STAN PRAWNY NA 10 KWIETNIA 2020 Ocena pracy nauczyciela i dyrektora szkoły Opracował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły, lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 sierpnia 2019 r. w sprawie trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli, w tym nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze, szczegółowego zakresu informacji zawartych w karcie oceny pracy, składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego oraz szczegółowego trybu postępowania odwoławczego (Dz.U. z 2019 r. poz. 1625), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.), • Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1998 r. (I PKN 500/98; OSNP 2000/3/106). Praca nauczyciela podlega ocenie dyrektora szkoły, który ma prawo sprawdzić, na ile kadra nauczycielska wywiązuje się ze swoich obowiązków zawodowych. Przeprowadzenie takiej weryfikacji jest sformalizowane, a ocena pracy nauczyciela jest jednym z wymogów formalnoprawnych stawianych przed dyrektorem każdej placówki oświatowej. Ocena pracy nie traci swojej ważności z powodu upływu czasu, a przepisy nie określają, jak często należy jej dokonywać. W odniesieniu do niektórych stanowisk istnieje natomiast wymóg, aby ocena była przeprowadzana we wskazanym okresie poprzedzającym jakieś zdarzenie, np. powierzenie stanowiska dyrektora. Ocena pracy w świetle zapisów w Karcie nauczyciela W prawie oświatowym funkcjonuje kategoria prawna odnosząca się do oceny pracy nauczyciela. Karta nauczyciela w art. 6a postanawia, że „praca nauczyciela, z wyjątkiem nauczyciela stażysty, podlega ocenie”. Z zapisów KN wynika, że ta ocena funkcjonuje w stosunku do pracy nauczyciela w ogóle, jako jedno z narzędzi kierowania szkołą, ponieważ może wywołać ściśle określone skutki. Ocena pracy nauczyciela dotyczy stopnia realizacji obowiązków określonych w art. 6 i art. 42 ust. 2 Karty nauczyciela oraz w art. 5 Prawa oświatowego w zakresie wszystkich obszarów działalności szkoły. Natomiast ocena pracy dyrektora szkoły dotyczy stopnia realizacji obowiązków określonych w art. 6 i art. 7 KN oraz w art. 68 ust. 1, 5 i 6 Prawa oświatowego, a w przypadku realizowania przez dyrektora szkoły zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych – także obowiązków określonych w art. 42 ust. 2 oraz w art. 5 Prawa oświatowego. Ważne! Na ocenę pracy nauczyciela i dyrektora szkoły nie mogą mieć wpływu ich przekonania religijne i poglądy polityczne, a także odmowa wykonania przez nich polecenia służbowego, gdy taka odmowa wynikała z uzasadnionego przekonania, że wydane polecenie było sprzeczne z dobrem ucznia albo dobrem publicznym. Dyrektor szkoły jest zobowiązany dokonać oceny pracy nauczyciela w okresie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia złożenia wniosku, a w przypadku oceny pracy dokonywanej z własnej inicjatywy – w okresie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia powiadomienia nauczyciela na piśmie o rozpoczęciu dokonywania oceny jego pracy. Do tych okresów nie wlicza się okresów usprawiedliwionej nieobecności nauczyciela w pracy trwającej dłużej niż 14 dni oraz okresów ferii szkolnych wynikających z przepisów w sprawie organizacji roku szkolnego, a w przypadku nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których nie są przewidziane ferie szkolne – okresów urlopu wypoczynkowego trwającego nieprzerwanie co najmniej 14 dni kalendarzowych. Ocena pracy nauczyciela ma charakter opisowy i jest zakończona stwierdzeniem uogólniającym: 1) ocena wyróżniająca, 2) ocena bardzo dobra, 3) ocena dobra, 4) ocena negatywna. Dokonując oceny pracy, dyrektor szkoły: 1) zasięga opinii rady rodziców, z wyjątkiem szkół i placówek, w których nie tworzy się rad rodziców, 2) może zasięgnąć opinii samorządu uczniowskiego, 