STAN PRAWNY NA 21 KWIETNIA 2020 Obowiązki dyrektora szkoły związane z przeglądem sprzętu przeciwpożarowego i gaśnic Opracowała: Anna Torbicka, starszy inspektor ds. BHP, autorka publikacji dla dyrektorów i nauczycieli; zaktualizowała: Małgorzata Celuch, nauczycielka, wicedyrektor szkoły Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1372 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 lipca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.), • Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1950 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 października 2005 r. w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych przez Państwową Straż Pożarną (Dz.U. z 2005 r. Nr 225 poz. 1934), • Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz.U. z 2009 r. Nr 124 poz. 1030), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6 poz. 69 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. z 2010 r. Nr 109 poz. 719 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 13 lutego 2003 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1065). Zgodnie z art. 3 ust. 1–2 Ustawy o ochronie przeciwpożarowej dyrektor placówki jest zobowiązany zabezpieczyć cały obiekt szkolny (a więc nie tylko budynek, ale także boisko, parking itp.) przed zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem. Przepisy przeciwpożarowe wskazują, jakie konkretne obowiązki spoczywają na dyrektorze (art. 4 ust. 1 ww. Ustawy): • przestrzeganie przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych, instalacyjnych i technologicznych, • wyposażenie budynku, obiektu budowlanego lub terenu szkolnego w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice, • zapewnienie konserwacji oraz naprawy urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie, • zapewnienie osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie szkolnym bezpieczeństwa i możliwości ewakuacji, • przygotowanie budynku, obiektu budowlanego lub terenu szkolnego do prowadzenia akcji ratowniczej, • zapoznanie pracowników z przepisami przeciwpożarowymi, • ustalenie sposobów postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia. Odpowiedzialność za realizację powyższych obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej, stosownie do obowiązków i zadań powierzonych w odniesieniu do budynku, obiektu budowlanego lub terenu, przejmuje – w całości lub w części – ich zarządca lub użytkownik, na podstawie zawartej umowy cywilnoprawnej ustanawiającej zarząd lub użytkowanie. W przypadku gdy taka umowa nie została zawarta, odpowiedzialność za realizację obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej spoczywa na faktycznie władającym budynkiem, obiektem budowlanym lub terenem, czyli dyrektorze (gdy mowa o szkole). Jak widać, by wypełnić obowiązki wynikające z Ustawy o ochronie przeciwpożarowej jak najlepiej, niezbędny jest przegląd sprzętu przeciwpożarowego i gaśnic. Kto może dokonać kontroli sprzętu ochrony przeciwpożarowej i gaśnic? Instytucjami uprawnionymi do przeprowadzania kontroli w zakresie przestrzegania przepisów ochrony przeciwpożarowej, w tym do kontroli sprzętu ppoż. i gaśnic, są: • Państwowa Straż Pożarna, • Państwowa Inspekcja Pracy. Do nadzoru oraz do wydawania środków prawnych uprawniona jest Państwowa Straż Pożarna. Do przeprowadzenia czynności kontrolnych w ww. zakresie mogą zostać upoważnieni (§ 11 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych przez Państwową Straż Pożarną): • strażak Państwowej Straży Pożarnej, który ma co najmniej sześć miesięcy służby stałej, niezbędną wiedzę do przeprowadzania czynności oraz: o wyższe wykształcenie lub o stopień aspirancki bez wyższego wykształcenia; • inna osoba z wyższym wykształceniem, posiadająca wiedzę przydatną do przeprowadzenia czynności na terenie kontrolowanego obiektu. Zgodnie z § 11 ust. 2 ww. Rozporządzenia strażak Państwowej Straży Pożarnej oraz osoba z wyższym wykształceniem, posiadająca wiedzę przydatną do przeprowadzenia czynności na terenie kontrolowanego obiektu, mogą być upoważnieni do przeprowadzania czynności wyłącznie pod kierownictwem strażaka PSP, który ma co najmniej sześciomiesięczny okres służby stałej, niezbędną wiedzę do przeprowadzania czynności oraz wyższe wykształcenie. Co podlega kontroli? Paragraf 3 ust. 1, 2 i 4 Rozporządzenia w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów określa wymagania, które powinny zostać spełnione przez placówkę w odniesieniu do posiadanych urządzeń ppoż. i gaśnic: 1. Urządzenia ppoż. w obiekcie szkolnym powinny być wykonane zgodnie z projektem uzgodnionym przez rzeczoznawcę ds. zabezpieczeń ppoż., a warunkiem dopuszczenia do ich użytkowania jest przeprowadzenie odpowiednich dla danego urządzenia prób i badań, potwierdzających prawidłowość ich działania. 2. Urządzenia ppoż. oraz gaśnice powinny być poddawane przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym, zgodnie z zasadami i w sposób określony w Polskich Normach dotyczących urządzeń ppoż. i gaśnic, w dokumentacji techniczno-ruchowej oraz w instrukcjach obsługi opracowanych przez ich producentów. 3. Węże stanowiące wyposażenie hydrantów wewnętrznych powinny być raz na pięć lat poddawane próbie ciśnieniowej na maksymalne ciśnienie robocze, zgodnie z Polską Normą dotyczącą konserwacji hydrantów wewnętrznych. Rodzaj gaśnic powinien być dostosowany do gaszenia tych typów pożarów, które mogą wystąpić w obiekcie. Jedna jednostka sprzętu o masie środka gaśniczego 2 kg (lub 3 dm3) powinna przypadać na każde 100 m2 powierzchni strefy pożarowej budynku szkoły. Do gaszenia pożarów grupy A, w których występuje zjawisko spalania żarowego, np. drewna, papieru, tkanin, stosuje się gaśnice płynowe lub pianowe. Do gaszenia pożarów grupy B, tj. cieczy palnych i substancji stałych topiących się, np. benzyn, alkoholi, olejów, tłuszczów, lakierów, stosuje się zamiennie gaśnice płynowe, pianowe, proszkowe, śniegowe lub halonowe. Do gaszenia pożarów grupy C, tj. gazów palnych, np. propanu, acetylenu, gazu ziemnego – stosuje się zamiennie gaśnice proszkowe, śniegowe lub halonowe. Do gaszenia pożarów poszczególnych grup z indeksem F – tłuszczów i olejów w urządzeniach kuchennych – stosuje się zamiennie gaśnice śniegowe lub proszkowe. Gaśnice powinny być rozmieszczone w placówce w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, zwłaszcza przy wejściu do budynku, na klatkach schodowych, na korytarzu, przy wyjściu z pomieszczeń na zewnątrz, a także: • w miejscach, które nie są narażone na uszkodzenia mechaniczne oraz działanie źródeł ciepła, tj. grzejnika, • jeżeli placówka znajduje się w obiekcie wielokondygnacyjnym, wówczas dobrze byłoby, gdyby na każdej kondygnacji w tych samych miejscach były umieszczone gaśnice (zależy to oczywiście od istniejących warunków). Trzeba także pamiętać, że odległość z każdego miejsca w obiekcie szkolnym, w którym może przebywać człowiek, do najbliższej gaśnicy nie powinna być większa niż 30 m. Ponadto do gaśnic powinien być zapewniony dostęp o szerokości co najmniej 1 m. Miejsca usytuowania urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, jak też miejsca usytuowania elementów sterujących urządzeniami przeciwpożarowymi i miejsca usytuowania przeciwpożarowych wyłączników prądu powinny być oznakowane znakami zgodnymi z Polskimi Normami PN-N-01256-01:1992 i PN-N-01256-4:1997/Az1:2003 Znaki bezpieczeństwa – Techniczne środki przeciwpożarowe. Realizacja działań związanych z ww. urządzeniami należy do czynności inspektora ochrony ppoż. Inspektor powinien również pamiętać o przeglądach technicznych i czynnościach konserwacyjnych, które trzeba przeprowadzić w okresach ustalonych przez producenta, nie rzadziej jednak niż raz w roku (§ 3 ust. 3 ww. Rozporządzenia). Częstotliwość przeglądów i konserwacji urządzeń ppoż. i gaśnic Jak już zostało wspomniane, urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice znajdujące się w szkole powinny być poddawane przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym zgodnie z zasadami określonymi w Polskich Normach dotyczących urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, w odnośnej dokumentacji techniczno-ruchowej oraz instrukcjach obsługi. Dyrektor powinien wiedzieć, że przeglądy techniczne i czynności konserwacyjne powinny być przeprowadzane w odpowiednich okresach i w sposób zgodny z instrukcją ustaloną przez producenta, jednak nie rzadziej niż raz w roku. Badania i przeglądy instalacji mających wpływ na bezpieczeństwo pożarowe budynku przeprowadzają firmy/osoby posiadające stosowne kwalifikacje i uprawnienia, zgodnie z obowiązującymi przepisami w tym zakresie. Właściciel obiektu (organ prowadzący) zobowiązany jest do dokonywania wpisów z przeprowadzenia ww. badań do książki obiektu na podstawie sporządzonych protokołów. Konserwację gaśnic może przeprowadzać wyspecjalizowana firma, zgodnie z zaleceniami producenta, nie rzadziej jednak niż raz w roku. Wyspecjalizowanym firmom powierza się także konserwację hydrantów wewnętrznych co pięć lat. Węże pożarnicze będące na wyposażeniu hydrantów wewnętrznych poddawane są próbie ciśnieniowej na maksymalne ciśnienie robocze, zgodnie z Polską Normą dotyczącą konserwacji hydrantów wewnętrznych. Na bieżąco należy sprawdzać kompletność szafek hydrantowych – polega to na sprawdzeniu, czy znajdują się w nich wąż, prądownica i zawór oraz czy jest zapewniony odpowiedni do nich dostęp. Sposób poddawania przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym stosowanych w obiekcie urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic powinien być zawarty w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego obowiązującej w szkole. Protokół kontroli Zgodnie z § 10 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych przez Państwową Straż Pożarną protokół z kontroli powinien zawierać: • oznaczenie podstawy prawnej przeprowadzonych czynności, • stopień, imię i nazwisko oraz stanowisko kontrolującego, • miejsce i termin prowadzenia czynności kontrolnych, • nazwę (nazwisko) oraz adres lub siedzibę kontrolowanego, a także imię i nazwisko osoby upoważnionej do reprezentowania lub prowadzenia spraw kontrolowanego, • informacje, kto i w jakim charakterze był obecny przy czynnościach, • wykaz kontrolowanych obiektów, terenów i urządzeń, • określenie zakresu czynności oraz opis stanu faktycznego będącego przedmiotem czynności, sporządzony tak, aby uwzględniał odpowiednio: o niezgodności z przepisami przeciwpożarowymi, o niezgodności rozwiązań technicznych zastosowanych w obiekcie budowlanym z wymaganiami ochrony ppoż., o niezgodności wykonania obiektu budowlanego z projektem budowlanym – pod względem ochrony ppoż., o wyniki rozpoznawania możliwości i warunków do prowadzenia działań ratowniczych przez jednostki ochrony ppoż., o wyniki rozpoznawania innych miejscowych zagrożeń, o przyczyny powstania i okoliczności rozprzestrzeniania się pożaru, o opis uchybień mogących powodować zagrożenie życia ludzi lub bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru, o opis nieprawidłowości usuniętych w toku czynności wraz ze wskazaniem skuteczności ich usunięcia. Konsekwencje dla dyrektora, który nie dopilnował czynności z zakresu ochrony ppoż. Zaniedbania dyrektora szkoły w zakresie ochrony ppoż. wiążą się z naruszeniem odpowiednich przepisów, za co ponosi odpowiedzialność w trybie i na zasadach w nich określonych. Należą do nich m.in. następujące konsekwencje prawne na podstawie wskazanych poniżej przepisów: • art. 283 § 1 Kodeksu pracy, który mówi, że kto będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł, • art. 163 § 1 pkt 1 Kodeksu karnego, który mówi, że kto sprowadza zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mające postać pożaru, podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat; § 3 tego przepisu mówi ponadto, że jeżeli następstwem ww. czynu są śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 2 do 12 lat – jak widać, kryterium rodzaju kary i jej wysokości są tutaj rodzaj winy i skutek zaniedbań ze strony dyrektora. Ponadto dyrektor musi liczyć się z tym, że niedopilnowanie obowiązków w zakresie ochrony ppoż. może spowodować liczne straty materialne, brak wypłaty odszkodowania z tytułu ubezpieczenia, możliwość wytoczenia procesów sądowych przez osoby poszkodowane i/lub ich rodziny. Trzeba pamiętać, że bez względu na to, kto jest odpowiedzialny za przestrzeganie przepisów ochrony ppoż., czynności z tego zakresu mogą wykonywać wyłącznie osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje, o czym była mowa we wcześniejszej części artykułu. Innymi słowy: do wykonywania czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej, w tym kontroli urządzeń ppoż. i gaśnic, odnoszących się do obowiązków władającego budynkiem, obiektem budowlanym lub terenem szkolnym (a zatem odnoszących się również do dyrektora szkoły), uprawniony jest inspektor ochrony ppoż.