STAN PRAWNY NA 20 MARCA 2020 Organizacja kształcenia specjalnego w szkołach niepublicznych Opracował: Marcin Majchrzak, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. z 2017 r. poz. 1578), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2017 r. poz. 1591 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1743). Niepubliczne jednostki oświaty zobowiązane są do odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących organizacji kształcenia specjalnego. To rozwiązanie ma zapewnić wymagającym tego uczniom organizację nauki i metod pracy dostosowanych do ich specyficznych potrzeb. Jakie obowiązki w związku z tym spoczywają na niepublicznych szkołach? Organizacja kształcenia specjalnego Zgodnie z art. 177 Ustawy Prawo oświatowe (dalej: upo.) do szkół niepublicznych stosuje się odpowiednio m.in. art. 127 ust. 1 i 3 upo. oraz przepisy wydane na podstawie art. 127 ust. 19 pkt 2 upo. Oznacza to, że do niepublicznych szkół znajdują zastosowanie odpowiednie przepisy dotyczące zasad organizowania kształcenia specjalnego uczniów przeznaczone dla szkół publicznych. W art. 127 ust. 1 upo. wskazano, że kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci i młodzież niepełnosprawne, niedostosowane społecznie i zagrożone niedostosowaniem społecznym, wymagające stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Art. 127 ust. 3 upo. przewiduje, że dla ucznia objętego kształceniem specjalnym dostosowuje się program nauczania do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych, co następuje na podstawie opracowanego dla ucznia indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego uwzględniającego zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Zakres kształcenia specjalnego w szkołach niepublicznych Rozporządzenie w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (dalej: Rozporządzenie) wskazuje, że kształcenie, wychowanie i opiekę dla uczniów niepełnosprawnych organizuje się m.in. w szkołach: • ogólnodostępnych, • ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi, • integracyjnych, • ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi, • specjalnych, w tym szkołach specjalnych przysposabiających do pracy. Kształcenie, wychowanie i opiekę dla uczniów niepełnosprawnych w ww. jednostkach powinno się organizować w integracji z uczniami pełnosprawnymi. Dodatkowo, w miarę potrzeby, szkoły niepubliczne powinny organizować kształcenie, wychowanie i opiekę dla uczniów niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym na każdym etapie edukacyjnym. Rozporządzenie przewiduje, że kształcenie uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym może być prowadzone do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy 20 (w przypadku szkoły podstawowej) lub 24 (w przypadku szkoły ponadpodstawowej) rok życia. W związku z powyższym szkoły niepubliczne powinny zapewnić ww. uczniom: • realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, • warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, • zajęcia specjalistyczne, o których mowa w Rozporządzeniu w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, • inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, w szczególności zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne (dyrektor powinien powierzyć prowadzenie tych zajęć nauczycielom lub specjalistom posiadającym kwalifikacje odpowiednie do rodzaju niepełnosprawności ucznia), • integrację uczniów ze środowiskiem rówieśniczym, w tym z uczniami pełnosprawnymi, • przygotowanie uczniów do samodzielności w życiu dorosłym. Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny Szczególną rolę w organizowaniu kształcenia specjalnego uczniów odgrywa indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny (dalej: IPET), który powinien uwzględniać zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, wydanym przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną na podstawie Rozporządzenia w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. IPET powinien określać: • zakres i sposób dostosowania programu nauczania oraz wymagań edukacyjnych niezbędnych do otrzymania przez ucznia poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych, wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania, do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia, w szczególności przez zastosowanie odpowiednich metod i form pracy z uczniem, • zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, ukierunkowane na poprawę funkcjonowania ucznia, w tym – w zależności od potrzeb – na komunikowanie się ucznia z otoczeniem z użyciem wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC) oraz wzmacnianie jego uczestnictwa w