STAN PRAWNY NA 13 MARCA 2020 Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny Opracowała: Karolina Król-Komarnicka, kierownik działu kadr i płac w państwowej instytucji Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 sierpnia 2009 r. w sprawie przygotowania nauczycieli do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy (Dz.U. z 2009 r. Nr 139 poz. 1132). Stan nieczynny zamiast zwolnienia Co roku na etapie tworzenia arkusza organizacyjnego pracy szkoły dyrektorzy szkół zdobywają wiedzę na temat liczby etatów wynikających z planowanej na kolejny rok organizacji pracy. Nierzadko okazuje się wówczas, że dla niektórych nauczycieli zabraknie godzin w kolejnym roku szkolnym. Przyczyn może być wiele: zmniejszony nabór nowych uczniów, ubytek godzin spowodowany wyborami uczniów, np. wybór zajęć na poziomie rozszerzonym, i wiele innych. Dyrektor zobligowany wtedy do redukcji etatów, a co za tym idzie – zwolnień pracowników, może skorzystać z przysługującego mu prawa i wyrazić zgodę na przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny. Kiedy przeniesienie w stan nieczynny jest możliwe? Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 Ustawy Karta nauczyciela dyrektor szkoły ma obowiązek rozwiązania z nauczycielem stosunku pracy lub przeniesienia go w stan nieczynny, jeżeli nie jest możliwe dalsze zatrudnienie go w pełnym wymiarze zajęć z powodu: • częściowej likwidacji szkoły, • zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole, • zmian planu nauczania. Czym jest przeniesienie w stan nieczynny? Zatrudnianie i zwalnianie nauczycieli podlegają prawom odmiennym niż w przypadku innych pracowników, ponieważ wynikają z KN. Szczególnym uprawnieniem tej grupy zawodowej jest możliwość przeniesienia w stan nieczynny. Można z niej skorzystać w sytuacji częściowej likwidacji placówki oświatowej, w której nauczyciel jest zatrudniony, polegającej np. na: • likwidacji szkoły filialnej (tzn. placówka macierzysta nadal funkcjonuje, ale likwidowane są jej filia lub filie), • redukcji zakresu nauczania (np. likwidacji w ramach zespołu szkół jednego typu szkół, np. gimnazjum lub szkoły podstawowej, jeżeli tworzyły zespół), • zmianach wynikających z reformy szkolnictwa, • zmianach organizacyjnych związanych ze zmniejszeniem liczby klas i semestrów (np. przez niski nabór do klas I), • zmniejszeniu liczby godzin nauczania danych zajęć edukacyjnych, • zmianach planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie w pełnym wymiarze zajęć. Z życia szkoły Przykład 1 W bieżącym roku szkolnym w liceum ogólnokształcącym istniały po 4 oddziały klas I, II i III. Słabe wyniki nauczania, potwierdzone niską zdawalnością egzaminów maturalnych, w połączeniu z częstymi atakami agresji wśród uczniów na terenie placówki spowodowały, że wielu uczniów zmieniło szkołę jeszcze w trakcie roku szkolnego. Po zakończeniu rekrutacji do klas I okazało się, że w nowym roku szkolnym istnieć będą tylko 2 takie klasy. Dodatkowo z 4 istniejących klas II mogą powstać, po ich połączeniu, jedynie 3 niezbyt liczne klasy III; analogicznie z 4 dotychczasowych klas I utworzono 3 klasy II. W ten sposób liczba oddziałów zmalała z 12 do 8. Ta sytuacja doprowadziła do tego, że dla ok. 1/3 nauczycieli zabrakło godzin umożliwiających ich zatrudnienie. Wobec takiego stanu rzeczy dyrektor ma obowiązek rozwiązać z nimi stosunek pracy (art. 20 ust. 1 KN) lub przyjąć wnioski o przeniesienie w stan nieczynny, jeśli takie zostaną przez nich złożone. Przykład 2 Przed jedną ze zmian klasyfikacji zawodów w zasadniczych szkołach zawodowych istniał zawód o nazwie „aparatowy przetwórstwa mięsnego”. Został zastąpiony kierunkiem o nazwie „rzeźnik-wędliniarz”. Wskutek tego drastycznie zmalał nabór do klas kształcących w tym zawodzie. Z wielu szkół spożywczych ten zawód zniknął w ciągu trzech lat. W konsekwencji nauczyciele specjalizujący się w nauczaniu takich przedmiotów jak przetwórstwo mięsa czy technika przetwórstwa mięsa w krótkim czasie stracili możliwość zatrudnienia w zawodzie w tych szkołach. Wyjściem z sytuacji, chroniącym przed rozwiązaniem umowy, było ich przejście w stan nieczynny. Chociaż taki nauczyciel nie mógł mieć dużych nadziei na nagły wzrost zainteresowania uczniów zawodem rzeźnika, zyskiwał czas na zdobycie nowych kwalifikacji. Przykład 3 Po wprowadzeniu obecnie obowiązującej podstawy programowej w szkole przysposobienie obronne zastąpiła edukacja dla bezpieczeństwa. Kwalifikacje do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy w ramach przedmiotu edukacja dla bezpieczeństwa oraz przedmiotu przysposobienie obronne do 31 sierpnia 2010 r. posiadali nauczyciele legitymujący się przygotowaniem z zakresu przysposobienia obronnego / edukacji dla bezpieczeństwa. Natomiast od 1 września 2010 r. kwalifikacje do prowadzenia tych zajęć posiadają tylko nauczyciele, którzy ukończyli szkolenie zorganizowane zgodnie z przepisami Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie przygotowania nauczycieli do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy. Nauczyciel uczący dotychczas przysposobienia obronnego nie ukończył wymaganego szkolenia i nie nabył uprawnień do nauczania edukacji dla bezpieczeństwa. Jeżeli w szkole nie ma wystarczającej liczby godzin zajęć, do których nauczania nauczyciel posiada kwalifikacje, może złożyć wniosek o przeniesienie w stan nieczynny i uzupełnić kwalifikacje. Procedura przeniesienia w stan nieczynny W art. 20 ust. 5c KN opisane są zasady przeniesienia w stan nieczynny i ubiegania się o nie. Na ich podstawie można stworzyć procedurę: Krok 1 Nauczyciel otrzymuje wypowiedzenie z jednego z powodów: • częściowej likwidacji placówki, • zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole, • zmian planu nauczania. Krok 2 Nauczyciel składa do dyrektora pisemny wniosek o przeniesienie w stan nieczynny. Wniosek musi być złożony przed upływem 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia stosunku pracy. Krok 3 Dyrektor przyjmuje wniosek do realizacji. Jest to uprawnienie, które pracodawca musi uwzględnić. Złożone wcześniej wypowiedzenie staje się bezskuteczne. Krok 4 Z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym stosunek pracy wygasa. Sposób informowania nauczycieli o uprawnieniu Trzeba pamiętać, że to nauczyciel składa wniosek o przeniesienie w stan nieczynny – nie należy to do obowiązków ani kompetencji dyrektora placówki oświatowej. Powinien jedynie poinformować nauczyciela, że istnieje możliwość uniknięcia rozwiązania stosunku pracy przez przejście w stan nieczynny i na czym ten proces polega. Zgodnie z orzeczeniem w Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2002 r. (I PK 15/02) sposób, forma ani termin poinformowania nauczyciela o możliwości przeniesienia w stan nieczynny nie są określone w przepisach prawa oświatowego. Oznacza to, że informacja o uprawnieniu do niego może być nauczycielowi przekazana przez dyrektora w sposób, który on sam uzna za właściwy. Może mieć formę ustną lub pisemną, mniej lub bardziej sformalizowaną. Również termin informowania nauczycieli w tej kwestii pozostaje decyzją dyrektora. Może poprzedzać wręczenie wypowiedzenia stosunku pracy lub zbiegać się w czasie z tą czynnością. Dobrym pomysłem jest zamieszczanie informacji o tej możliwości w piśmie zawierającym oświadczenie woli o wypowiedzeniu nauczycielowi stosunku pracy. W czasie wręczania wypowiedzeń dyrektor ma mnóstwo zadań i łatwo zapomnieć o udzieleniu nauczycielowi takich informacji. Poinformowanie w formie pisemnej pozwoli też uniknąć ewentualnych nieporozumień i oskarżeń ze strony nauczyciela, jeśli np. spóźni się on ze złożeniem wniosku o przeniesienie w stan nieczynny (tzn. przekroczy dopuszczalny limit 30 dni od otrzymania wypowiedzenia). Ważne! Wniosek o przeniesienie w stan nieczynny musi mieć formę pisemną, czyli nie wystarczy wyrazić woli dyrektorowi ustnie. Nie może być on składany po upływie 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia. Pamiętaj! Najczęściej popełnianym błędem w interpretacji przepisów prawa związanych z przeniesieniem w stan nieczynny jest kolejność wykonywanych czynności. Nieprawdą jest, że nauczyciel składa wniosek przed wręczeniem przez dyrektora wypowiedzenia stosunku pracy. Złożenie takiego wniosku nie zwalnia też dyrektora z obowiązku wręczenia