STAN PRAWNY NA 27 MARCA 2020 Sytuacja poradni w czasie epidemii Opracował: Marcin Majchrzak, radca prawny, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 374), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 17 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1481 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 410 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca zmieniające rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 492), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6 poz. 69 ze zm.). Nowe regulacje prawne, na podstawie których zdecydowano się ograniczyć funkcjonowanie wybranych jednostek systemu oświaty w związku z trwającą epidemią, nie objęły swym zakresem publicznych i niepublicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych. Wzbudziło to uzasadnione obawy ze strony zatrudnionych w nich osób. Obawy te nie pozostają bezzasadne – w jednej z poradni pojawił się już przypadek zakażenia koronawirusem, co doprowadziło do jej zamknięcia. Ustawa koronawirusowa a poradnie psychologiczno-pedagogiczne Począwszy od 8 marca 2020 r., obowiązuje Ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Określa ona m.in. zasady i tryb zapobiegania oraz zwalczania zakażenia wirusem SARS-CoV-2 i rozprzestrzeniania się choroby zakaźnej u ludzi, wywołanej tym wirusem, w tym zasady i tryb podejmowania działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych. Na podstawie tzw. ustawy koronawirusowej wprowadzono nowe przepisy, istotne z punktu widzenia jednostek oświaty (również tych niepublicznych): art. 30b i art. 30c Prawa oświatowego. Pozwalają one na czasowe ograniczenie lub czasowe zawieszenie funkcjonowania jednostek systemu oświaty na obszarze kraju lub jego części, uwzględniając stopień zagrożenia na danym obszarze. W przypadku dokonania takiego ograniczenia lub zawieszenia w funkcjonowaniu prawo pozwala na wyłączenie stosowania niektórych przepisów Prawa oświatowego, Ustawy o systemie oświaty oraz Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych w odniesieniu do wszystkich lub niektórych jednostek systemu oświaty (w szczególności w zakresie przeprowadzania postępowania rekrutacyjnego, oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów, przeprowadzania egzaminów, organizacji roku szkolnego i organizacji pracy tych jednostek). Możliwe jest także wprowadzenie w tym zakresie odrębnych unormowań, tak aby zapewnić prawidłową realizację celów i zadań placówek. W rezultacie wydane zostały rozporządzenia: • na podstawie art. 30b Prawa oświatowego – Rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, • na podstawie art. 30c Prawa oświatowego – Rozporządzenie w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Kilka słów o rozporządzeniach Na podstawie Rozporządzenia w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 wprowadzone zostało na obszarze kraju, w okresie od 12 marca do 10 kwietnia 2020 r. (przy czym termin ten może ulec wydłużeniu), ograniczenie w funkcjonowaniu następujących publicznych i niepublicznych jednostek systemu oświaty: • przedszkoli, • innych form wychowania przedszkolnego, • szkół wszystkich typów, • placówek oświatowo-wychowawczych, • placówek kształcenia ustawicznego oraz centrów kształcenia zawodowego, • placówek artystycznych, • placówek zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania, • kolegiów pracowników służb społecznych. Tym samym na mocy wspomnianego Rozporządzenia nie zostało ograniczone funkcjonowanie: • poradni psychologiczno-pedagogicznych, • specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych, • młodzieżowych ośrodków wychowawczych, młodzieżowych ośrodków socjoterapii, specjalnych ośrodków wychowawczych, ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych, • przedszkoli i szkół w podmiotach leczniczych i jednostkach pomocy społecznej, • szkół w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich, • szkół przy zakładach karnych i aresztach śledczych. Reakcja Rzecznika Praw Obywatelskich W związku z pominięciem m.in. poradni psychologiczno-pedagogicznych na liście placówek, których funkcjonowanie uległo czasowemu ograniczeniu, Rzecznik Praw Obywatelskich wystosował 13 marca 2020 r. pismo do Ministra Edukacji Narodowej. W odpowiedzi MEN wskazało, że poradnie prowadzą przede wszystkim działania związane z orzekaniem, a bezpośrednia praca z dziećmi i młodzieżą najczęściej organizowana jest w formie indywidualnej. Specyfika działań poradni psychologiczno-pedagogicznych nie jest związana z obecnością w jednym miejscu tak dużej liczby dzieci jak w przypadku placówek oświatowych objętych zawieszeniem działalności. Ponadto, to rodzic dziecka decyduje, czy weźmie ono udział w zajęciach. Można oczywiście polemizować ze stanowiskiem MEN-u, zwłaszcza biorąc pod uwagę, że do zakażenia się przez pracownika poradni może dojść po prostu w drodze z domu do pracy. Dlatego też wiele zakładów pracy decyduje się obecnie, tam gdzie takie rozwiązanie jest możliwe, na ograniczanie bezpośredniego kontaktu z innymi osobami – na rzecz pracy zdalnej. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne a praca zdalna Jak już wspomniano, poradnie nie znalazły się wśród jednostek systemu oświaty, których funkcjonowanie zostało ograniczone na podstawie Rozporządzenia. Nie oznacza to jednak, że nie ma obecnie prawnego rozwiązania umożliwiającego ograniczenie pracy poradni. Możliwość taką daje § 18 ust. 2 pkt 2 Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, zgodnie z którym dyrektor, za zgodą organu prowadzącego, może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli wystąpiły na danym terenie zdarzenia, które mogą zagrozić zdrowiu uczniów. O zawieszeniu zajęć dyrektor powinien następnie zawiadomić organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Warto również wskazać, że od 20 marca 2020 r. pewnej zmianie uległo Rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Część z rozwiązań organizacyjnych przeznaczonych dla jednostek systemu oświaty, których funkcjonowanie zostało ograniczone, stało się dostępnych również dla tych jednostek oświaty, których działalność dydaktyczna, wychowawcza i opiekuńcza została zawieszona na podstawie odrębnych przepisów w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (przez „inne przepisy” należy rozumieć wspomniane Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach z 31 grudnia 2002 r.). Przepis ten stanowi więc obecnie „furtkę”, przy pomocy której poradnie mogą, po ograniczeniu swojej działalności, stosować część przepisów Rozporządzenia z 11 marca 2020 r. Chodzi tu mianowicie o przepisy § 3a i 4a tego aktu prawnego. Zgodnie z nimi: • w okresie od 25 marca 2020 r. do 10 kwietnia 2020 r. zadania jednostek systemu oświaty są realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, • w przypadku gdy zadania te nie mogą być realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, dyrektor tej jednostki, w uzgodnieniu z organem prowadzącym, ustala inny sposób realizowania zadań i informuje o decyzji organ sprawujący nadzór pedagogiczny (dyrektorzy mają w tym zakresie bardzo szeroką autonomię), • w okresie od 25 marca 2020 r. do 10 kwietnia 2020 r. na obszarze kraju ogranicza się funkcjonowanie jednostek systemu oświaty przez ograniczenie obowiązku świadczenia pracy przez pracowników tych jednostek na ich terenie, z wyłączeniem przypadków, gdy jest to niezbędne do realizowania zadań jednostek z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub w inny sposób, określony przez dyrektora w uzgodnieniu z organem prowadzącym, lub gdy jest to niezbędne dla zapewnienia ciągłości funkcjonowania tych jednostek. Podsumowanie W związku z § 4b Rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, obowiązującym od 20 marca 2020 r., powyższe zasady będą miały zastosowanie również w przypadku tych poradni psychologiczno- -pedagogicznych, które zawiesiły swoją działalność na podstawie § 18 ust. 2 pkt 2 Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Rozwiązanie takie umożliwi im m.in. realizowanie zadań z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu realizacji tych zadań, zgodnie z zasadami określonymi w Rozporządzeniu w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Osobą odpowiedzialną za organizację realizacji zadań w tej formie będzie dyrektor poradni. Należy oczywiście mieć na uwadze, że Rozporządzenie zostało stworzone głównie z myślą o szkołach i przedszkolach, dlatego dostosowanie funkcjonowania poradni do pracy z wykorzystaniem metod komunikacji na odległość będzie wymagało dodatkowego wysiłku, jednak pozwoli na przynajmniej częściowe realizowanie zadań spoczywających na poradni w okresie trwającej epidemii. Z pewnością uczniowie, ich rodzice oraz jednostki oświatowe wspierane na co dzień przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne docenią oferowaną przez nie pomoc.