Terapia w trybie zdalnym – szanse i zagrożenia Opracowała: Jagna Niepokólczycka-Gac, pedagog, socjoterapeutka, doświadczony kurator społecznego sądu rodzinnego i dla nieletnich Pandemia koronawirusa przywołała zdarzenia znane nam z zamierzchłej historii i futurystycznych filmów. Rozprzestrzeniająca się choroba spowodowała konieczność przystosowania się do nowych warunków życia. Jednym z nich jest praca zdalna, która wcześniej w Polsce nie była praktykowana aż na tak dużą skalę. Dla specjalistów zatrudnionych w poradni psychologiczno-pedagogicznych oznacza to prowadzenie terapii w trybie zdalnym. Z jednej strony w obecnych warunkach to jedyny sposób na realizację misji placówki, z drugiej zaś szansa na rozwój i wypracowanie nowych metod pracy i funkcjonowania poradni w przyszłości. Spontaniczność podejmowanych działań i brak doświadczeń w tym zakresie niosą za sobą groźbę popełniania błędów, które mogą być niebezpieczne dla osób poddawanych terapii, ale mogą też być szansą na odkrycie dotychczas niewykorzystanych zasobów. Dodatkowy klient Prowadzenie terapii wymaga systematyczności i częstych wizyt w poradni. Dlatego też podstawowym plusem, jaki stanowi możliwość prowadzenia terapii w sposób zdalny, będzie objęcie pomocą osób, które z różnych względów nie mogą lub nie chcą skorzystać ze specjalistycznej pomocy na miejscu, w którym mieści się siedziba poradni. Wśród potencjalnych klientów, którzy będą mogli skorzystać dzięki temu z pomocy terapeutycznej, mogą znaleźć się dzieci, które nie docierają na specjalistyczne zajęcia, np. ze względu na jej znaczne oddalenie od miejsca zamieszkania. Dojazd był utrudniony przez brak środków materialnych koniecznych na przejazd lub brak środka transportu, którym dziecko mogłoby systematycznie dojeżdżać do specjalisty. Często problemy takich dzieci wynikają również z przyczyn społecznych. Niekiedy pomimo możliwości ekonomicznych czy transportowych uczestniczenie w zajęciach uniemożliwia brak opieki i nadzoru ze strony rodziców. Dotyczy to zwłaszcza dzieci, których rodzice sami borykają się z niepełnosprawnością (w tym intelektualną) albo mają problem z dotarciem do poradni. Niejednokrotnie tego typu argumenty będą dotyczyły również uczniów pochodzących ze środowisk patogennych, objętych nadzorem sądowym. Wsparcie dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi Szczególną grupą dzieci, które nie są na co dzień objęte terapią, są klienci, których absencja wynika z współwystępowania chorób, uniemożliwiających im opuszczanie miejsca zamieszkania. Wśród nich są uczniowie cierpiący na choroby przewlekłe, objęci nauczaniem indywidualnym. Korzystanie ze zdalnej terapii jest korzystne również dla uczniów, których absencja w szkole i w poradni wynika z różnorodnych zaburzeń o podłożu psychicznym. Mogą oni borykać się np. z fobią szkolną, która przekłada się również na obecność ucznia w poradni. Terapia zdalna umożliwia również dotarcie i częstszy kontakt z młodzieżą, którą dotknęły zaburzenia depresyjne, niejednokrotnie uniemożliwiające wyjście z domu. Często przebieg ich choroby wiąże się z groźbą samobójstwa. Stały, częsty kontakt z terapeutą będzie bardzo ważny dla dzieci objętych pomocą ze względu na trudne emocje towarzyszące ich zaburzeniom. Przeżywane trudności mogą być powodem niekontrolowanych reakcji, trudnych do zaakceptowania przez otoczenie, a nawet niebezpiecznych dla życia i zdrowia ucznia. Szybka reakcja terapeuty pozwala w takiej sytuacji uniknąć nieszczęścia. Pomoc dla dzieci ze spektrum autyzmu Kontakt online jest bardzo ważny dla rodziców dzieci