Autodiagnoza kompetencji emocjonalno- -społecznych Opracowała: Małgorzata Taraszkiewicz, prezes Europejskiego Stowarzyszenia Psychologów i Pedagogów Szkolnych, psycholog edukacyjny, neurometodyk, ekspert ds. diagnozy strategii uczenia się dzieci i dorosłych Nikt nie jest doskonały. Jednak kompetencje emocjonalno-społeczne są we współczesnych czasach absolutnie niezbędne do odnoszenia sukcesów. Jak prawidłowo przeprowadzić analizę własnej inteligencji emocjonalnej? Od zadania jakich pytań powinniśmy ją zacząć, a na jakich skończyć? Nie da się zmienić innych, możemy tylko zmienić siebie. Tę złotą zasadę powinien wziąć sobie do serca każdy, kto ma związek z szeroko pojętą edukacją. Praca nad sobą jest najtrudniejsza. Często nie podejmujmy nawet próby zmiany samych siebie, uważając, że nasza nerwowość czy wybuchowość jest cechą charakterystyczną. Taka postawa jest jednak niepraktyczna i nierozwojowa. Suma kosztów niskiej inteligencji emocjonalnej: • Nie wiem, kim jestem, co czuję, co przeżywam, co się ze mną dzieje! • Nie panuję nad sobą i swoim życiem. • Nie wiem, po co to wszystko... dryfuję bez celu. • Nikt mnie nie ceni i nie rozumie! • Świat jest obcy i wrogi! • Nie czuję się dobrze w świecie. Pracować nad zmianą samego siebie może i powinien każdy z nas. Zachęcamy do wykonania autodiagnozy. Pozwoli ona zwrócić uwagę na te elementy, nad którymi warto popracować. Dobrze jest poświęcić na diagnozę tyle czasu, ile potrzeba. Robimy to przecież dla siebie. Twój osobisty emocjonogram Zacznijmy od intuicyjnego stworzenia emocjonogramu i zaznaczenia stopnia opanowania danej dziedziny i poddziedziny inteligencji emocjonalnej według tego, co uważamy. Nie unikajmy refleksji nad pytaniem: Jakie sukcesy i jakie problemy w związku z tym przyciągamy? To w zasadzie najważniejsza część. Po przeczytaniu całego tekstu możemy powrócić do emocjonogramu i ewentualnie wprowadzić korektę. A potem czeka nas już tylko praca i ćwiczenia, a ćwiczenia czynią przecież mistrza!   Dziedzina i poddziedzina inteligencji emocjonalnej Stopień opanowania w praktyce 1. Samoświadomość Znakomicie Dobrze Słabo Bardzo źle 1.1. Samoświadomość emocjonalna 1.2. Poprawna samoocena 1.3. Wiara w siebie Jakie sukcesy w związku z tym przyciągasz? Jakie problemy w związku z tym przyciągasz? 2. Samoregulacja Znakomicie Dobrze Słabo Bardzo źle 2.1. Samokontrola 2.2. Spolegliwość, sumienność 2.3. Przystosowanie i innowacyjność Jakie sukcesy w związku z tym przyciągasz? Jakie problemy w związku z tym przyciągasz? 3. Motywacja Znakomicie Dobrze Słabo Bardzo źle 3.1. Dążenie do osiągnięć 3.2. Zaangażowanie 3.3. Inicjatywa 3.4. Optymizm Jakie sukcesy w związku z tym przyciągasz? Jakie problemy w związku z tym przyciągasz? 4. Empatia Znakomicie Dobrze Słabo Bardzo źle 4.1. Rozumienie innych 4.2. Doskonalenie innych 4.3. Nastawienie usługowe 4.4. Wspieranie różnorodności 4.5. Świadomość polityczna Jakie sukcesy w związku z tym przyciągasz? Jakie problemy w związku z tym przyciągasz? 5. Umiejętności społeczne Znakomicie Dobrze Słabo Bardzo źle 5.1. Wpływanie na innych 5.2. Porozumiewanie się 5.3. Łagodzenie konfliktów 5.4. Przewodzenie 5.5. Katalizowanie zmian 5.6. Tworzenie więzi 5.7. Współpraca i umiejętność pracy zespołowej Jakie sukcesy w związku z tym przyciągasz? Jakie problemy w związku z tym przyciągasz? Autodiagnoza Wykaz umiejętności i kompetencji wchodzących w skład pięciu podstawowych dziedzin inteligencji emocjonalnej (EQ) został tu zaprojektowany w postaci autodiagnozy. Warto podejść do niej w sposób odważny i wnikliwy, a jednocześnie z dystansem i humorem. Każda z wymienionych kompetencji pod krótką nazwą kryje w sobie zestawy bardzo wielu subkompetencji i umiejętności. Przy każdym opisie należy intuicyjnie ocenić swoje umiejętności w tym zakresie, podać konkretny przykład potwierdzający taki stan rzeczy oraz przywołać na myśl osobę, która naszym zdaniem jest doskonała w tym obszarze, oraz taką, która radzi sobie bardzo słabo. Kompetencje osobiste 1. Samoświadomość: • świadomość emocjonalna – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu wiedzą, jakie odczuwają emocje i dlaczego je odczuwają, są świadome związków między odczuwanymi emocjami a własnym zachowaniem, wpływu odczuwanych emocji na własne działanie, mają świadomość własnych celów i wartości, • poprawna samoocena – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu są świadome swych silnych i słabych stron, skłonne do refleksji i wyciągania wniosków z doświadczenia, otwarte na informacje zwrotne, gotowe stale się uczyć i rozwijać, zdolne do oglądania samych siebie z humorem i dystansem, • wiara w siebie – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu prezentują się pewnie i odważnie, potrafią wyrażać kontrowersyjne poglądy, jeżeli uznają je za słuszne, są zdecydowane i umieją podejmować dobre decyzje (mają wysoką samoskuteczność). 2. Samoregulacja: • samokontrola – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu dobrze sobie radzą z grożącymi nagłym wybuchem uczuciami i niepokojącymi emocjami, zachowują spokój i pozytywne nastawienie w najtrudniejszych sytuacjach, zachowują zdolność jasnego myślenia i koncentracji mimo niesprzyjających okoliczności (presja, naciski), potrafią kierować własnymi emocjami (mają zdolność do uspokajania się, otrząsania się ze smutku, niepokoju, irytacji), • spolegliwość, sumienność – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu postępują etycznie, budują wokół siebie zaufanie, przyznają się do własnych błędów, bronią wyznawanych zasad, są zorganizowane i wykonują swoją pracę starannie, • przystosowalność i innowacyjność – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu poszukują stale nowych pomysłów w różnych źródłach, oryginalnych rozwiązań, przyjmują nowatorskie punkty widzenia, dobrze sobie radzą w sytuacji szybkich zmian, nowych wymagań i priorytetów, przyjmują odpowiednie taktyki działania. 3. Motywacja: • dążenie do osiągnięć – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu są nastawione na osiąganie dobrych wyników, stawiają sobie cele trudne, poszukują informacji i stale się uczą, są zdolne do odraczania gratyfikacji, • zaangażowanie – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu poświęcają własne przyjemności na rzecz realizacji celów grupy, utożsamiają się silnie z celami grupy (organizacji), kierują się jej wartościami, wyszukują okazje pozwalające grupie na spełnienie jej misji, • inicjatywa – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu są gotowe wykorzystać każdą nadarzającą się okazję, dążą do przekroczenia oczekiwanych rezultatów i wymagań, są przedsiębiorcze i tym mobilizują innych, • optymizm – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu nie ustają w dążeniu do celu mimo przeszkód i niepowodzeń, działają z nadzieją na sukces (nie – ze strachu przed porażką), niepowodzenia analizują, aby usprawnić kolejne działania. Kompetencje społeczne 4. Empatia: • rozumienie innych – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu są wyczulone na sygnały emocjonalne i potrafią dobrze widzieć i słuchać, odznaczają się wrażliwością i zrozumieniem innych, pomagają innym, opierając się na zrozumieniu ich potrzeb i uczuć, • doskonalenie innych – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu doceniają i nagradzają zdolności i osiągnięcia innych, trafnie opracowują plany rozwoju, udzielają odpowiednich, konstruktywnych wskazówek i wyznaczają odpowiednie zadania, • nastawienie usługowe – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu rozumieją potrzeby innych, szukają sposobów zwiększenia zadowolenia klientów, oferują właściwą pomoc, • wspieranie różnorodności – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu szanują ludzi z różnych środowisk, rozumieją odmienne światopoglądy, postrzegają różnice jako szansę dla rozwoju danego środowiska, występują przeciw uprzedzeniom i nietolerancji, • świadomość polityczna – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu trafnie rozpoznają stosunki między kluczowymi osobami z kręgów władzy, wykrywają ważne sieci układów towarzyskich, rozumieją siły, które kształtują poglądy i zachowania ludzi. 