STAN PRAWNY NA 6 MARCA 2020 Zagrożenie epidemiologiczne Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1239 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.), • Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1127 ze zm.), • Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 344), • Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych – tekst ustawy przekazany Prezydentowi i Marszałkowi Senatu, • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6 poz. 69 ze zm.). Na stronie Ministerstwa Edukacji Narodowej dostępne są zalecenia dla dyrektorów przedszkoli, szkół i placówek oświatowych „w zakresie profilaktyki zdrowotnej związanej z pojawiającymi się przypadkami zachorowań na koronawirusa”. Ministerialne rekomendacje wskazują na podstawowe środki ochronne przeciwko nowemu koronawirusowi wywołującemu chorobę COVID-19. Zgodnie z tymi zaleceniami dyrektorzy powinni: • porozmawiać z dziećmi na temat przestrzegania podstawowych zasad higieny, w tym np. częstego mycia rąk z użyciem ciepłej wody i mydła oraz ochrony podczas kaszlu i kichania, • wywiesić w widocznym miejscu w przedszkolu instrukcję dotyczącą mycia rąk oraz inne zasady dotyczące higieny osobistej, • zaapelować do rodziców, by nie posyłali przeziębionych i chorych dzieci do przedszkola, • zwrócić uwagę, aby do przedszkola nie przychodzili chorzy nauczyciele i inni pracownicy, • poinformować dziecko i rodzica, że jeśli nie mieli kontaktu z osobą chorą, nie ma powodu do obaw, • nie organizować wycieczek do krajów, w których wykryto ogniska koronawirusa, • poinformować rodzica, którego dziecko wróciło z terenów występowania koronawirusa i ma objawy grypopodobne, aby bezzwłocznie powiadomił najbliższą stację sanitarno-epidemiologiczną, zgłosił się do oddziału zakaźnego lub oddziału obserwacyjno-zakaźnego, • powiadomić rodzica dziecka do ósmego roku życia, że w przypadku nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły należy mu się zasiłek opiekuńczy, • sprawdzać na bieżąco komunikaty publikowane na stronach Głównego Inspektoratu Sanitarnego i Ministerstwa Zdrowia (podać kontakt do najbliższej stacji sanitarno-epidemiologicznej) . W zaleceniach tych znajduje się wskazanie, iż należy poinformować rodziców o przysługującym im prawie do zasiłku opiekuńczego, należnego w razie zamknięcia przedszkola. Można więc założyć, że nawet jeżeli Minister Edukacji i kuratorzy nie widzą konieczności zamykania przedszkoli z powodu koronawirusa, to jednak przewidują, że taka konieczność może się pojawić. Czy można zamknąć przedszkole w razie zagrożenia? Tak, taka możliwość wynika wprost z przepisów prawa powszechnie obowiązującego. Dyrektor może mieć tu jednak pewną wątpliwość. Czy zastosowanie takiego środka jest dopuszczalne w sytuacji, gdy jedynie występuje możliwość zagrożenia koronawirusem, którego występowania nie jest przecież w stanie potwierdzić sam bądź z wykorzystaniem przedszkolnych kadr? Należy więc przytoczyć § 18 ust. 2 pkt 2 Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Zgodnie z tym przepisem dyrektor, za zgodą organu prowadzącego, może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli wystąpiły na danym terenie zdarzenia, które mogą zagrozić zdrowiu dzieci. To, co jest w tej regulacji istotne dla dyrektora, to fakt, że nie jest ona w żaden sposób kategoryczna. Stwierdza bowiem, że dyrektor „może” zawiesić zajęcia, jeżeli jakieś hipotetyczne zdarzenia „mogą” zagrozić zdrowiu dzieci. Tak sformułowany przepis daje dyrektorowi pewien komfort – nie musi on udowadniać organowi prowadzącemu, że na terenie przedszkola wystąpiło zakażenie wirusem. Wystarczy, aby wskazał, że widzi takie zagrożenie, np. z uwagi na podejrzane objawy, które wystąpiły u dziecka np. mającego za sobą powrót z Włoch. Ten przykład wynika z faktu, że właśnie przybywających z Włoch (regiony Lombardia, Wenecja Euganejska, Piemont, Emilia Romania, Liguria), gdzie zaobserwowano rosnącą liczbę zakażeń koronawirusem SARS-CoV-2, dotyczą zalecenia Głównego Inspektora Sanitarnego dostępne na stronie gis.gov.pl. Jeśli więc dana osoba przebywała w północnej części Włoch w ciągu ostatnich 14 dni i: 1) zaobserwowała u siebie objawy takie jak: gorączka, kaszel, duszność i problemy z oddychaniem, to powinna: a) bezzwłocznie telefonicznie powiadomić stację sanitarno-epidemiologiczną lub b) zgłosić się bezpośrednio do oddziału zakaźnego lub oddziału obserwacyjno-zakaźnego, gdzie określony zostanie