STAN PRAWNY NA 27 MARCA 2020 Dotacje i czesne dla przedszkoli niepublicznych w czasie epidemii Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 374), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 17 ze zm.), • Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 410 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493). Związane z trwającą epidemią koronawirusa ograniczenie funkcjonowania jednostek oświatowych, w tym również placówek niepublicznych, wywołało pewne wątpliwości dotyczące zasad naliczania w najbliższym czasie dotacji oświatowej oraz wpłacania czesnego przez rodziców. Podstawa prawna funkcjonowania niepublicznych przedszkoli w czasie epidemii Od 8 marca 2020 r. obowiązuje Ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Określa ona m.in. zasady i tryb zapobiegania zakażeniu wirusem SARS-CoV-2, jego zwalczania oraz zapobiegania rozprzestrzenianiu się choroby zakaźnej u ludzi wywołanej tym wirusem, w tym zasady i tryb podejmowania działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych w celu unieszkodliwienia źródeł zakażenia i przecięcia dróg szerzenia się tej choroby zakaźnej. Na podstawie Ustawy wprowadzono nowe, istotne z punktu widzenia publicznych i niepublicznych jednostek oświaty, art. 30b i art. 30c Ustawy Prawo oświatowe (dalej: upo.). Przepisy te pozwalają ministrowi edukacji narodowej na: • czasowe ograniczenie lub czasowe zawieszenie funkcjonowania jednostek systemu oświaty na obszarze kraju lub jego części, z uwzględnieniem stopnia zagrożenia na danym obszarze, • w przypadku dokonania ww. ograniczenia lub zawieszenia w funkcjonowaniu – na wyłączenie stosowania niektórych przepisów Ustawy Prawo oświatowe, Ustawy o systemie oświaty oraz Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych w odniesieniu do wszystkich lub niektórych jednostek systemu oświaty, w szczególności w zakresie przeprowadzania postępowania rekrutacyjnego, organizacji roku przedszkolnego i organizacji pracy tych jednostek, a także wprowadzenie w tym zakresie odrębnych unormowań, tak aby zapewnić prawidłową realizację celów i zadań tych jednostek. W rezultacie wydane zostały dwa rozporządzenia: • na podstawie art. 30b upo. – Rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, • na podstawie art. 30c upo. – Rozporządzenie w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Ograniczenia w funkcjonowaniu niepublicznych przedszkoli Wydane na podstawie art. 30b upo. Rozporządzenie wprowadziło trwające od 12 marca do 10 kwietnia 2020 r. ograniczenie w funkcjonowaniu m.in. niepublicznych: • przedszkoli, • innych form wychowania przedszkolnego. Należy jednak zaznaczyć, że pomimo czasowego ograniczenia w funkcjonowaniu ww. jednostek oświaty przepisy Rozporządzenia wskazują, że w okresie tego ograniczenia zadania tych jednostek są realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość. W sytuacji, gdy z jakiegoś względu zadania danej jednostki systemu oświaty nie mogą być realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość (np. z powodu braku internetu, braku sprzętu komputerowego, przerw w dostawie prądu), dyrektor danej jednostki, w uzgodnieniu z organem prowadzącym, powinien ustalić inny sposób realizowania zadań swojej jednostki, o czym powinien poinformować organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Nie oznacza to zatem, że działalność tych jednostek całkowicie ustała. Wykonywanie zadań placówki w okresie ograniczonej działalności Sposób wykonywania zadań przez jednostki oświaty w okresie ograniczenia ich funkcjonowania spowodowanego epidemią koronawirusa określa natomiast Rozporządzenie wydane na podstawie art. 30c upo. Nowy akt prawny wszedł w życie 25 marca 2020 r., a określone w nim zasady mają obowiązywać co najmniej do 10 kwietnia 2020 r. (prawdopodobnie dłużej – wszystko zależy oczywiście od rozwoju epidemii na terenie kraju). Rozporządzenie to nakłada na dyrektorów – jako na osoby odpowiedzialne za organizację realizacji zadań kierowanych przez nich jednostek z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu realizacji tych zadań – szereg czynności, które powinny zostać przez nich podjęte w celu zorganizowania kształcenia na odległość. W szczególności powinni oni: • przekazać dzieciom i rodzicom oraz nauczycielom informacje o sposobie i trybie realizacji zadań tej jednostki w okresie czasowego ograniczenia jej funkcjonowania, • koordynować współpracę nauczycieli z rodzicami dzieci, uwzględniając potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne dzieci, w tym dzieci objętych kształceniem specjalnym, dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju lub uczęszczających na zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze, • ustalić sposób dokumentowania realizacji zadań jednostki systemu oświaty, • wskazać, we współpracy z nauczycielami, źródła i materiały