i młodzieży z szerokim spektrum autyzmu, a zwłaszcza z zespołem Aspergera czy też współtowarzyszącymi zaburzeniami buntowniczo-opozycyjnymi. Wsparcie oferowane przez terapeutę za pośrednictwem umówionych wizyt telefonicznych lub online jest nie mniej ważne i korzystne dla przebiegu terapii dziecka niż moderowana przez specjalistę zamknięta grupa wsparcia dla rodziców. Niejednokrotnie rodzic, pozostawiony sam sobie, podejmuje nieadekwatne decyzje, np. sugerując się tym, co przeczyta w internecie, lub czego dowie się od znajomych. Oferowane przez specjalistę wsparcie online pozwala na weryfikację zastosowanych metod i narzędzi wychowawczych, jak również na podzielenie się trudnymi emocjami, jakie mogą towarzyszyć bezradnemu rodzicowi. Prowadzenie terapii w sposób zdalny umożliwia również ciągłość prowadzenia zajęć (niemożliwą do realizacji w poradni, gdy dziecko było lekko przeziębione lub miało anginę, a w konsekwencji rezygnowało z wizyty w poradni i pozostawało w domu). Zwłaszcza w okresie rekonwalescencji dziecko może wykonywać łatwiejsze ćwiczenia w formie zabawy, które pozwolą na podtrzymanie terapii. Terapia dla osób, które wstydzą się przyjść do poradni lub zwykle nie mają czasu Terapia zdalna pozwoli dotrzeć też do osób, które źle kojarzą formę pomocy psychologicznej lub wstydzą się uczęszczać na zajęcia ze względów społecznych. Dla tej grupy możliwość uczestnictwa zdalnego w zajęciach będzie szansą na oswojenie się z problemem i nawiązanie dobrych relacji z terapeutą. W konsekwencji nie tylko pozwoli to na dotarcie do tej części klientów, ale również na udzielenie im efektywnej pomocy, która może przełożyć się potem na dalszy, już bezpośredni kontakt. Oddzielnym polem eksploatacji prowadzonej zdalnie terapii są zajęcia dla osób dorosłych, do których każda poradnia jest zobowiązana. Niejednokrotnie warsztaty dla rodziców i dla nauczycieli nie odbywają się z powodu wysokiej absencji. Rodzice, podobnie jak nauczyciele i wychowawcy, którzy są zainteresowani wsparciem w ramach nabywania umiejętności wychowawczych, często nie uczęszczają na zajęcia z powodu braku czasu lub możliwości dotarcia na warsztaty. Zorganizowanie zajęć w sposób zdalny może nie tylko wesprzeć ich w nabyciu umiejętności potrzebnych w radzeniu sobie z niepowodzeniami wychowawczymi, ale również pomóc w nawiązaniu kontaktu ze specjalistami zatrudnionymi w poradni. Te doświadczenia mogą być nieodzowne w prowadzeniu bardziej złożonej formy terapii. Korzystanie w pełni z zasobów poradni Terapia zdalna pozwala również w pełni wykorzystać zasoby poradni. Krótki telefon lub kontakt online niejednokrotnie zaspokoi potrzebę klienta, a jest znacznie będzie mniej czasochłonny od klasycznej wizyty. Dzięki temu specjaliści mogą w tym samym czasie objąć pomocą większą liczbę podopiecznych. Niejednokrotnie zajęcia zdalne są bardziej atrakcyjne dla dzieci i stanowić zachętę do wykonywania ćwiczeń, do których w tradycyjny sposób trudniej je zmotywować. Terapia zdalna pozwala również na objęcie swym zasięgiem dzieci, które ukończyły już jej klasyczną formę – dla tych osób prowadzenie terapii na odległość mogłoby stanowić swoistą kontynuację. Ciągłość działań i stały kontakt z dzieckiem w zakresie terapii (np. logopedycznej) umożliwia bieżącą kontrolę wykonywanych przez nie ćwiczeń. W sytuacji popełniania przez dziecko błędów będzie można podjąć stosowną interwencję. Indywidualny kontakt Prowadząc terapię zdalną, stawiamy na indywidualny kontakt z klientem. Nawiązanie z nim dobrej relacji spowoduje, że być może terapeucie uda się poznać niepokoje i potrzeby takiej osoby, co w sytuacji pozostawania w grupie było trudniejsze do zrealizowania. Poza zajęciami socjoterapeutycznymi, których przedmiotem jest nabycie kompetencji koniecznych dla prawidłowego funkcjonowania w grupie (tj. nawiązywanie relacji, przestrzegania norm i zasad komunikowania się z innymi jej członkami), schemat ten jest ze wszech miar korzystny. Sprawdzi się zwłaszcza w pracy z uczniami zagrożonymi niedostosowaniem społecznym i niedostosowanymi społecznie, gdyż ta forma pracy może być traktowana jako uzupełnienie terapii stacjonarnej. Zagrożenia i problemy Terapia zdalna ma oczywiście również minusy. Podstawą jej prowadzenia będą środki, jakimi dysponuje zarówno poradnia, jak i jej podopieczny. Nie da się zaprzeczyć, że do prowadzenia terapii zdalnej niezbędny będzie komputer bądź telefon. Ten pierwszy umożliwi prowadzenie zajęć online z wykorzystaniem kamerki i czatów. Aby terapia była skuteczna, nieodzowny jest dostęp nie tylko do komputera, ale również do szerokopasmowego internetu. Potrzebny będzie również sprzęt pozwalający na skanowanie, drukowanie i powielanie materiałów. Dlatego też, aby dziecko mogło efektywnie korzystać z tej formy terapii, najczęściej musi dysponować odpowiednim sprzętem. Zwłaszcza wśród dzieci pochodzących ze środowisk borykających się z dużymi problemami ekonomicznymi może być to znacznie utrudnione. Niejednokrotnie problemy tej natury mają rodziny wielodzietne, w których z jednego komputera będzie korzystało wiele osób. Taka sytuacja wymaga znacznej kontroli ze strony rodziców/opiekunów i ustalenia priorytetów w dysponowaniu potrzebnym sprzętem do terapii. Efektywna organizacja terapii i jej przebiegu wymaga, niezależnie od wieku dzieci, zaangażowania i czynnej współpracy z ich rodzicami. Bez tego niejednokrotnie zajęcia się w ogóle nie odbędą, ponieważ dziecko może nie zgłaszać się na wezwania terapeuty lub nie wykonywać jego poleceń. Warto brać pod uwagę to, że wykonywanie ćwiczeń w sposób nieprawidłowy może nie tylko zaburzać proces terapeutyczny, ale wręcz pogłębiać dysfunkcję dziecka. Dlatego też kontakt rodzica z terapeutą podczas trwania terapii online powinien być częstszy niż podczas terapii prowadzonej w sposób tradycyjny. Konieczne jest ustalenie stałych form i czasu komunikowania się, co pozwala na weryfikowanie błędów, które mogą wkraść się w zdalnym wykonywaniu ćwiczeń. Takie rozwiązanie będzie sprzyjało także mobilizacji dziecka do bardziej efektywnego podejmowania działań. Ryzyko przeciążenia zadaniami i doświadczenia hejtu Zagrożeniem dla przebiegu terapii może być również zbyt duża liczba ćwiczeń, którą dziecko otrzyma do wykonania. Efektywność prowadzonej terapii wymaga utrwalenia wprowadzanych zasad. Trzeba również pamiętać, że nie jest ona jedynym obowiązkiem, jakie ma dziecko. Nie zapomnijmy więc, by przypominać podopiecznym, że czas wolny jest równie ważny jak terapia, co więcej, będzie on sprzyjał doskonaleniu ich umiejętności społecznych. Zbyt duża liczba ćwiczeń może bowiem nie tylko zabrać dziecku czas, ale też wywołać większą niechęć do realizacji zadań. Bardzo niebezpiecznym zjawiskiem towarzyszącym wszelkim grupom wsparcia prowadzonym zdalnie jest wszechobecny hejt. Gnębienie, poniżanie i stosowanie przemocy wobec członków grupy jest niedopuszczalne. Dlatego też moderator powinien szczególnie zadbać o pozytywne relacje pomiędzy członkami grupy. Konieczne są zasady dotyczące komentowania treści i monitorowanie, czy są one egzekwowane. Będzie to ważne w przypadku grup wsparcia dla dzieci, ale też dla dorosłych.