STAN PRAWNY NA 17 KWIETNIA 2020 Zdalne egzaminy klasyfikacyjne Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz wielu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1481 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 373), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 kwietnia 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 642). Okres ograniczenia funkcjonowania szkół został przedłużony do 26 kwietnia, na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 kwietnia 2020 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Ten przedłużający się okres prowadzenia nauki zdalnej powoduje, że coraz realniejsza staje się potrzeba przeprowadzenia zdalnych egzaminów, w szczególności klasyfikacyjnych, których terminy mogą przypadać już w kwietniu, w szczególności w przypadku uczniów objętych edukacją domową. Poniżej znajduje się opis obowiązujących regulacji dotyczących zasad prowadzenia egzaminów klasyfikacyjnych za pomocą środków komunikacji na odległość oraz wskazanie zasad, jakie dobrze jest przyjąć, prowadząc takie egzaminy. Warto przy okazji zauważyć, że jakkolwiek obecnie nie istnieje wprost zagrożenie dla przeprowadzenia egzaminów poprawkowych, które zgodnie z art. 44m ust. 3 Ustawy o systemie oświaty można przeprowadzić w drugim terminie aż do końca września, to jednak opisane niżej zasady prowadzenia zdalnych egzaminów klasyfikacyjnych mogą być zaadaptowane również na potrzeby innych egzaminów, w tym poprawkowych właśnie. Egzamin klasyfikacyjny w edukacji domowej Edukacja domowa jest prowadzona na podstawie art. 37 Ustawy Prawo oświatowe. Edukacja domowa może być prowadzona od przedszkola, zatem dotyczy każdej jednostki organizacyjnej systemu oświaty, aby jednak mogła być zastosowana do konkretnego ucznia, musi zostać spełnionych kilka warunków. Przede wszystkim jest konieczne złożenie wniosku do dyrektora, który w drodze decyzji może zezwolić na spełnianie obowiązku szkolnego i obowiązku nauki poza szkołą. Decyzja dyrektora nie jest jednak uznaniowa, bowiem może zostać wydana wyłącznie wówczas, gdy szkoła podstawowa lub ponadpodstawowa, do której dziecko zostało przyjęte, znajdują się na terenie województwa, w którym zamieszkuje dziecko, a do wniosku o wydanie zezwolenia dołączono: a) opinię publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, b) oświadczenie rodziców o zapewnieniu dziecku warunków umożliwiających realizację podstawy programowej obowiązującej na danym etapie edukacyjnym. Ponadto rodzice muszą dołączyć do wniosku zobowiązanie do przystępowania w każdym roku szkolnym przez dziecko spełniające obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych. Z kolei warunku zamieszkiwania na terenie województwa, w którym znajduje się szkoła, oraz posiadania opinii poradni nie stosuje się w przypadku wydawania zezwolenia dla dzieci i młodzieży posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym. Uczeń spełniający obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą uzyskuje roczne oceny klasyfikacyjne na podstawie rocznych egzaminów klasyfikacyjnych z zakresu części podstawy programowej obowiązującej na danym etapie edukacyjnym, uzgodnionej na dany rok szkolny z dyrektorem szkoły. Egzaminy klasyfikacyjne są przeprowadzane przez szkołę, której dyrektor zezwolił na spełnianie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki poza szkołą. Takiemu uczniowi nie ustala się oceny z zachowania. Egzamin klasyfikacyjny przeprowadza się zgodnie z art. 44l Ustawy o systemie oświaty i przepisami Rozporządzenia MEN w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych. Zasady ogólne Obowiązujące przepisy nakazują przeprowadzenie egzaminów klasyfikacyjnych w jeszcze kilku przypadkach: • zgodnie z art. 44k ust. 2 Ustawy o systemie oświaty uczeń nieklasyfikowany z powodu usprawiedliwionej nieobecności może zdawać egzamin klasyfikacyjny, • zgodnie z art. 115 ust. 3 uczeń realizujący indywidualny tok nauki jest klasyfikowany na podstawie egzaminów klasyfikacyjnych, • zgodnie z art. 164 ust. 3 w przypadku przechodzenia ucznia ze szkoły publicznej, publicznej szkoły artystycznej, szkoły niepublicznej lub niepublicznej szkoły artystycznej o uprawnieniach publicznej szkoły artystycznej, z jednego typu do szkoły publicznej innego typu można przeprowadzić egzamin klasyfikacyjny. Ogólne zasady przeprowadzania egzaminów klasyfikacyjnych wynikają z art. 44l Ustawy o systemie oświaty. Według tej regulacji ten egzamin przeprowadza komisja powołana przez dyrektora szkoły. Egzamin klasyfikacyjny przeprowadza się nie później niż w dniu poprzedzającym dzień zakończenia rocznych zajęć dydaktyczno-wychowawczych. Termin egzaminu klasyfikacyjnego uzgadnia się z uczniem i jego rodzicami. Szczegółowe zasady przeprowadzania egzaminu znajdują się natomiast w Rozporządzeniu MEN w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych. Tu jednak istotna uwaga, bowiem doszliśmy do momentu, w którym należy już zastosować regulacje szczególne, związane z ograniczeniem funkcjonowania szkół. Trzeba zauważyć, że § 13 Rozporządzenia MEN w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 wyłącza niektóre z przepisów przywołanego Rozporządzenia w sprawie oceniania, a dzieje się to po to, aby