STAN PRAWNY NA 27 MARCA 2020 Koronawirus w szkole – trudne sytuacje kadrowe Opracował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły. Lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 374), • Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 645 ze zm.). Ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych przewiduje specjalne rozwiązania, które mają służyć zapobieganiu zakażeniu koronawirusem SARS-CoV-2 i zwalczaniu go, w szczególności zasady i tryb podejmowania działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych. W pewnym zakresie Ustawa ma istotne znaczenie także dla szkół i placówek oświatowych, ponieważ dyrektor musi wykonać polecenia inspekcji sanitarnej. Pewne uprawnienia względem szkoły zyskuje również inspektor sanitarny, bowiem GIS lub działający z jego upoważnienia państwowy wojewódzki inspektor sanitarny mogą w drodze decyzji nałożyć na szkołę obowiązek: • podjęcia określonych czynności zapobiegawczych lub kontrolnych oraz żądać informacji w tym zakresie, • współdziałania z innymi organami administracji publicznej oraz organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej – w przypadku kierowania decyzji do podmiotów innych niż te organy. Może też formułować zalecenia i wytyczne określające sposób postępowania w trakcie realizacji zadań. Decyzję lub zalecenie wydaje się w przypadku stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii albo w razie niebezpieczeństwa szerzenia się zakażenia. Taka decyzja podlega natychmiastowemu wykonaniu. Państwowy wojewódzki inspektor sanitarny nakazuje zamknięcie szkoły, a dyrektor musi natychmiastowo wykonać jego decyzję. Pracownik z podejrzeniem koronawirusa Jeżeli pracownik ma objawy chorobowe, powinien niezwłocznie zgłosić się do szpitala zakaźnego. Do takich wizualnych objawów należą m.in. gorączka, kaszel czy katar. Wówczas można uznać, że wystąpiło zdarzenie wskazujące na zmianę stanu zdrowia pracownika – to daje podstawę do odsunięcia go od pracy oraz skierowania na kontrolne badania lekarskie (Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2002 r., I PK 44/02). Za ten czas pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (art. 210 § 3 Kodeksu pracy). Gdy pracownik nie ma objawów zarażenia koronawirusem Jeżeli pracownik nie ma objawów choroby po powrocie z terenów zagrożonych występowaniem koronawirusa, może zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu. Tam otrzyma zwolnienie lekarskie – niezdolność do pracy spowodowaną odosobnieniem (kwarantanną) w związku z możliwością wystąpienia choroby zakaźnej (izolacja domowa od aktywności zawodowej i społecznej) na okres 14 dni. Polecenie pracy w domu (home office) Nakaz pracodawcy wykonywania przez pracownika pracy w domu mieści się w granicach dopuszczalnych poleceń służbowych, jeśli rodzaj pracy pozwala na wykonywanie obowiązków zdalnie. Jest szczególnie uzasadniony, jeśli wynika z dbałości o zdrowie pracownika, któremu taką pracę zlecono, a także ochrony zdrowia innych osób mających z nim styczność w trakcie pracy, gdy istnieje ryzyko, że zaraża on groźną chorobą. Ważne! Zlecenie pracownikowi pracy w domu, jeśli pozwala na to rodzaj pracy, mieści się w granicach dopuszczalnych poleceń służbowych. Kilka konkretnych podpowiedzi Czy pracownik może odmówić wyjazdu w rejony, gdzie występuje koronawirus, ze względu na groźbę zarażenia? Cytując art. 210 § 1 k.p.: „W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego”. Zatem pracownik, którego pracodawca wysyła w delegację (wyjazd służbowy) w rejony zagrożone koronawirusem, może odmówić wykonania takiego polecenia ze względu na bezpośrednie zagrożenie swojego życia lub zdrowia oraz ryzyko rozprzestrzenienia choroby w kraju, tzn. narażenie na niebezpieczeństwo innych osób. Czy dyrektor szkoły może zlecić dodatkowe badania lekarskie pracownikowi, który powraca do pracy po wyjeździe do regionu/kraju, w którym był narażony na zakażenie koronawirusem? Prawo pracy określa zasady kierowania pracowników na badania lekarskie oraz przeprowadzania badań wstępnych, okresowych i kontrolnych pracownika. Przepisy nie przewidują kierowania pracownika na badania w związku ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na choroby wirusowe. Zgodnie z art. 229 k.p. pracownik podlega badaniom profilaktycznym: wstępnym – przy przyjęciu do pracy, a także okresowym i kontrolnym. Zakres i częstotliwość badań okresowych ustala lekarz zgodnie ze wskazówkami metodycznymi w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych. Badania kontrolne są wykonywane w przypadku, gdy niezdolność pracownika do pracy trwała dłużej niż 30 dni. Przepisy Kodeksu pracy nie uprawniają pracodawcy do skierowania pracownika na badania lekarskie w sytuacji, gdy np. pracownik jest przeziębiony i może zagrażać innym pracownikom, bez zgody tego pracownika, jeżeli nie zbiega się to z terminem kolejnego badania okresowego. Czy dyrektor szkoły może zabronić pracownikowi wykorzystania urlopu, jeżeli ma on być wykorzystany w kraju, w którym jest duże ryzyko zainfekowania koronawirusem? Pracodawca nie ma podstaw prawnych do zbierania informacji dotyczących miejsca wypoczynku pracownika, a pracownik nie jest zobowiązany do ujawniania miejsca spędzania urlopu wypoczynkowego. Czy dyrektor może nie dopuścić do pracy pracownika, który wraca do pracy z pobytu w kraju/regionie objętym działaniem koronawirusa? Pracodawca nie jest uprawniony do dokonywania samodzielnie oceny stanu zdrowia pracownika. Niedopuszczenie pracownika do pracy ze względu na potencjalne zarażenie wirusem może narazić pracodawcę na zarzuty o nękanie czy stosowanie mobbingu. Czy dyrektor w ramach profilaktyki i kwarantanny może pracownikowi powracającemu z regionów objętych działaniem koronawirusa zaproponować czasową pracę z domu? Jeśli pracodawca uzyskał informacje, że pracownik przebywał w strefie, gdzie mógł zostać zarażony koronawirusem, może zaproponować pracownikowi świadczenie pracy zdalnej. Warunki świadczenia pracy w domu powinny zostać uzgodnione w porozumieniu stron stosunku pracy. Nie mogą naruszać powszechnie obowiązujących przepisów prawa pracy, np. norm czasu pracy. Czy dyrektor ma prawo wysłać na urlop pracownika wracającego z wypoczynku z regionu objętego koronawirusem? Pracodawca nie może zobowiązać pracownika powracającego do pracy z pobytu w strefie zagrożonej koronawirusem do wykorzystania urlopu wypoczynkowego. Nie jest też właściwą osobą do podejmowania działań izolujących pracownika w ramach kwarantanny.