niezbędne do realizacji zajęć, w tym materiały w postaci elektronicznej, z których rodzice i dzieci mogą korzystać, • zapewnić rodzicom każdego dziecka możliwość konsultacji z nauczycielem prowadzącym zajęcia oraz przekazać im informacje o formie i terminach tych konsultacji, • ustalić z nauczycielami potrzeby modyfikacji zestawu programów wychowania przedszkolnego. Warto przy tym zaznaczyć, że zajęcia prowadzone za pomocą metod i technik kształcenia na odległość mogą być realizowane w szczególności: • z wykorzystaniem: o materiałów i funkcjonalności Zintegrowanej Platformy Edukacyjnej udostępnionej przez ministra właściwego ds. oświaty i wychowania pod adresem www.epodreczniki.pl, o materiałów dostępnych na stronach internetowych urzędu obsługującego ministra właściwego ds. oświaty i wychowania, stronach internetowych jednostek podległych temu ministrowi lub przez niego nadzorowanych, o materiałów prezentowanych w programach publicznej telewizji i radiofonii, o innych niż wymienione powyżej materiałów wskazanych przez nauczyciela; • z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej zapewniających wymianę informacji między nauczycielem i rodzicami dziecka, • przez informowanie rodziców o dostępnych materiałach i możliwych formach ich realizacji przez dziecko w domu – w przypadku dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym, edukacją wczesnoszkolną, wczesnym wspomaganiem rozwoju, zajęciami rewalidacyjno-wychowawczymi. Wprowadzenie ograniczeń w funkcjonowaniu poszczególnych jednostek oświatowych nie oznacza zatem, że zaprzestały one zupełnie pracy, na co wskazują wymienione powyżej liczne obowiązki, spoczywające wyłącznie na dyrektorze, związane z funkcjonowaniem jednostek oświaty w okresie epidemii. Liczne zadania muszą realizować również nauczyciele, a także pracownicy niepedagogiczni, ryzykujący niekiedy zdrowie, w celu wykonania niezbędnych prac na terenie swojego zakładu pracy. Tym samym niepubliczne przedszkola w dalszym ciągu ponoszą koszty związane ze swoim funkcjonowaniem. Nic zatem dziwnego, że w ostatnim czasie pojawiły się z ich strony obawy dotyczące sposobu wypłacania dotacji oświatowych bądź czesnego ze strony rodziców, których brak mógłby doprowadzić do zawieszenia lub nawet likwidacji prowadzonej działalności oświatowej. Zawieszenie części przepisów Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych Wspomniane obawy przynajmniej częściowo rozwiało opublikowanie Rozporządzenia z dnia 20 marca 2020 r. wydanego na podstawie art. 30c upo. Paragraf 10 tego aktu wprowadza zawieszenie w funkcjonowaniu wybranych przepisów Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych. W związku z powyższym: • do ustalania dotacji za okres od 1 marca 2020 r. do końca miesiąca, w którym zakończy się czasowe ograniczenie funkcjonowania szkoły, nie stosuje się przepisów art. 26 ust. 2 i art. 41 ust. 2 Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, w zakresie dotyczącym uzależnienia otrzymania dotacji na ucznia od jego uczestnictwa w co najmniej 50 proc. obowiązkowych zajęć edukacyjnych, oraz art. 26 ust. 3 i art. 41 ust. 4 Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, • w okresie od 1 kwietnia 2020 r. do końca miesiąca następującego po miesiącu, w którym zakończy się czasowe ograniczenie funkcjonowania szkoły, nie stosuje się przepisu art. 34 ust. 3 Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, • do ustalania dotacji w części za okres od 1 marca 2020 r. do końca miesiąca, w którym zakończy się czasowe ograniczenie funkcjonowania placówki, nie stosuje się przepisu art. 29 ust. 2 Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, • dotacja dla niepublicznego domu wczasów dziecięcych, w części za okres od 1 marca 2020 r. do końca miesiąca, w którym zakończy się czasowe ograniczenie funkcjonowania placówki, jest równa iloczynowi liczby dni w tym okresie, liczby wychowanków i kwoty części oświatowej subwencji ogólnej przewidzianej na wychowanka domu wczasów dziecięcych w roku 2019 dla powiatu podzielonej przez liczbę 366 (przez liczbę wychowanków należy rozumieć sumę wychowanków z poszczególnych dni w 2019 r. podzieloną przez liczbę 365); do kwoty części dotacji ustalonej zgodnie z tymi zasadami stosuje się przepis art. 43 Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych w zakresie dotyczącym dotacji udzielanych na podstawie art. 29 tej Ustawy. W praktyce oznacza to, że: • niepubliczne szkoły, w których nie jest realizowany obowiązek szkolny, otrzymają dotację pomimo niespełnienia wymogu co najmniej 50 proc. frekwencji uczniów (podobnie będzie w przypadku niepublicznych szkół artystycznych realizujących wyłącznie kształcenie artystyczne), • dotacja dla niepublicznych domów wczasów dziecięcych nie będzie uzależniona od liczby dni pobytu wychowanków w placówce. Pozostałe