3) na wniosek nauczyciela zasięga, a z własnej inicjatywy może zasięgnąć opinii właściwego doradcy metodycznego na temat pracy nauczyciela, a w przypadku braku takiej możliwości – opinii innego nauczyciela dyplomowanego lub mianowanego, a w przypadku nauczyciela publicznego kolegium pracowników służb społecznych – opinii opiekuna naukowo-dydaktycznego. Ważne! Rada rodziców przedstawia pisemną opinię zawierającą uzasadnienie w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o dokonywanej ocenie pracy nauczyciela. Nieprzedstawienie opinii przez radę rodziców nie wstrzymuje dokonywania oceny pracy. Jeśli nauczyciel uzupełnia tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć na podstawie art. 22 ust. 1 KN, to oceny pracy nauczyciela dokonuje dyrektor szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, w porozumieniu z dyrektorem szkoły, w której nauczyciel uzupełnia obowiązkowy wymiar zajęć. Oceny pracy nauczyciela, któremu powierzono zadania doradcy metodycznego, dokonuje dyrektor szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, po uzyskaniu oceny pracy dokonanej przez dyrektora właściwej placówki doskonalenia nauczycieli, w zakresie dotyczącym wykonywania zadań doradcy metodycznego. Ocena pracy dyrektora szkoły Oceny pracy dyrektora szkoły, nauczyciela, któremu czasowo powierzono pełnienie obowiązków dyrektora szkoły oraz nauczyciela pełniącego w zastępstwie obowiązki dyrektora szkoły przez okres co najmniej 6 miesięcy dokonuje organ sprawujący nadzór pedagogiczny w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę, a w przypadku gdy organ prowadzący szkołę jest jednocześnie organem sprawującym nadzór pedagogiczny – oceny dokonuje ten organ. W przypadku placówek doskonalenia nauczycieli to kurator oświaty w porozumieniu z organem prowadzącym placówkę dokonuje oceny pracy dyrektora placówki doskonalenia nauczycieli, nauczyciela, któremu czasowo powierzono pełnienie obowiązków dyrektora placówki doskonalenia nauczycieli oraz nauczyciela pełniącego w zastępstwie obowiązki dyrektora placówki doskonalenia nauczycieli przez okres co najmniej 6 miesięcy. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę dokonuje oceny pracy dyrektora szkoły, nauczyciela, któremu czasowo powierzono pełnienie obowiązków dyrektora szkoły oraz nauczyciela pełniącego w zastępstwie obowiązki dyrektora szkoły przez okres co najmniej 6 miesięcy po zasięgnięciu opinii rady szkoły i zakładowych organizacji związkowych działających w tej szkole. Współpraca organów przy dokonywaniu oceny pracy dyrektora Odpowiadając na interpelację nr 14129, podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej stwierdziła, że „(…) stanowisko organu współdziałającego z organem jednostki samorządu terytorialnego nie ma formy postanowienia ani decyzji, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Przepisy ustaw samorządowych nie przewidują możliwości wniesienia przez organ jednostki samorządu terytorialnego zażalenia (czy odwołania) na stanowisko organu współdziałającego zajęte w trybie wskazanych wyżej ustaw, chyba że przepis szczególny dopuszcza określony w nim środek odwoławczy. Jeżeli nie ma takiego przepisu szczególnego, stanowisko organu współdziałającego w podejmowaniu rozstrzygnięcia przez organ jednostki samorządu terytorialnego podlega zaskarżeniu do sądu administracyjnego z powodu niezgodności z prawem, w terminie 30 dni od dnia doręczenia tego stanowiska (art. 98 ust. 1 Ustawy o samorządzie gminnym, art. 85 ust. 1 Ustawy o samorządzie powiatowym oraz art. 86 ust. 1 Ustawy o samorządzie województwa)”. Ważne! Reasumując, brak zgody organu prowadzącego oraz organu nadzoru pedagogicznego co do wysokości oceny uniemożliwia zakończenie procedury oceniania pracy dyrektora, a tym samym stanowi