życiu szkolnym, w tym w przypadku: o ucznia niepełnosprawnego – działania o charakterze rewalidacyjnym, o ucznia niedostosowanego społecznie – działania o charakterze resocjalizacyjnym, o ucznia zagrożonego niedostosowaniem społecznym – działania o charakterze socjoterapeutycznym; • formy i okres udzielania uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, • działania wspierające rodziców ucznia oraz – w zależności od potrzeb – zakres współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, organizacjami pozarządowymi, innymi instytucjami oraz podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży, a także ze specjalnymi ośrodkami szkolno-wychowawczymi, młodzieżowymi ośrodkami wychowawczymi i młodzieżowymi ośrodkami socjoterapii, • zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne ucznia, a także: o w przypadku ucznia klasy VII i VIII szkoły podstawowej, branżowej szkoły I stopnia, liceum ogólnokształcącego i technikum – zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego, o zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu realizowane w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach; • zakres współpracy nauczycieli i specjalistów z rodzicami ucznia w realizacji przez szkołę zadań spoczywających na niej w związku z organizacją kształcenia specjalnego, • w przypadku uczniów niepełnosprawnych – w zależności od potrzeb – rodzaj i sposób dostosowania warunków organizacji kształcenia do rodzaju niepełnosprawności ucznia, w tym w zakresie wykorzystywania technologii wspomagających to kształcenie, • w zależności od indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia wskazanych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego lub wynikających z wielospecjalistycznych ocen – wybrane zajęcia edukacyjne, które są realizowane indywidualnie z uczniem lub w grupie liczącej do pięciu uczniów. IPET, w ramach prowadzonych na jego podstawie zajęć rewalidacyjnych, uwzględnia w szczególności rozwijanie umiejętności komunikacyjnych przez: • naukę orientacji przestrzennej i poruszania się oraz naukę systemu Brailleʼa lub innych alternatywnych metod komunikacji – w przypadku ucznia niewidomego, • naukę języka migowego lub innych sposobów komunikowania się, w szczególności wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC) – w przypadku ucznia niepełnosprawnego z zaburzeniami mowy lub jej brakiem, • zajęcia rozwijające umiejętności społeczne, w tym umiejętności komunikacyjne – w przypadku ucznia z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera. Przygotowanie IPET-u przez zespół IPET powinien zostać opracowany przez specjalny zespół, w skład którego wchodzą nauczyciele i specjaliści prowadzący zajęcia z uczniem. Zespół ten powinien opracować IPET po dokonaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia, uwzględniając diagnozę i wnioski sformułowane na jej podstawie oraz zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, we współpracy, w zależności od potrzeb, z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnią specjalistyczną. IPET powinien zostać opracowany na okres, na jaki zostało wydane orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, nie dłuższy jednak niż etap edukacyjny. Program należy opracować w terminie: • do dnia 30 września roku szkolnego, w którym uczeń rozpoczyna od początku roku szkolnego realizowanie kształcenia w szkole albo • 30 dni od dnia złożenia w szkole orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Pracę zespołu powinien koordynować wychowawca oddziału, do którego uczęszcza uczeń, albo nauczyciel lub specjalista, prowadzący zajęcia z uczniem, wyznaczony przez dyrektora szkoły. Spotkania zespołu powinny odbywać się w miarę potrzeb, lecz nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym (przepisy nie precyzują dokładnych terminów, więc ich ustalenie pozostaje w gestii zespołu i osoby koordynującej jego pracę). W spotkaniach zespołu mogą również uczestniczyć: • na wniosek dyrektora szkoły – przedstawiciel poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej lub pomoc nauczyciela, • na wniosek lub za zgodą rodziców ucznia albo pełnoletniego ucznia – inne osoby, w szczególności lekarz, psycholog, pedagog, logopeda lub inny specjalista. Zespół powinien, co najmniej dwa razy w roku szkolnym, dokonać okresowej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia, uwzględniając ocenę efektywności IPET-u oraz, w miarę potrzeb, dokonać modyfikacji programu. Okresowej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia i modyfikacji programu dokonuje się, w zależności od potrzeb, we współpracy z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnią specjalistyczną, a