nauczycielowi wypowiedzenia. Nauczyciel, który nie otrzymał wypowiedzenia, nie ma możliwości złożenia wniosku o przeniesienie w stan nieczynny. Dyrektorowi nie wolno także narzucać nauczycielowi terminu złożenia wniosku, nie ma również prawa określać w piśmie informującym terminu złożenia wniosku, który byłby inny niż 30 dni określonych w KN. Nauczyciel może złożyć go po otrzymaniu wypowiedzenia i ma na jego złożenie dokładnie 30 dni od dnia otrzymania wypowiedzenia. Potwierdzenie tej interpretacji znajduje się w Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2002 r. (I PK 15/02). Zasady przebywania nauczyciela w stanie nieczynnym Przeniesienie w stan nieczynny nie powoduje ustania zatrudnienia. Stosunek pracy ulega jedynie „zawieszeniu” na okres sześciu miesięcy. Nauczyciel pozostający w stanie nieczynnym pozostaje w zatrudnieniu, ale nie świadczy pracy. Po upływie tego czasu stosunek pracy wygasa, co wywołuje dla nauczyciela skutki, jakie przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy w zakresie świadczeń przedemerytalnych. Przykład Nauczyciel szkoły podstawowej na skutek częściowej likwidacji szkoły, która uniemożliwiła jego dalsze zatrudnianie w pełnym wymiarze zajęć, złożył wniosek o przeniesienie go w stan nieczynny 1 września 2019 r. Dyrektor dokonał przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny. W związku z tym, iż do tego czasu nie zaszła żadna sytuacja umożliwiająca dyrektorowi przywrócenie nauczyciela do pracy, 29 lutego 2020 r. powinno nastąpić rozwiązanie jego stosunku pracy. Odprowadzanie składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne Od wynagrodzenia otrzymywanego przez nauczyciela przeniesionego w stan nieczynny należy odprowadzać składki na ubezpieczenia: • społeczne, • zdrowotne. Jest to konsekwencją tego, że nauczyciel przebywający w stanie nieczynnym nie przestał być pracownikiem, jego stosunek pracy nie uległ rozwiązaniu, a otrzymywane przez niego wynagrodzenie jest przychodem ze stosunku pracy. Nie ma tu znaczenia fakt, że nauczyciel w tym okresie nie wykonuje pracy. Korzyści wynikające z przebywania w stanie nieczynnym Nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny, na podstawie art. 20 ust. 6 KN, zachowuje do czasu wygaśnięcia stosunku pracy prawo do: • comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, • innych świadczeń pracowniczych, w tym dodatku socjalnego, o którym mowa w art. 54 ust. 5 KN, tj.: odrębnego dodatku w wysokości 10 proc. wynagrodzenia zasadniczego – dla nauczyciela zatrudnionego na terenie wiejskim oraz w mieście liczącym do 5 tys. mieszkańców. Z praktyki szkolnej Zgodnie z art. 30 ust. 1 KN wynagrodzenie nauczycielskie składa się z następujących elementów: • wynagrodzenie zasadnicze, • dodatek za wysługę lat, • dodatek motywacyjny, • dodatek funkcyjny, • dodatek za warunki pracy, • wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, • wynagrodzenie za godziny zastępstw doraźnych, • nagrody. Nauczycielowi pozostającemu w stanie nieczynnym nie przysługują inne składniki wynagrodzenia poza zasadniczym oraz ww. świadczeniami wynikającymi z art. 54 KN. Dyrektor szkoły, w świetle art. 20 ust. 7 KN, ma obowiązek przywrócenia do pracy w pierwszej kolejności nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym w sytuacji powstania możliwości podjęcia przez niego pracy: • na czas nieokreślony w pełnym wymiarze zajęć lub • na okres, na który została zawarta umowa w tej samej szkole, na tym samym lub innym stanowisku, pod warunkiem posiadania przez nauczyciela wymaganych kwalifikacji. Ważne! Należy pamiętać, że odmowa podjęcia pracy przez nauczyciela spowoduje wygaśnięcie stosunku pracy z dniem odmowy. Przykład Nauczycielka zatrudniona na podstawie mianowania w liceum ogólnokształcącym została przeniesiona w stan nieczynny z powodu zmian w planie nauczania w szkole. Przeniesienie nastąpiło 1 września 2019 r. W listopadzie 2019 r., a więc przed wygaśnięciem stanu nieczynnego, jedna z nauczycielek tego samego przedmiotu pracujących w szkole otrzymała orzeczenie o utracie zdolności do pracy na skutek wypadku, któremu uległa, i złożyła wniosek o rentę. Dyrektor zobowiązany był zaproponować nauczycielce przebywającej w stanie nieczynnym przywrócenie do pracy i zrobił to, ustalając termin jej powrotu na 1 grudnia 2019 r., ale nauczycielka nie wyraziła zgody na podjęcie pracy. W tej sytuacji jej stosunek pracy wygasł 1 grudnia 2019 r. Zgodnie z art. 20 ust. 8 KN w wypadkach podyktowanych koniecznością realizacji programu nauczania w tej samej lub w innej szkole nauczyciel pozostający w stanie nieczynnym może, na swój wniosek lub na wniosek dyrektora szkoły, podjąć pracę zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami w niepełnym lub w pełnym wymiarze zajęć, jednak na okres nie dłuższy niż okres stanu nieczynnego. Z tytułu wykonywania pracy nauczycielowi przysługuje odpowiednie do wymiaru zajęć wynagrodzenie, niezależnie od pobieranego wynagrodzenia z tytułu pozostawania w stanie nieczynnym. W świetle art. 20 ust. 5c wygaśnięcie stosunku pracy powoduje dla nauczyciela skutki, jakie przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy w zakresie świadczeń przedemerytalnych. Nauczycielowi przebywającemu w stanie nieczynnym przysługują także inne świadczenia pracownicze zgodnie z Wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1999 r. (I PKN 156/99), takie jak: • urlop dla poratowania zdrowia, • świadczenia rzeczowe, • świadczenia z funduszu socjalnego itp. Przywrócenie nauczyciela do pracy Nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny powinien zostać przywrócony do pracy, jeśli tylko powstanie możliwość podjęcia przez niego pracy w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony lub na okres, na który została zawarta umowa, w tej samej szkole, na tym samym lub innym stanowisku zgodnie z Wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2001 r. (I PKN 655/00). Nauczyciel musi spełniać tylko jeden warunek: posiadać wymagane na danym stanowisku kwalifikacje. Jeżeli nie ma możliwości przywrócenia mu zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć, dyrektor może zaproponować zatrudnienie go na tym samym lub innym stanowisku na niepełny etat. Będzie to jednak całkowita zmiana treści stosunku pracy i nie będzie kontynuacją poprzedniego zatrudnienia. Konieczne jest wówczas zawarcie nowej umowy o pracę, na nowych warunkach. Sytuacja szczególna W szkolnictwie zdarzają się sytuacje, w których dyrektor wręcza wypowiedzenie „niewygodnemu” pracownikowi, zasłaniając się brakiem godzin spowodowanym reorganizacją szkoły lub zmniejszeniem liczby godzin danego przedmiotu, wynikającym ze zmian planu nauczania w szkole. Jeżeli nauczyciel złoży wniosek o przeniesienie w stan nieczynny, a następnie okaże się, że dyrektor szkoły jednak dysponował dla niego etatem, wówczas nauczycielowi przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy bądź odszkodowanie. Na podstawie Orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2009 r. (PK 118/09) dyrektor ma obowiązek zwrócić nauczycielowi dotychczasową posadę. Odprawa nauczyciela w stanie nieczynnym Nauczycielowi przeniesionemu w stan nieczynny nie przysługuje odprawa pieniężna, o której mowa w art. 20 ust. 2 KN, ponieważ w okresie pozostawania w stanie nieczynnym zachowuje on prawo do wynagrodzenia. Korzyści dla dyrektora szkoły wynikające ze stanu nieczynnego: • brak możliwości odwołania się przez nauczyciela do sądu pracy – przeniesienie w stan nieczynny następuje z inicjatywy i za zgodą nauczyciela, • brak konieczności wypłaty na rzecz nauczyciela jednorazowej odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy – nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny w momencie wygaśnięcia stosunku pracy nie otrzymuje odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy, gdyż stosunek pracy nie rozwiązuje się, lecz wygasa; odprawę zastępuje wynagrodzenie zasadnicze wypłacane w trakcie stanu nieczynnego. Korzyści dla nauczyciela wynikające ze stanu nieczynnego: • pierwszeństwo w zatrudnieniu w innych szkołach i placówkach samorządowych, • może umożliwić nauczycielowi nabycie prawa do nagrody jubileuszowej, osiągnięcie uprawnień emerytalnych lub do świadczenia kompensacyjnego (okres stanu nieczynnego jest traktowany jako okres pracy).