naruszenie przepisów prawa oświatowego i może być podstawą roszczenia ze stosunku pracy, niezależnie od formy jego nawiązania. Procedura oceny pracy nauczyciela Ocenę pracy ustala się po zapoznaniu nauczyciela z jej projektem oraz wysłuchaniu jego uwag i zastrzeżeń. Nauczyciel, po ustaleniu oceny jego pracy, otrzymuje kartę oceny pracy zawierającą ocenę pracy, jej uzasadnienie oraz pouczenie o możliwości wniesienia odwołania albo wniosku o ponowne ustalenie oceny. Należy zauważyć, że od ustalonej oceny pracy, w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia, przysługuje: 1) nauczycielowi – prawo wniesienia odwołania, za pośrednictwem dyrektora szkoły, do organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą, a w przypadku nauczycieli placówek doskonalenia nauczycieli – prawo wniesienia odwołania, za pośrednictwem dyrektora placówki, do kuratora oświaty, 2) dyrektorowi szkoły, nauczycielowi, któremu czasowo powierzono pełnienie obowiązków dyrektora szkoły oraz nauczycielowi pełniącemu w zastępstwie obowiązki dyrektora szkoły przez okres co najmniej 6 miesięcy, a także dyrektorowi placówki doskonalenia nauczycieli, nauczycielowi, któremu czasowo powierzono pełnienie obowiązków dyrektora placówki doskonalenia nauczycieli oraz nauczycielowi pełniącemu w zastępstwie obowiązki dyrektora placówki doskonalenia nauczycieli przez okres co najmniej 6 miesięcy – prawo złożenia wniosku o ponowne ustalenie oceny jego pracy do organu, który tę ocenę ustalił. Odwołanie albo wniosek o ponowne ustalenie oceny pracy rozpatruje zespół oceniający powołany przez kuratora oświaty. Zespół oceniający w terminie 30 dni od dnia otrzymania odwołania albo wniosku o ponowne ustalenie oceny pracy, po rozpatrzeniu odwołania albo wniosku o ponowne ustalenie oceny pracy przez zespół oceniający: 1) podtrzymuje ocenę pracy dokonaną przez dyrektora szkoły lub kuratora oświaty albo 2) uchyla ocenę pracy dokonaną przez dyrektora szkoły lub kuratora oświaty oraz ustala nową ocenę pracy nauczyciela, albo 3) uchyla ocenę pracy dokonaną przez dyrektora szkoły lub kuratora oświaty oraz przekazuje sprawę do ponownego ustalenia oceny pracy, jeżeli ocena pracy została dokonana z naruszeniem prawa. Ważne! Ocena pracy ustalona przez kuratora oświaty w wyniku odwołania albo wniosku o ponowne ustalenie oceny pracy jest sporządzana w formie pisemnej, zawiera uzasadnienie i jest ostateczna. Szczegółowy tryb dokonywania oceny pracy Tryb dokonywania oceny pracy nauczyciela został określony w Rozporządzeniu MEN w sprawie trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli, w tym nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze, szczegółowego zakresu informacji zawartych w karcie oceny pracy, składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego oraz szczegółowego trybu postępowania odwoławczego. Zgodnie z zapisami Rozporządzenia w przypadku dokonywania oceny pracy nauczyciela z inicjatywy dyrektora szkoły lub na wniosek organu sprawującego nadzór pedagogiczny, a w przypadku nauczyciela placówki doskonalenia nauczycieli – kuratora oświaty, organu prowadzącego szkołę, rady szkoły lub rady rodziców, dyrektor szkoły niezwłocznie zawiadamia nauczyciela, w formie pisemnej, o rozpoczęciu dokonywania oceny jego pracy. Ważne! Na wniosek nauczyciela przy zapoznawaniu go z projektem oceny pracy i wysłuchaniu jego uwag i zastrzeżeń może być obecny przedstawiciel wskazanej przez nauczyciela zakładowej organizacji związkowej. Nauczycielowi przysługuje prawo zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do projektu oceny pracy również w formie pisemnej, w terminie 5 dni roboczych od dnia zapoznania go z projektem oceny. Po zapoznaniu się nauczyciela z projektem oceny, dyrektor szkoły doręcza mu oryginał karty