umożliwić zdalne przeprowadzenie egzaminu klasyfikacyjnego. W czasie ograniczenia funkcjonowania szkoły nie stosuje się § 15 i 29 Rozporządzenia w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych. Zgodnie z tymi przepisami egzamin klasyfikacyjny przeprowadza się w formie pisemnej i ustnej, a egzamin klasyfikacyjny z plastyki, muzyki, techniki, informatyki i wychowania fizycznego ma przede wszystkim formę zadań praktycznych. Ten przepis wskazuje również, że w technikum i branżowej szkole I stopnia egzamin klasyfikacyjny z zajęć praktycznych, zajęć laboratoryjnych i innych obowiązkowych zajęć edukacyjnych, których programy nauczania przewidują prowadzenie ćwiczeń lub doświadczeń, ma formę zadań praktycznych – ponieważ prowadzenie egzaminu praktycznego może być utrudnione, przywołane regulacje umożliwiają zrezygnowanie z tej formy egzaminowania. Nie ma również obowiązku mieszania form, czyli i ustnej i pisemnej, dopuszczalne jest przeprowadzenie egzaminu wyłącznie ustnie lub wyłącznie pisemnie. Regulacje Rozporządzenia wskazują też szczegółowy skład komisji przeprowadzającej egzamin. W przypadku egzaminu przeprowadzanego dla ucznia nieklasyfikowanego oraz dla ucznia realizującego indywidualny tok nauki w skład komisji przeprowadzającej egzamin klasyfikacyjny wchodzą: • nauczyciel prowadzący dane zajęcia edukacyjne jako przewodniczący komisji, • nauczyciel prowadzący takie same lub pokrewne zajęcia edukacyjne. W przypadku ucznia objętego edukacją domową oraz przechodzącego do innej szkoły egzamin przeprowadza komisja, w skład której wchodzą: • dyrektor szkoły albo nauczyciel wyznaczony przez dyrektora szkoły jako przewodniczący komisji, • nauczyciel albo nauczyciele zajęć edukacyjnych, z których jest przeprowadzany ten egzamin. Wszystkie regulacje dotyczące składu komisji zostają zawieszone w czasie ograniczenia funkcjonowania szkół. Nie oznacza to jednak, że dyrektor nie może powołać komisji. Jeżeli istnieją ku temu techniczne możliwości, to jak najbardziej to jest dopuszczalne, ale nie ma takiego obowiązku. Należy pamiętać, że wszelkie organy kolegialne, w tym komisje przeprowadzające egzaminy, mogą funkcjonować z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość. Dyrektor ustala także zasady sporządzania protokołu z egzaminu klasyfikacyjnego, o ile oczywiście chce przyjąć taką formę dokumentowania przeprowadzonych czynności. Wszelkie zasady protokołowania wynikające z Rozporządzenia w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych zostają bowiem w czasie ograniczenia funkcjonowania szkół zawieszone. Na co zwrócić uwagę? Jak zatem ustalić zasady przeprowadzania egzaminu klasyfikacyjnego? W pierwszej kolejności należy pamiętać, że powinny one zostać przyjęte w formie zarządzenia dyrektora, co wynika z treści § 1 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Zgodnie bowiem z tą regulacją to dyrektor ustala warunki i sposób przeprowadzania egzaminu klasyfikacyjnego, a jedyną dopuszczalną w tym wypadku czynnością, jaką może podjąć dyrektor, jest zarządzenie. Nie ma w tej sprawie podstaw do wydania decyzji administracyjnej, co jest o tyle istotne, że od decyzji uczniowi przysługiwałoby prawo odwołania. Chcąc przeprowadzić egzamin klasyfikacyjny zdalnie, należy zdecydować się na formę tego egzaminu. To z kolei, czy wybierzemy formę pisemną, czy też ustną, jest zależne od tego, jakie są możliwe do spełnienia warunki techniczne. Jeżeli posiadany przez ucznia i szkołę system komputerowy spełnia wymagania niezbędne do przeprowadzania telekonferencji, jest możliwe prowadzenie egzaminu w formie ustnej, z wykorzystaniem kamery internetowej. Co więcej, prowadzenie egzaminu w formie telekonferencji umożliwia wykorzystanie do tego celu pełnego składu komisji, którą powoła dyrektor. Jeżeli jakość łącza internetowego na to pozwala, jest możliwe ustanowienie połączenia kilku użytkowników jednocześnie, a wówczas w trakcie egzaminu ustnego może być obecna pełna komisja powołana przez dyrektora. Nic zresztą nie stoi na przeszkodzie temu, aby w skład tej komisji wchodziły dokładnie te osoby, o których mówi Rozporządzenie w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych, czyli dyrektor i nauczyciel zajęć edukacyjnych, z których przeprowadzany jest egzamin. Prowadzenie egzaminu ustnego w formie telekonferencji ma pewną przewagę nad formą pisemną. Co prawda nie ma przeciwwskazań ku temu, aby dyrektor taką formę pisemną przyjął jako podstawową formę prowadzenia egzaminu klasyfikacyjnego, ale wydaje się, że to właśnie telekonferencja daje większe możliwości otrzymania niezafałszowanej oceny faktycznej wiedzy ucznia, gdy on jest odpytywany na bieżąco i ma mniejsze możliwości na skorzystanie z niedopuszczalnych źródeł informacji. Jest jednak możliwe połączenie form ustnej i pisemnej egzaminu. Chcąc zminimalizować możliwość korzystania uczniów ze ściąg, można przyjąć limit czasowy części pisemnej egzaminu, który będzie wskazywać nie tyle czas jego ukończenia, co czas, w którym uczeń ma obowiązek odesłania wypełnionej karty egzaminacyjnej na adres podany przez szkołę. Dopuszczalne jest przesłanie zarówno karty wypełnionej elektronicznie, np. w edytorze tekstu, jak i skanu czy fotografii wydrukowanej karty.