przepisy Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, co należy podkreślić, nie uległy zawieszeniu ani zmianie, w związku z czym obowiązują w dotychczasowym kształcie. Oznacza to, że także ustalanie wysokości oraz przekazywanie dotacji z budżetów gmin i powiatów dla niesamorządowych przedszkoli będzie odbywało się na dotychczasowych zasadach (na co wskazuje również MEN w swoim komunikacie z 23 marca 2020 r., zamieszczonym na stronie www.gov.pl). Wyjątki zostały wskazane powyżej, jednak zawieszenie przepisów Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych nie miało na celu ograniczenia wypłacanych dotacji, lecz zapewnienie szkołom niepublicznym oraz domom wczasów dziecięcych, w przypadku których prawo do otrzymania dotacji uzależnione jest od obecności ucznia, stałych środków finansowych. Ważne! Rozwiązanie to powinno stanowić wskazówkę do interpretacji pozostałych przepisów Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych – zamierzeniem ustawodawcy jest kontynuowanie wsparcia dla niepublicznych jednostek oświaty, a nie jego ograniczenie. Czesne dla placówek niepublicznych Pewnym problemem dla niepublicznych jednostek oświaty może być również obniżenie wysokości wpływów pochodzących z czesnego wpłacanego przez rodziców. Brak opieki ze strony przedszkola, przy jednoczesnej konieczności sprawowania przez rodzica samodzielnej opieki nad dzieckiem, często połączonej ze zdalną pracą, może powodować niechęć do płacenia czesnego w pełnej wysokości. Pamiętaj! Wyjściem z tej sytuacji może być podjęcie przez niepubliczną jednostkę działań, których celem będzie pokazanie rodzicom, że nie zostali oni sami ze swoimi dziećmi. Przekazywanie materiałów dydaktycznych, pomysłów na spędzanie czasu z dziećmi, udzielanie wsparcia pedagogicznego i możliwość kontaktu z nauczycielami z pewnością staną się zachętą do wpłacania przez rodziców czesnego w pełnej wysokości. Im więcej czynności będzie podejmowała dana jednostka, tym mniej argumentów będą mieli rodzice za ograniczeniem wysokości czesnego. Natomiast zaniedbanie tych działań w sposób skrajny doprowadzi do wypisywania przez rodziców ich dzieci, co spowoduje jeszcze większy odpływ środków finansowych. Kwestia czesnego uiszczanego przez rodziców jest sprawą o charakterze cywilnoprawnym, regulowaną na podstawie umowy zawieranej z rodzicami. Mało prawdopodobne jest, aby niepubliczne przedszkola wprowadzały do niej zapisy dotyczące wysokości czesnego obowiązującego w okresie epidemii. Zdarzają się natomiast zapisy dotyczące obowiązku uiszczania czesnego w okresie, w którym przedszkole jest np. nieczynne. Na fakt ten zwracał uwagę Prezes UOKiK. W dokumencie z maja 2008 r. Raport z kontroli wzorców umownych stosowanych przez przedszkola niepubliczne wskazano na zastrzeżenia Prezesa odnośnie do postanowień uprawniających przedszkola niepubliczne do naliczania stawki czesnego lub jego określonej części za okresy, w których placówka jest nieczynna, np. z powodu zdarzeń o charakterze siły wyższej. W ocenie Prezesa UOKiK nie ma podstaw do obciążania konsumenta (rodziców) kwotą czesnego za okres, gdy przedszkole jest nieczynne i w związku z tym nie realizuje usługi. Prezes zakwestionował również te klauzule umowne, które uprawniają przedszkole do pobierania opłat w kwocie stanowiącej część czesnego za okres, gdy placówka jest zamknięta. Zgodnie z zasadą wzajemności obciążanie konsumenta stawką czesnego powinno następować tylko w sytuacji realizacji świadczenia wzajemnego lub gotowości do jego realizacji – zgodnie z umową. Za bezzasadne należy natomiast uznać naliczenie czesnego za okres, gdy świadczenie nie jest realizowane. Wobec powyższego wszelkie postanowienia uprawniające przedszkola do naliczania czesnego we wskazanych wyżej przypadkach należy uznać, zdaniem Prezesa UOKiK, za naruszające klauzulę generalną zawartą w art. 3851 § 1 Kodeksu cywilnego, sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumentów oraz za niedozwolone postanowienie umowne, o którym mowa w art. 3853 pkt 22 Kodeksu cywilnego. Niedozwolone postanowienia umowne to takie, które przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta pomimo niewykonania zobowiązania przez jego kontrahenta. Biorąc powyższe pod uwagę, niepubliczne przedszkola powinny w miarę możliwości kontynuować pracę w oparciu o metody komunikacji na odległość, ponieważ w ten sposób upadnie argument osób przeciwnych płaceniu czesnego, uważających, że przedszkole jest zamknięte i nie świadczy żadnych usług. Należy podkreślić, że placówka działa, jednak ze względu na czasowe ograniczenia w jej funkcjonowaniu, spowodowane epidemią, wykonuje swoje zadania z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość. Jeżeli strony umowy uznają, że w związku z zaistniałą sytuacją czesne powinno zostać ograniczone, warto fakt ten odnotować w formie aneksu do umowy zawartej z rodzicami.