W praktyce najczęściej takie zwolnienie jest udzielane na czas wskazywany przez pracownika. Sesje rady gminy planowane są zazwyczaj z wyprzedzeniem, ale zdarzają się zarówno sesje nadzwyczajne, jak i posiedzenia komisji wewnętrznych rady, których terminy mogą być wyznaczane z dnia na dzień. Może to powodować dezorganizację pracy u pracodawcy. Dlatego też dyrektor szkoły ma prawo wymagać, aby radny, znając harmonogram planowanych sesji, informował jak najwcześniej o swojej nieobecności przewidzianej na dany dzień (zgodnie z § 2 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy). Sposób zgłaszania nieobecności określa regulamin pracy obowiązujący u danego pracodawcy. Należy jednak zaznaczyć, że nawet jeśli nauczyciel poinformuje o swoim udziale w pracach organów gminy w ostatnim dniu, dyrektor ma obowiązek zwolnienia go z zajęć, pomimo tego, że będzie to dezorganizowało pracę szkoły. Pracodawca nie może bowiem zabronić albo uniemożliwiać mu uczestnictwa w pracach organów gminy w ramach sprawowania mandatu radnego. Takie zachowanie stanowiłoby naruszenie przepisów prawa pracy. Nie na wszystkie okoliczności związane z wypełnianiem obowiązków radnego pracodawca musi wyrażać zgodę. Dyrektor szkoły nie ma obowiązku (choć może) udzielić zwolnienia radnemu, który chce wziąć udział np. w organizowanej przez gminę uroczystości, na którą otrzymał zaproszenie. Jest istotne, że pracownik nie ma prawa żądać zwolnienia na cały dzień pracy w szkole, a jedynie na czas trwania sesji czy obrad komisji, wliczając w to czas konieczny na dojazd na miejsce. Jeśli zatem nauczyciel ma zaplanowane zajęcia lekcyjne od 8.00 do 12.30, a sesja rady gminy jest zwołana na godzinę 15.00, to nie istnieje podstawa do zwolnienia go z zajęć. Natomiast dyrektor szkoły nie może narzucić takiemu pracownikowi obowiązku wzięcia całego dnia wolnego w celu udziału w pracach organu gminy, mimo iż takie rozwiązanie mogłoby usprawnić organizację pracy szkoły w tym dniu. Podkreślić jednak należy, że zwolnienie radnego z obowiązku świadczenia pracy w celu umożliwienia mu wzięcia udziału w pracach organów gminy oznacza, iż istnieje prawny obowiązek po stronie pracodawcy do zwolnienia radnego wyłącznie na czas trwania wskazanych prac wraz z czasem potrzebnym na dojazd i powrót radnego do pracy. Zwolnienie radnego z pracy na czas umożliwiający mu wzięcie udziału w sesji rady lub w pracach jej komisji nie jest udzieleniem urlopu bezpłatnego temu pracownikowi. Na liście obecności, jeśli pracownik był w pracy, powinien mieć zaznaczoną obecność oraz wypisane godziny, w jakich był nieobecny. Jest to nieobecność bezpłatna, usprawiedliwiona. W przypadku gdy nauczyciel opuści miejsce pracy bez uprzedniego powiadomienia dyrektora szkoły, może zostać ukarany karą porządkową (karą upomnienia, nagany lub pieniężną) określoną w art. 108 Kodeksu pracy. Dokumentacja nieobecności w szkole Nauczyciel będący radnym powinien odpowiednio udokumentować swoją nieobecność w szkole. Podstawę zwolnienia go z zajęć może stanowić ustna informacja o konieczności wzięcia udziału w pracach organów gminy, natomiast po zakończeniu sesji czy obrad komisji rady nauczyciel powinien, w sposób przewidziany w regulaminie pracy danego pracodawcy, przedstawić dokumenty potwierdzające podstawę zwolnienia, np. kopię listy obecności na sesji rady czy zaświadczenie przewodniczącego rady (sposób dokumentowania nieobecności określa pracodawca). W praktyce może się bowiem zdarzyć, że nauczyciel przedstawi dyrektorowi szkoły zawiadomienie o sesji rady gminy, otrzyma zwolnienie z pracy, ale z jakichś przyczyn nie dotrze na miejsce i nie weźmie w niej udziału. W takim przypadku jego nieobecność będzie musiała być udokumentowana w inny sposób. Warto podkreślić, że wnioski nauczyciela radnego o udzielenie zwolnienia z tytułu pełnienia funkcji radnego dyrektor szkoły powinien przechowywać w dokumentacji pracowniczej związanej z ewidencją czasu pracy pracownika. Zwolnienie pracownika w związku z pełnieniem funkcji radnego, na podstawie zaświadczenia, że pracownik w tym czasie faktycznie uczestniczy w pracach organu gminy, stanowi usprawiedliwioną nieobecność w pracy (§ 4 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy). Prawo