STAN PRAWNY NA 10 KWIETNIA 2020 Wpływ zawieszenia zajęć na egzaminy maturalne Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz wielu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1481 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania egzaminu gimnazjalnego i egzaminu maturalnego (Dz.U. z 2016 r. poz. 2223 ze zm.), • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 marca 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. z 2020 r. poz. 566 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.), • Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. z 2019 r. poz. 2128 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 410 ze zm.). Czasowe ograniczenie funkcjonowania publicznych i niepublicznych jednostek systemu oświaty trwa od 12 marca 2020 r. i pierwotnie brzmienie Rozporządzenia w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 zakładało, że potrwa do 25 marca. Termin ograniczenia został przedłużony w pierwszej nowelizacji Rozporządzenia do 1 kwietnia i choć w chwili pisania tych słów nie ma jeszcze żadnego projektu dalszych zmian w tym akcie prawnym, to jednak bez specjalnego ryzyka pomyłki można założyć, że jednak ograniczenie funkcjonowania będzie trwało dłużej niż do 10 kwietnia. Pojawia się zatem pytanie, jak takie przedłużające się ograniczenie funkcjonowania szkół wpłynie na możliwość przeprowadzenia egzaminu maturalnego. Należy zauważyć, że zgodnie z harmonogramem opublikowanym przez Centralną Komisję Egzaminacyjną część ustna egzaminu maturalnego w terminie głównym trwać będzie od 7 do 22 maja, część pisemna zaczyna się już 4 maja. Według oświadczenia Prezesa Rady Ministrów żadnego zagrożenia dla egzaminów nie ma, a po świętach wielkanocnych sytuacja epidemiologiczna ma być taka, żeby Polacy mogli wrócić do pracy, a egzaminy maturalne mogły się odbyć. Od czasu tego komunikatu nastąpiło już jednak przedłużenie ograniczenia funkcjonowania szkół, zatem nadal zasadne jest pytanie, jakie powstaną możliwości przeprowadzenia matury w przypadku, gdy sytuacja epidemiologiczna nie pozwoli jednak na powrót uczniów do szkoły. Zasady prowadzenia egzaminów Warto tu zwrócić uwagę na regulację § 1 pkt 5 i 6 Rozporządzenia w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. To Rozporządzenie w całości nakłada szereg obowiązków na dyrektorów szkół, których zadaniem było szybkie wdrożenie zasad nauki zdalnej, ale wymagania tych dwóch konkretnych regulacji jeszcze nie musiały być realizowane. Zgodnie z tymi przepisami dyrektor: • ustala warunki i sposób przeprowadzania egzaminu klasyfikacyjnego, egzaminu poprawkowego, egzaminu semestralnego i sprawdzianu wiadomości i umiejętności oraz warunki i sposób ustalania rocznej oceny klasyfikacyjnej z zachowania w przypadku wniesienia zastrzeżenia do trybu ustalenia tej oceny, o których mowa w rozdziale 3a Ustawy o systemie oświaty, a także warunki i sposób zaliczania zajęć realizowanych w formach pozaszkolnych, • ustala warunki, sposób oraz terminy przeprowadzania egzaminów dyplomowych, o których mowa w rozdziale 3a Ustawy o systemie oświaty – w szkołach artystycznych, w których są przeprowadzane te egzaminy. Na dyrektora został zatem nałożony obowiązek zorganizowania wszystkich wymienionych egzaminów w warunkach ograniczenia funkcjonowania szkół, ale co istotne – przepisy te nie wymieniają egzaminu maturalnego. Powodów takiego stanu rzeczy może być kilka. Pierwszy to oczywiście wspomniane wcześniej założenie, iż do czasu rozpoczęcia matur sytuacja epidemiologiczna będzie opanowana, a co za tym idzie matury rozpoczną się bez zakłóceń. Drugi powód jest związany z faktem, że obecnie zasady przeprowadzania matur reguluje akt powszechnie obowiązujący – Rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania egzaminu gimnazjalnego i egzaminu maturalnego. Matury są jednym z ważniejszych obecnie egzaminów, bezpośrednio wpływających na możliwość podjęcia dalszej nauki na studiach wyższych. Zasady przeprowadzania matur muszą być zatem identyczne w całym kraju, nie powinny być ustalane odrębnie dla każdej szkoły. To jednak wyraźnie ogranicza możliwości ewentualnych zmian w zasadach ich przeprowadzania, a jednocześnie powoduje, że każda z tych zmian powinna być wprowadzona aktem powszechnie obowiązującym wszystkich maturzystów – czyli odpowiednim rozporządzeniem. Można się więc zastanowić, jakie są dziś możliwości przeprowadzenia matur w terminie. Na marginesie można dodać, że chęć przeprowadzania ich właśnie w terminach wskazanych przez CKE jest zrozumiała, bowiem uczelnie wyższe niekoniecznie dostosują swoje własne wymogi rekrutacyjne do zmienionych terminów matur, a to już miałoby ogromne konsekwencje dla całej rzeszy uczniów, mogłoby bowiem wykluczyć możliwość rozpoczęcia studiów w 2020 r. Stracony rok w wielu branżach zatrudniających przyszłych absolwentów studiów wyższych będzie mieć bezpośrednie przełożenie na utracone w przyszłości zarobki. Jak przeprowadzić maturę? Można tu wrócić jeszcze do cytowanego § 1 pkt 5 i 6 Rozporządzenia w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Możliwości, jakie ma dyrektor, ustalając zasady prowadzenia egzaminu klasyfikacyjnego, poprawkowego czy semestralnego, są stosunkowo ograniczone i zapewne większość dyrektorów zastanawia się nad wykorzystaniem jakiegoś sposobu komunikacji zdalnej. Stosownie do treści § 3 Rozporządzenia w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 czasowe ograniczenie polega na zawieszeniu prowadzenia działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej. Pytanie, na ile egzaminy mieszczą się w tych trzech podstawowych funkcjach, bowiem gdyby uznać, że egzaminowanie nie jest objęte czasowym ograniczeniem, wówczas można by pokusić się o przeprowadzenie egzaminu w zwykłym trybie, przy obecności uczniów w szkole, oczywiście z zachowaniem reguł bezpieczeństwa określonych w Rozporządzeniu w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii. Jeżeli taka interpretacja byłaby dopuszczalna, to również matura mogłaby zostać przeprowadzona ustnie i pisemnie w zwykłym trybie. Należy jednak sprawdzić, jakie zasady bezpieczeństwa trzeba by było zastosować. Obecnie obowiązujące Rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania egzaminu gimnazjalnego i egzaminu maturalnego wskazuje w § 41, że to przewodniczący zespołu egzaminacyjnego odpowiada za higienę pracy podczas egzaminu maturalnego, w szczególności nadzoruje przygotowanie sal egzaminacyjnych. Rozporządzenie nie zawiera jednak żadnych szczególnych wymagań dotyczących wyglądu sal, odstępu między biurkami, zasad dezynfekcji itd. Wskazuje jedynie, że w czasie trwania części ustnej egzaminu maturalnego w sali egzaminacyjnej mogą przebywać wyłącznie zdający, przewodniczący zespołu egzaminacyjnego, osoby wchodzące w skład zespołu przedmiotowego i obserwatorzy. Jest to zatem poważna liczba osób, które przebywają w jednym miejscu i mogą stanowić potencjale źródło zakażenia. Z kolei co do szczególnych wymagań, które zawiera Rozporządzenie w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, należy podkreślić, że żadne z nich nie daje się zaadaptować do warunków, w jakich powinny być przeprowadzane egzaminy maturalne, a niektóre z regulacji wręcz wykluczają możliwość prowadzenia matur. Przykładowo, § 5 Rozporządzenia zakazuje przemieszczania się na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjątkiem przemieszczania się danej osoby w celu: 1) wykonywania czynności zawodowych lub zadań służbowych, lub pozarolniczej działalności gospodarczej, lub prowadzenia działalności rolniczej, lub prac w gospodarstwie rolnym oraz zakupu towarów i usług z tym związanych, 2) zaspokajania niezbędnych potrzeb związanych z bieżącymi sprawami życia codziennego, w tym uzyskania opieki zdrowotnej lub psychologicznej, tej osoby, osoby jej najbliższej w rozumieniu art. 115 § 11 Kodeksu karnego, a jeżeli osoba przemieszczająca się pozostaje we wspólnym pożyciu z inną osobą – także osoby najbliższej osobie pozostającej we wspólnym pożyciu oraz zakupu towarów i usług z tym związanych, 3) wykonywania ochotniczo i bez wynagrodzenia świadczeń na rzecz przeciwdziałania skutkom COVID-19, w tym w ramach wolontariatu, 4) sprawowania lub uczestniczenia w sprawowaniu kultu religijnego, w tym czynności lub obrzędów religijnych. Ten przepis w obecnym brzmieniu będzie obowiązywał do 11 kwietnia 2020 r., ale jeżeli jego obowiązywanie zostanie wydłużone, to oczywiście będzie wykluczać możliwość przemieszczania się w celu przystąpienia do matur. Nie ma również w Rozporządzeniu żadnych szczególnych wymogów dotyczących pomieszczeń, których spełnienie dawałoby prawo do organizacji egzaminu. W obecnym stanie prawnym nie da się zatem tak zaaranżować sali egzaminacyjnej czy też tak ograniczyć jednoczesnej liczby uczestników matury, aby jej przeprowadzenie było dopuszczalne. To z kolei prowadzi do wniosku, że w przypadku, gdy stan epidemii zostanie przedłużony na czas matur, ich przeprowadzenie będzie albo wymagać złagodzenia wymogów dotyczących zgromadzeń, albo wprowadzenia szczególnych środków ostrożności, albo też matury również prowadzone będą zdalnie. O tym, że takie rozwiązanie może być rozważane, świadczy fakt, że próbna matura, przeprowadzana od 2 do 8 kwietnia 2020 r., jest prowadzona zdalnie. Na stronach CKE zostają udostępnione próbne arkusze, które uczniowie rozwiążą w domu. Oczywiście czym innym jest matura próbna, mająca przede wszystkim dostarczyć samemu uczniowi informacji na temat jego wiedzy, a czym innym matura właściwa, której zadania to selekcja i danie szansy na wymarzone studia tylko najlepszym. Dlatego też wydaje się, że przygotowanie w tak krótkim czasie zasad prowadzenia zdalnej matury w taki sposób, aby była obiektywna, może być niewykonalne. Alternatywą jest zatem przesunięcie terminu, które wydaje się najbardziej prawdopodobne w przypadku, gdyby epidemia nie ustąpiła.