dalszy tryb postępowania medycznego; 2) nie zaobserwowała u siebie ww. objawów, to powinna przez kolejne 14 dni kontrolować swój stan zdrowia, mierząc codziennie temperaturę ciała oraz zwracając uwagę na występowanie objawów grypopodobnych (złe samopoczucie, bóle mięśniowe, kaszel), i jeżeli: a) po 14 dniach samoobserwacji nie wystąpiły wyżej wymienione objawy – zakończyć kontrolę lub gdy b) w ciągu 14 dni samoobserwacji zaobserwowała wyżej wymienione objawy: • bezzwłocznie telefonicznie powiadomić stację sanitarno-epidemiologiczną lub • zgłosić się bezpośrednio do oddziału zakaźnego lub oddziału obserwacyjno-zakaźnego, gdzie określony zostanie dalszy tryb postępowania medycznego; 3) miała kontakt z osobą chorą lub zakażoną koronawirusem SARS-CoV-2, to powinna bezzwłocznie telefonicznie powiadomić stację sanitarno-epidemiologiczną. Warto zauważyć, że GIS w tym samym komunikacie wskazuje, że nie ma uzasadnienia dla podejmowania nadmiernych działań typu kwarantannowanie osób powracających z północnych regionów Włoch, odmawianie udziału w zajęciach czy zamykanie placówek. Jednak to nie inspektor sanitarny ponosi odpowiedzialność za działanie placówki oraz zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i nauki, więc nawet jeśli w przywołanym zaleceniu nie widzi on uzasadnienia dla zamknięcia przedszkola, a uzasadnienie to – o czym należy pamiętać – w decydującym stopniu zależy od zmieniających się okoliczności, to dyrektor wraz z organem prowadzącym, niezależnie od tej opinii, mogą podjąć inną decyzję. Zgodnie z art. 6 ust. 1 Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym podlegają: • podejrzani o zakażenie lub chorobę zakaźną, • noworodki, niemowlęta i kobiety w ciąży podejrzane o zakażenie lub chorobę zakaźną mogącą się szerzyć z matki na płód lub dziecko, • nosiciele, ozdrowieńcy oraz osoby, które były narażone na zakażenie przez styczność z osobami zakażonymi, chorymi lub materiałem zakaźnym, • uczniowie, studenci i doktoranci kształcący się do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, • osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, nieposiadające aktualnego orzeczenia lekarskiego o zdolności do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby. Rolą dyrektora jest zatem również powiadomienie stacji sanitarno-epidemiologicznej o podejrzeniu wystąpienia zagrożenia wirusem. Warto zauważyć, że przywołana Ustawa wskazuje w art. 5 na obowiązki w zakresie zapobiegania i zwalczania zakażeń lub chorób zakaźnych. Zgodnie z tą regulacją osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są zobowiązane, na zasadach określonych w Ustawie, do poddawania się: • zabiegom sanitarnym, • szczepieniom ochronnym, • poekspozycyjnemu profilaktycznemu stosowaniu leków, • badaniom sanitarno-epidemiologicznym, w tym również postępowaniu mającemu na celu pobranie lub dostarczenie materiału do tych badań, • nadzorowi epidemiologicznemu, • kwarantannie, • leczeniu, • hospitalizacji, • izolacji. W przypadku osoby nieposiadającej pełnej zdolności do czynności prawnych, a zatem także w przypadku dzieci, odpowiedzialność za wypełnienie przywołanych wyżej obowiązków ponoszą osoba, która sprawuje prawną pieczę nad osobą małoletnią, albo opiekun faktyczny w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Według tego przepisu opiekun faktyczny to osoba sprawująca, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga. Dyrektor powinien odizolować dziecko, u którego podejrzewa się zarażenie wirusem, do czasu jego odebrania przez rodziców lub podjęcia czynności przez inspektora sanitarnego. Dyrektor nie może oczywiście samodzielnie zastosować żadnych środków poza wyznaczeniem miejsca, w którym dziecko ma przebywać do czasu przybycia prawnych opiekunów – samodzielnie nie może poddać wychowanka kwarantannie, a izolacja oznacza w tym wypadku tylko w miarę możliwości odseparowanie chorego od pozostałych dzieci. Pamiętać też należy, że istotne uprawnienia przysługują również dyrektorowi jako pracodawcy. Ma on prawo np. odesłać do domu pracownika, u którego zaobserwował niepokojące objawy, i nie dopuścić go do wykonywania obowiązków służbowych. Ma to istotne znaczenie w przypadku każdego pracownika placówki, ale szczególne w przypadku nauczycieli, którzy mają najczęstszy kontakt z dziećmi. Specustawa Ze względu na zagrożenie koronawirusem rząd przygotował Ustawę o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Już sam tytuł