5. Umiejętności społeczne: • wpływanie na innych – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu mają bogate strategie pozyskiwania sobie innych, dostosowują prezentację do słuchacza, wywierają dobry wpływ na innych, • porozumiewanie się – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu są otwarte w kontaktach, potrafią dobrze słuchać, są obecne, opanowane, • łagodzenie konfliktów – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu są taktowne i dyplomatyczne, są wyczulone na sytuacje tworzące ewentualne konflikty, zachęcają do otwartej wymiany poglądów, proponują dobre rozwiązania, • przewodzenie – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu wyrażają i wzbudzają entuzjazm dla wspólnej wizji i celów, przewodzą w sposób naturalny, niezależnie od zajmowanego stanowiska, dodają energii, nadają ton, kierują pracą innych, ale bez zwalniania ich z odpowiedzialności za wyniki, są przykładem, dobrze organizują trudne sytuacje, • katalizowanie zmian – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu błyskawicznie zauważają potrzebę zmian, umiejętnie pozyskują zwolenników zmiany, mobilizując ich do nowych wyzwań, dostarczają im energii i optymizmu, są wzorami zmian, których oczekują od innych, • tworzenie więzi – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu tworzą i utrzymują rozległe sieci powiązań, szukają korzystnych związków, nawiązują porozumienie i przyjaźnie, • współpraca i umiejętność pracy zespołowej – osoby posiadające tę kompetencję w wysokim stopniu dbają nie tylko o realizację zadania, ale i relacje, stwarzają atmosferę życzliwości, wzajemnego szacunku i współdziałania, szukają okazji do współpracy. Minicoaching W ramach minicoachingu warto odpowiedzieć sobie na jeszcze kilka pytań: • W czym jesteś najlepsza/najlepszy, w którym obszarze funkcjonujesz najlepiej? • Nad czym chciałabyś/chciałbyś popracować? • Nad czym chciałabyś/chciałbyś popracować, gdybyś się nie bała/nie bał? • Co może się stać najgorszego, jeżeli nie popracujesz nad obszarem, o którym teraz myślisz? • A jeśli popracujesz nad obszarem, o którym teraz myślisz, to co może się stać najlepszego? Podsumowanie Warto poświęcić trochę czasu na przemyślenie odpowiedzi na powyższe pytania, ponieważ ani pytania, ani odpowiedzi nie są łatwe. Dobrym pomysłem jest zapisanie pytań na kartce papieru i wracanie do nich co jakiś czas. Być może na niektóre pytania (lub na wszystkie) odpowiedzi nie pojawią się od razu. To zupełnie normalne: przecież na co dzień sobie ich nie zadajemy. Nasz umysł musi się trochę pogimnastykować. Warto być świadomym, że praca nad sobą przynosi określone konsekwencje dla nas i naszego otoczenia, np.: • jeżeli będę bardziej asertywny i przestanę dawać się wykorzystywać innym, mogę stracić wielu znajomych i przyjaciół, • jeśli opanuję arkana komunikacji na wyższym poziomie, to jednocześnie stanę się bardziej odpowiedzialna/odpowiedzialny za sytuacje komunikacyjne zgodnie z zasadą, że „za efekty komunikacji odpowiada nadawca komunikatu”, • jeśli podwyższę własne umiejętności w zakresie empatii (rozumienie innych, doskonalenie innych, wzmocnię nastawienie na realizację potrzeb innych), stanę się bardziej odpowiedzialny za własne kontakty z innymi ludźmi – rodziną, pracownikami, uczniami i ich rodzicami. Rozwój kompetencji osobistych i społecznych powoduje wzrost odpowiedzialności za siebie i innych. Z drugiej strony oferuje też wolność, bycie bliżej siebie i funkcjonowanie na wyższym poziomie jakości życia. I nie ma co ukrywać – choć trudniejsze, to tylko to ma sens.