oceny pracy, a odpis włącza do akt osobowych nauczyciela. Odwołanie od ustalonej oceny Dyrektor szkoły przekazuje odwołanie od oceny pracy nauczyciela do organu sprawującego nadzór pedagogiczny, a w przypadku nauczyciela placówki doskonalenia nauczycieli – do kuratora oświaty, w terminie 5 dni roboczych od dnia otrzymania odwołania. Dyrektor szkoły dołącza pisemne odniesienie się do zarzutów podniesionych w odwołaniu. Odwołanie od oceny pracy nauczyciela rozpatruje powołany przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny zespół oceniający w składzie: 1) przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, a w przypadku nauczyciela placówki doskonalenia nauczycieli – kurator oświaty, jako przewodniczący zespołu, 2) przedstawiciel rady pedagogicznej szkoły, 3) przedstawiciel rady rodziców, 4) właściwy nauczyciel doradca metodyczny lub nauczyciel konsultant, 5) przedstawiciel zakładowej organizacji związkowej wskazanej przez nauczyciela – powołany na jego wniosek. Ważne! Zespół oceniający rozpatruje odwołanie od oceny pracy po uprzednim wysłuchaniu nauczyciela, który wniósł odwołanie. Kurator oświaty nie później niż na 5 dni roboczych przed terminem posiedzenia zespołu oceniającego, podczas którego nauczyciel ma zostać wysłuchany, zawiadamia nauczyciela o posiedzeniu. Niestawienie się nauczyciela, mimo prawidłowego zawiadomienia o posiedzeniu, nie wstrzymuje rozpatrywania odwołania przez zespół oceniający i wydania rozstrzygnięcia. Rozstrzygnięcia zespołu oceniającego są podejmowane zwykłą większością głosów w głosowaniu jawnym w obecności co najmniej 2/3 członków zespołu. W przypadku równej liczby głosów decyduje głos przewodniczącego zespołu. Zespół oceniający sporządza pisemne uzasadnienie rozstrzygnięcia. Negatywna ocena pracy nauczyciela zatrudnionego przez mianowanie i na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony jest podstawą do rozwiązania z nim umowy z trzymiesięcznym okresem wypowiedzenia, liczonym od dnia otrzymania negatywnej oceny pracy. Ustawodawca zaliczył negatywną ocenę pracy do przesłanek obligujących dyrektora szkoły do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym, bez względu na cykl roku szkolnego. Początek biegu terminu wypowiedzenia należy liczyć, biorąc pod uwagę ocenę ostateczną, czyli po zakończeniu postępowania odwoławczego lub upływie terminu na złożenie odwołania i uprawomocnieniu się oceny negatywnej. Podkreślenia wymaga również fakt, iż ustalenie oceny pracy nauczyciela nie odbywa się w drodze decyzji administracyjnej, a postępowanie w sprawie dokonania oceny pracy nie jest postępowaniem administracyjnym w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego. Nie mają tu więc zastosowania przepisy dotyczące umożliwienia stronie przeglądania akt sprawy czy podpisywania protokołów. Nie ma natomiast podstaw do odmowy nauczycielowi prawa wglądu do dokumentacji analizowanej przez zespół rozpatrujący jego odwołanie od oceny pracy. Zgodnie bowiem z art. 51 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. W świetle przepisów KN wszelkie spory o roszczenia ze stosunku pracy nauczycieli, niezależnie od formy nawiązania stosunku pracy, rozpatrywane są przez sądy pracy (art. 91c ust. 2 KN). Powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w Wyroku z dnia 9 grudnia 1998 r. (I PKN 500/98, OSNP 2000/3/106) orzekł, iż prawidłowość i rzetelność negatywnej oceny pracy nauczyciela mianowanego (art. 6a w związku z art. 23 ust. 1 pkt 5 KN) podlegają kontroli sądu pracy rozpatrującego powództwo nauczyciela o przywrócenie do pracy. W świetle powyższego wyłącznie sąd pracy jest uprawniony do oceny prawidłowości i rzetelności oceny pracy nauczyciela oraz ewentualnej zasadności rozwiązania z nim stosunku pracy na tej podstawie.