wskazuje, że jest to tzw. specustawa dotycząca konkretnego zagrożenia, a nie akt ogólniejszego zastosowania. Zgodnie z uzasadnieniem do projektu Ustawy w związku z zagrożeniem rozprzestrzeniania się zakażeń wirusem SARS-CoV-2 istnieje konieczność wprowadzenia szczególnych rozwiązań umożliwiających podejmowanie działań minimalizujących zagrożenie dla zdrowia publicznego, stanowiące uzupełnienie podstawowych regulacji zawartych w szczególności w Ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Nowy koronawirus, nazwany SARS-CoV-2, jest wirusem mogącym wywołać zespół niewydolności oddechowej, a wywołana nim choroba określana jest jako COVID-19. SARS-CoV-2 został zidentyfikowany pod koniec 2019 r. i jest nowym szczepem koronawirusa, który nie był wcześniej identyfikowany u ludzi. Ustawa określa w szczególności zasady i tryb zapobiegania oraz zwalczania zakażenia i rozprzestrzeniania się choroby zakaźnej u ludzi wywołanej wirusem SARS-CoV-2, w tym zasady i tryb podejmowania działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych w celu unieszkodliwienia źródeł zakażenia i przecięcia dróg szerzenia się choroby, zadania organów administracji publicznej w zakresie zapobiegania oraz zwalczania tej choroby, uprawnienia i obowiązki świadczeniobiorców, świadczeniodawców oraz osób przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie zapobiegania oraz jej zwalczania, oraz zasady pokrywania kosztów realizacji zadań związanych przeciwdziałaniem COVID-19, w szczególności tryb finansowania świadczeń opieki zdrowotnej dla osób z podejrzeniem zakażenia lub zakażeniem tą chorobą w celu zapewnienia tym osobom właściwego dostępu do diagnostyki i leczenia. Warto zapoznać się z rozwiązaniami, które Ustawa zawiera. Na podstawie art. 2 tego aktu przepisy stosowane będą wyłącznie do zakażeń i choroby zakaźnej wywołanej wirusem SARS-CoV-2, zwanej dalej COVID-19. Uprawnienia dyrektora wynikają z art. 3 Ustawy, zgodnie z którym w celu przeciwdziałania COVID-19 pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie przez czas oznaczony pracy określonej w umowie o pracę poza miejscem jej stałego wykonywania (praca zdalna). Przepis ten może mieć w jednostkach oświatowych jedynie ograniczone zastosowanie. O ile można sobie wyobrazić wykonywanie pracy w tym trybie np. przez księgową, o tyle nauczyciele nie mają już takiej możliwości. Placówek oświatowych dotyczy natomiast bezpośrednio art. 4 Ustawy, zgodnie z którym w przypadku zamknięcia z powodu COVID-19 żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których uczęszcza dziecko, ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem, o którym mowa w art. 32 ust. 1 pkt 1 Ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, przysługuje dodatkowy zasiłek opiekuńczy za okres nie dłuższy niż 14 dni. Należy tu podkreślić dwie kwestie: po pierwsze, zasiłek dodatkowy przysługuje niezależnie od innych świadczeń należnych z powodu choroby, po drugie – przywołana regulacja przewiduje możliwość zamknięcia placówki z powodu koronawirusa. Przygotowywane są już zatem rozwiązania szczególne, które będą mieć zastosowanie właśnie wtedy, gdy do zamknięcia placówki jednak dojdzie. Na podstawie art. 11 Ustawy wojewoda może wydawać polecenia obowiązujące wszystkie organy administracji rządowej działające w województwie i państwowe osoby prawne, organy samorządu terytorialnego, samorządowe osoby prawne oraz samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej w związku z przeciwdziałaniem COVID-19. Polecenia podlegają natychmiastowemu wykonaniu. O wydanych poleceniach wojewoda niezwłocznie informuje właściwego ministra. Z przepisu tego wprost wynika, że właściwy wojewoda może wydawać polecenia placówce. Ustawa nie określa, jakiego typu mogą to być polecenia, natomiast nakazuje ich bezwzględne wykonanie. Co jednak interesujące, akt nie zawiera w tym wypadku żadnego trybu odwoławczego. Dyrektor może jedynie zastosować się do wydanego polecenia, przy czym zgodnie z ust. 7 cytowanej regulacji polecenia mogą być wydawane także ustnie, telefonicznie, za pomocą środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu art. 2 pkt 5 Ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub za pomocą innych środków łączności. Treść oraz istotne motywy takiego załatwienia sprawy powinny być utrwalone w aktach w formie protokołu lub podpisanej przez stronę adnotacji. Sporządzenie protokołu lub adnotacji należy do dyrektora.