do wynagrodzenia za czas zwolnienia z pracy Zgodnie z treścią art. 25 ust. 4 Ustawy o samorządzie gminnym radnemu należą się diety i zwrot kosztów podróży służbowych, na zasadach określonych przez radę gminy. Świadczenia te przysługują radnemu z mocy prawa i mają charakter rekompensaty za utracone wynagrodzenie. W Uchwale Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1994 r. (I PZP 22/94) stwierdzono, że „(…) radny gminy nie zachowuje prawa do wynagrodzenia od macierzystego zakładu pracy za czas nieobecności w pracy z powodu udziału w posiedzeniach tejże rady”. Ochrona nauczyciela będącego radnym przed rozwiązaniem stosunku pracy Stosunek pracy nauczyciela będącego radnym gminy podlega szczególnej ochronie. Jej podstawę prawną stanowi art. 25 ust. 2 Ustawy o samorządzie gminnym, według którego rozwiązanie z radnym stosunku pracy wymaga uprzedniej zgody rady gminy, której jest członkiem. W zdaniu drugim ten przepis stwierdza, że rada gminy odmówi wyrażenia zgody na rozwiązanie stosunku pracy, jeżeli jego podstawą są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu. Ta sama zasada dotyczy wypowiedzenia zmieniającego, czyli zmiany warunków pracy lub płacy. Ochrona stosunku pracy radnego nie ma zastosowania w przypadku przeprowadzania tzw. zwolnień grupowych. W takiej sytuacji pracodawca może wypowiedzieć radnemu umowę o pracę bez konieczności uzyskania zgody rady gminy (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 maja 2006 r., II OSK 194/06). Pracodawca, który chce wypowiedzieć umowę o pracę bądź zmienić warunki pracy lub płacy nauczyciela będącego radnym, jest obowiązany do złożenia do rady gminy wniosku o wyrażenie zgody na takie działanie, a następnie konieczne jest uzyskanie zgody wyrażonej w postaci uchwały rady gminy, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem sądowym dotyczącym regulacji art. 25 ust. 2 Ustawy o samorządzie gminnym. Uchwała w tym przedmiocie powinna spełniać określone wymagania, aby nie została stwierdzona jej nieważność lub niezgodność z prawem. Przepisy nie nakazują zawarcia w takiej uchwale uzasadnienia decyzji, jednak taka praktyka zaliczana jest do standardów demokratycznego państwa prawnego, a motywowanie uchwał rady gminy jest elementem zasady jawności działania władzy publicznej (por. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 czerwca 2006 r., II OSK 410/06). To wymaga przeanalizowania wszystkich istotnych w sprawie okoliczności, które powinny być uwzględnione w jej uzasadnieniu. W orzecznictwie wskazuje się, że uzasadnienie uchwały w sprawie wyrażenia zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym powinno obejmować: elementy prawa, elementy faktu i wnioskowanie. Najważniejszą jego częścią jest uzasadnienie faktyczne, które w szczególności powinno zawierać wskazanie tych faktów, które rada uznała za decydujące dla wyrażenia zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym lub jego odmowy, a także przyczyn, dla których inne okoliczności stanu faktycznego nie zostały uznane za relewantne dla rozstrzygnięcia (por. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 8 stycznia 2008 r., III SA/Wr 510/07). W orzecznictwie podkreśla się również, że motywy pracodawcy zamierzającego rozwiązać stosunek pracy z radnym muszą być badane, ponieważ od tych ustaleń zależy, czy rada gminy obowiązana będzie odmówić wyrażenia zgody (w przypadku zdarzenia związanego z wykonywaniem przez radnego mandatu), czy też odmówi lub wyrazi zgodę z innego powodu, kierując się okolicznościami konkretnego przypadku. Należy podkreślić, że sąd administracyjny, dokonując badania zaskarżonej uchwały pod względem jej legalności, nie jest zobligowany do dokonywania własnych ustaleń. To z treści samej uchwały musi wynikać, co przesądziło o wyrażeniu bądź niewyrażeniu zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym (por. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 26 lutego 2015 r., II SA/Bk 1250/14). Zgoda rady gminy nie jest konieczna jedynie wtedy, gdy pracownik sam wypowie pracodawcy stosunek pracy lub dobrowolnie, np. w drodze porozumienia stron, przyjmuje nowe warunki pracy lub płacy albo zgodzi się na rozwiązanie umowy o pracę.