także – za zgodą rodziców ucznia – z innymi podmiotami. Warto pamiętać, że zarówno rodzice ucznia, jak i pełnoletni uczeń, mają prawo uczestniczenia w spotkaniach zespołu, a także w opracowaniu i modyfikacji IPET-u oraz dokonywaniu wielospecjalistycznych ocen funkcjonowania ucznia (wstępnej i okresowej). Dyrektor szkoły powinien w związku z tym zawiadomić ich pisemnie o terminie każdego spotkania zespołu i o możliwości uczestniczenia w tym spotkaniu. Ponadto należy zadbać, aby rodzice ucznia lub pełnoletni uczeń otrzymali kopię wielospecjalistycznych ocen funkcjonowania ucznia oraz IPET-u. Ważne! Osoby biorące udział w spotkaniach zespołu są zobowiązane do nieujawniania spraw poruszanych na spotkaniu, które mogą naruszać dobra osobiste ucznia, jego rodziców, nauczycieli lub specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, a także innych osób uczestniczących w spotkaniu zespołu. Zatrudnienie odpowiedniego personelu Rozporządzenie wskazuje, by w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego, z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, w szkołach ogólnodostępnych zatrudniani byli dodatkowo nauczyciele posiadający kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej. Natomiast w szkołach ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym są objęci uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na autyzm, w tym zespół Aspergera lub niepełnosprawności sprzężone, należy zatrudnić dodatkowo nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych bądź specjalistów lub pomoc nauczyciela (uwzględniając realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego). W przypadku szkół ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym są objęci uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na inne niż wymienione wyżej niepełnosprawności, niedostosowanie społeczne lub zagrożenie niedostosowaniem społecznym, za zgodą organu prowadzącego, można zatrudniać dodatkowo (nie jest to więc obowiązek) nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia odpowiednio uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym bądź specjalistów czy pomoc nauczyciela (z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego). W przypadku klas I–IV szkół podstawowych specjalnych i szkół podstawowych ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi, dla uczniów: • z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, • z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, • z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, • z niepełnosprawnościami sprzężonymi – należy zatrudnić dodatkowo pomoc nauczyciela. W szkołach specjalnych, integracyjnych, ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi lub integracyjnymi oraz w przypadkach innych niepełnosprawności niż określone wyżej, dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność, za zgodą organu prowadzącego, można (ale nie trzeba) zatrudnić dodatkowo pomoc nauczyciela. Rozporządzenie wskazuje, że do obowiązków nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej, zatrudnionych w celu współorganizowania kształcenia specjalnego, należy: • prowadzenie wspólnie z innymi nauczycielami zajęć edukacyjnych oraz wspólne z innymi nauczycielami i specjalistami realizowanie zintegrowanych działań określonych w Ipecie, • prowadzenie wspólnie z innymi nauczycielami i specjalistami pracy wychowawczej z uczniami niepełnosprawnymi, niedostosowanymi społecznie oraz zagrożonymi niedostosowaniem społecznym, • uczestniczenie, w miarę potrzeb, w zajęciach edukacyjnych prowadzonych przez innych nauczycieli oraz w zintegrowanych działaniach i zajęciach, określonych w Ipecie, realizowanych przez nauczycieli i specjalistów, • udzielanie pomocy nauczycielom prowadzącym zajęcia edukacyjne oraz nauczycielom i specjalistom realizującym zintegrowane działania i zajęcia, określone w Ipecie, w doborze form i metod pracy z uczniami niepełnosprawnymi, niedostosowanymi społecznie oraz zagrożonymi niedostosowaniem społecznym, • prowadzenie innych zajęć, odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, w szczególności zajęć rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych i socjoterapeutycznych. Obowiązkiem dyrektora szkoły jest wyznaczenie zajęć edukacyjnych oraz zintegrowanych działań i zajęć określonych w Ipecie, które będą realizowane wspólnie z innymi nauczycielami przez nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej, zatrudnionych w celu współorganizowania kształcenia specjalnego lub zajęć, w których ci nauczyciele mieliby uczestniczyć. Realizując ten obowiązek, dyrektor powinien uwzględnić indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym.