STAN PRAWNY NA 10 KWIETNIA 2020 Nagrody i premie dla szkolnych sekretarek Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz wielu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1282). • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.). • Rozporządzenie RM z 15 maja 2018 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 936 ze zm.). W szkołach, przedszkolach i placówkach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego zatrudnieni są pracownicy, których prawa i obowiązki regulują odmienne pragmatyki, czyli nauczyciele oraz pracownicy samorządowi. Natomiast zgodnie z art. 7 Prawa oświatowego status prawny pracowników niebędących nauczycielami, zatrudnionych w szkołach i placówkach prowadzonych przez JST, określają przepisy Ustawy o pracownikach samorządowych. Świadczenia pieniężne pracowników samorządowych Zgodnie ze stanowiskiem doktryny (A. Rycak i in., Ustawa o pracownikach samorządowych. Komentarz, wyd. 2, WK 2016) wynagrodzenie i inne świadczenia pieniężne pracowników samorządowych można podzielić według kryterium roszczeniowego charakteru na świadczenia obligatoryjne i fakultatywne. Świadczenia obligatoryjne to te, które są ustalone w powszechnie obowiązujących aktach i przysługują pracownikom po spełnieniu określonych warunków. Do świadczeń obligatoryjnych dla pracowników samorządowych można zaliczyć: • wynagrodzenie zasadnicze, • dodatek za wieloletnią pracę, • nagrody jubileuszowe, • dodatkowe wynagrodzenie roczne, • dodatki specjalne dla wójtów, starostów i marszałków, • odprawę emerytalno-rentową, • odprawę z tytułu rozwiązania stosunku pracy w związku z upływem kadencji wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), starostów, wicestarostów, członków zarządu powiatu, marszałków, wicemarszałków i członków zarządu województwa. Z kolei świadczenia fakultatywne nie muszą być przewidziane w przepisach płacowych oraz podstawach nawiązania stosunku pracy, ale ustawa daje określonym organom kompetencje do ich ustalenia. Należą do nich: dodatki funkcyjne, dodatki specjalne, poza ww. dodatkami specjalnymi dla wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), starostów, wicestarostów, członków zarządu powiatu, marszałków, wicemarszałków i członków zarządu województwa, premie oraz inne dodatki niewyróżnione w ustawie. Takimi świadczeniami nieobligatoryjnymi są też nagrody i premie pracowników samorządowych. Zauważyć należy, że rodzaje stanowisk zajmowanych przez pracowników samorządowych w szkole określone zostały w Rozporządzeniu w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych. Wskazuje ono, że w jednostkach organizacyjnych systemu oświaty, czyli przedszkolach, szkołach i placówkach, do stanowisk pomocniczych i obsługi zaliczamy następujące stanowiska: kierownik biura warsztatowego, kierownik stacji obsługi samochodów, kierownik budowy, kierownik obiektów sportowych, kierownik gospodarczy, sekretarz szkoły, starszy ratownik wodny, dietetyk, ratownik wodny, młodszy ratownik wodny, rolnik hodowca, robotnik szklarniowy, pomoc nauczyciela, robotnik budowlany, robotnik polowy, opiekun dzieci i młodzieży (w czasie przewozu do i ze szkoły, przy przejściu przez jezdnię w drodze do i ze szkoły). O ile zatem Rozporządzenie wskazuje, że w jednostkach systemu oświaty jest zatrudniony na stanowisku pomocniczym i obsługi sekretarz szkoły, o tyle nie wymienia wprost stanowiska sekretarki wśród tych obsadzanych w szkołach, przedszkolach i placówkach systemu oświaty. Wymienione jest ono natomiast jako istniejące we wszystkich urzędach i przez analogię nie jest kwestionowane również w innych jednostkach organizacyjnych. Niewątpliwie jednak można je zaliczyć do stanowisk pomocniczych i obsługi, co oznacza, że sekretarka jest pracownikiem samorządowym zatrudnionym na podstawie umowy o pracę. W konsekwencji ma do niej zastosowanie art. 39 Ustawy o pracownikach samorządowych, stosownie do którego właśnie dla pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę pracodawca przyjmuje regulamin wynagradzania. Regulamin wynagradzania Zwrócić tu należy uwagę na konstrukcję przywołanego przepisu, bowiem wynika z niej, iż regulamin wynagradzania zawiera składniki obligatoryjne, których określenie jest obowiązkowe oraz fakultatywne, które nie muszą się znajdować w każdym regulaminie, i dotyczyć wszystkich pracodawców samorządowych. Składniki obligatoryjne są wymienione w art. 39 ust. 1 Ustawy o pracownikach samorządowych, zgodnie z którym pracodawca w regulaminie wynagradzania określa dla pracowników samorządowych, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 3, czyli dla pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę: wymagania kwalifikacyjne pracowników samorządowych oraz szczegółowe warunki wynagradzania, w tym maksymalny poziom wynagrodzenia zasadniczego. Określając wymagania kwalifikacyjne, pracodawca musi mieć jednak na uwadze rozwiązania zawarte w Rozporządzeniu w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych, bowiem określa ono minimalny poziom wykształcenia, który muszą posiadać pracownicy zatrudnieni na poszczególnych stanowiskach. W przypadku sekretarki jest to wykształcenie co najmniej średnie, podobnie zresztą jak w przypadku sekretarza szkoły. O tym jednak, że stanowiska te nie są równoważne, przesądza fakt, iż minimalny staż pracy niezbędny do zajmowania stanowiska sekretarza, wskazany rozporządzeniem, został określony na pięć lat, podczas gdy sekretarką może zostać osoba bez żadnego doświadczenia. Wracając jednak do regulaminu wynagradzania, należy zauważyć, że jego nieobligatoryjne elementy wymienia art. 39 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych. Zgodnie z tą regulacją pracodawca w regulaminie wynagradzania może określić: warunki przyznawania oraz warunki i sposób wypłacania premii i nagród innych niż nagroda jubileuszowa oraz warunki i sposób przyznawania dodatków, o których mowa w art. 36 ust. 4 i 5 (dodatek funkcyjny i dodatek specjalny), oraz innych dodatków. Premie i nagrody nie muszą zatem zostać w regulaminie wynagradzania pracowników samorządowych uwzględnione. Jeżeli nie znajdą się one w tym dokumencie, wówczas nie ma żadnej podstawy prawnej do wypłacenia premii czy nagrody sekretarce. Warunki przyznawania nagród i premii Regulamin określa zatem warunki przyznawania tych składników wynagrodzenia. Podkreślić jednak należy, że nie mogą być one dowolne, z uwagi na treść art. 36 ust. 6 Ustawy o pracownikach samorządowych. Zgodnie z tą regulacją pracownikowi samorządowemu zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę można przyznać nagrodę za szczególne osiągnięcia w pracy zawodowej. Mamy tu zatem wyraźnie wskazaną przesłankę wypłaty nagrody, a są to szczególne osiągnięcia w pracy zawodowej. Sumienne i staranne wykonywanie obowiązków pracowniczych nie może zatem być jedyną podstawą jej przyznania. Aby otrzymać nagrodę, sekretarka musi dodatkowo wyróżnić się w pracy. Nie jest zatem dopuszczalne przykładowo przyjęcie w regulaminie wynagradzania, że nagroda przysługuje z okazji świąt państwowych, rocznic itd. Warto tu zwrócić uwagę na Wyrok Sądu Najwyższego z 8 czerwca 1977 r. (I PR 175/76), w którym wskazano, że uznaniowy charakter nagrody polega na tym, że zarówno przyznanie jej pracownikowi, jak i określenie jej wysokości należy do zakresu swobodnego uznania zakładu pracy. Podkreślić jednak należy, że swobodne uznanie nie oznacza jednak pełnej dowolności. Sąd Najwyższy w Wyroku z 19 grudnia 1990 r. (I PR 170/90) stwierdził, że „prawo do przyznania nagrody według własnego uznania nie może umożliwiać nadużywania kompetencji ani prowadzić do dyskryminacji dowolnie określonych osób. Kodeks pracy zakazuje bowiem nierównego traktowania ze względu na wysokość wynagrodzenia”. W uzasadnieniu do tego orzeczenia czytamy natomiast, że uznaniowy charakter świadczenia oznacza, iż przyznanie go pracownikowi, jak i określenie jego wysokości, należy do zakresu uznania podmiotu przyznającego, tym niemniej obowiązkiem sądu jest ocenienie, czy stosując uznanie, nie dopuszczono się naruszeń w zakresie np. wyboru kryteriów przyznania świadczeń (nagrody) czy indywidualizacji wysokości nagród w stosunku do poszczególnych pracowników. Uznanie nie tworzy bowiem wcale ani uprawnienia do stosowania dowolności, ani do nadużywania kompetencji, ani też – co oczywiste – do dyskryminowania dowolnie określonych osób czy ich grup. Sąd powinien zatem ocenić, czy rozstrzygający podmiot prawidłowo posłużył się powierzonymi mu przez przepisy upoważnieniami, czy nie przekroczył granic uznania, nie naruszył uprawnień pracownika lub nawet konstytucyjnych zasad obowiązującego prawa (np. zasad równości wszystkich wobec prawa przewidzianej art. 67 ust. Konstytucji, z którego wprost wynika zakaz dyskryminacji, przewidziany też w art. 8 k.p.). Zatem – jeżeli już dyrektor szkoły, przedszkola czy placówki wprowadzi nagrodę dla sekretarki do regulaminu wynagradzania pracowników samorządowych, to należy pamiętać, że jej przyznanie nie może mieć charakteru dyskryminującego innych pracowników. W skrócie oznacza to, że stosujemy takie same zasady dla wszystkich i za podobne osiągnięcia należy się identyczna nagroda dla każdego pracownika, w tym sekretarki, który tymi osiągnięciami się legitymuje. Odnoście premii z kolei należy zauważyć, że jest to świadczenie odmienne od nagrody, z którą premia nie powinna być mylona. Nagroda, jak wspomniano, ma charakter uznaniowy, a zatem dyrektor może ją przyznać, ale nie ma takiego obowiązku, tymczasem premia przysługuje sekretarce niezależnie od uznania dyrektora, jeżeli spełni ona obiektywne przesłanki wykazane w regulaminie wynagradzania. W przypadku nagród takich przesłanek nie da się wykazać, bowiem skoro mają to być szczególne osiągnięcia pracownika, wykraczające poza jego normalne obowiązki, nie sposób dokładnie określić, na czym ta szczególność ma polegać – tu właśnie pojawia się element uznaniowości. W przypadku premii natomiast dyrektor powinien wskazać wyraźnie w regulaminie wynagradzania, za co ona przysługuje. Jeżeli pracownik spełni te warunki, wówczas wypłata premii jest obligatoryjna. Przyznanie premii może zostać przykładowo powiązane z oceną okresową, co jednak nie dotyczy sekretarki. Wynika to z faktu, że ocenie podlegają pracownicy samorządowi zatrudnieniu na stanowiskach urzędniczych, a nie na stanowisku pomocniczym i obsługi. Możliwe są jednak inne kryteria przyznania premii, przykładowo może ona zostać przyznana za: • terminowe wykonywanie przydzielonych zadań; • zachowanie należytej dbałości o przydzielony sprzęt; • przestrzeganie przepisów wewnątrzzakładowych; • podnoszenie kwalifikacji – a zatem wszelkie kursy, szkolenia i studia, które odbywa sekretarka uprawnią ją do uzyskania premii. Na koniec warto dodać, że sekretarce przysługuje roszczenie o wypłatę premii, jeżeli, pomimo spełnienia warunków do jej otrzymania, nie zostanie ona wypłacona.