STAN PRAWNY NA 28 LUTEGO 2020 Praca nauczyciela w dni wolne Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo- płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 416 ze zm.). Czas pracy nauczycieli budzi wiele wątpliwości. Nie podlega on ewidencjonowaniu, z wyjątkiem godzin pensum, czym przypomina nieco pracę w systemie zadaniowego czasu pracy. Elastyczność ta potrafi być również problemem, zwłaszcza gdy nauczyciele są zobowiązani do udziału w różnego rodzaju czynnościach po godzinach pracy. W jaki sposób traktować takie sytuacje? Czas pracy nauczycieli – podstawowe regulacje prawne Podstawowe regulacje prawne dotyczące czasu pracy nauczycieli określone zostały w KN. Zgodnie z art. 42 ust. 1 ww. Ustawy czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień. W jego ramach nauczyciel realizuje: • zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, w wymiarze określonym w ust. 3 lub ustalonym na podstawie ust. 4a albo ust. 7 (tzw. wymiar pensum), • inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów, • zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym. Wyłącznie zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, realizowane w ramach ściśle określonego pensum, są rejestrowane i rozliczane w okresach tygodniowych – odpowiednio w dziennikach lekcyjnych lub dziennikach zajęć. Pozostałe zadania wykonywane przez nauczyciela w ramach czasu pracy (a godziny pensum są wliczane do 40-godzinnego tygodniowego czasu pracy nauczyciela) nie podlegają ewidencjonowaniu. Dyrektor powinien więc tak określać zadania nauczycieli, aby byli w stanie wykonać je w ramach pensum. Warto również mieć na uwadze, że w myśl art. 42c ust. 1 KN, nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć obowiązuje pięciodniowy tydzień pracy. Z kolei w przypadku kwestii nieuregulowanych w KN zastosowanie znajdują ogólne przepisy prawa pracy, określone w Kodeksie pracy. Udział nauczyciela w zajęciach z uczniami odbywających się w dni wolne od pracy Zajęcia nauczyciela powinny być tak zorganizowane, by mógł ją on wykonać w swoim podstawowym czasie pracy. Dotyczy to nie tylko zajęć lekcyjnych i opiekuńczych, ale także dodatkowych czynności wykonywanych w ramach działalności statutowej szkoły, jak np. udział w wycieczkach czy sprawowanie opieki nad dziećmi w trakcie konkursów. Z oczywistych względów nie zawsze jest to możliwe (m.in. gdy nauczyciel sprawuje nad uczniami opiekę w trakcie kilkudniowej wycieczki). W takim przypadku, co do zasady, znajduje zastosowanie art. 42c ust. 3 KN, zgodnie z którym za zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze, wykonywane w dniu wolnym od pracy, nauczyciel otrzymuje inny dzień wolny od pracy. W szczególnie uzasadnionych sytuacjach zamiast dnia wolnego nauczyciel otrzymuje odrębne wynagrodzenie, w wysokości ustalonej w sposób określony w Rozporządzeniu w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy. W praktyce jednak można spotkać się również z inną opinią na ten temat, wyrażoną przykładowo w odpowiedzi podsekretarza stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej na interpelację nr 24520 w sprawie wynagrodzenia za pracę nauczycieli w dni ustawowo wolne od pracy z 28 lutego 2014 r. W odpowiedzi tej wskazano, że ograniczając wymiar czasu pracy nauczyciela do 40 godzin tygodniowo, rozłożonych na 5 dni pracy, KN nie upoważnia dyrektora do wskazania dodatkowych obciążeń dla nauczyciela w zakresie wskazanego czasu pracy. Inaczej niż w Kodeksie pracy nie jest tu też dopuszczalne przydzielenie godzin nadliczbowych. KN nie umożliwia bowiem przyznawania dodatkowego, odrębnego wynagrodzenia za prowadzenie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych, w tym za organizację wycieczek szkolnych, oraz nie daje szansy na realizowanie wycieczek i imprez szkolnych w dni wolne od pracy. Nie ma zatem potrzeby rozszerzania okresu wykonywania zajęć na dni wolne od pracy (soboty, niedziele i święta). Dotyczy to nauczycieli i uczniów. Podczas dłuższej wycieczki szkolnej czy zielonej szkoły problem wydłużenia czasu pracy nauczyciela powyżej ograniczeń wynikających z KN powinien zostać rozwiązany przez dyrektora zwiększającego liczbę nauczycieli. W sytuacjach szczególnych można skorzystać z przepisów powszechnych, regulujących wykonywanie zadań niewchodzących w zakres obowiązków pracowniczych (np. umowa cywilnoprawna). Ponadto wycieczki oraz imprezy szkolne powinny odbywać się w dni realizacji zajęć dydaktyczno-wychowawczych. Ważne! Organizacja wycieczek szkolnych w soboty i niedziele wymagałaby zatem uregulowania z nauczycielami wykonywania przez nich dodatkowych obowiązków (np. w umowie cywilnoprawnej) bądź przyznania nauczycielom pracującym w dniu wolnym od pracy innego dnia wolnego. Decyzja w sprawie zastosowania określonego rozwiązania, czyli art. 42c ust. 3 KN lub oddzielnej umowy cywilnoprawnej zawartej z nauczycielem, będzie leżeć w gestii dyrektora. Należy jednak pamiętać, że nauczyciel sprawujący opiekę nad dziećmi w trakcie wycieczek szkolnych czy konkursów, nawet jeżeli odbywają się one w dni wolne od pracy szkoły, w dalszym ciągu wykonuje pracę nauczyciela ze wszystkimi tego konsekwencjami, a art. 42c ust. 3 odnosi się właśnie do przypadków wykonywania m.in. zajęć opiekuńczych w dniu wolnym od pracy. Na marginesie należy dodać, że szczególnym przypadkiem, uzasadniającym wypłatę dodatkowego wynagrodzenia zamiast oddania dnia wolnego, na podstawie art. 42c ust. 3 KN, wydaje się taka sytuacja kadrowa szkoły, która uniemożliwia znalezienie zastępstwa dla nauczyciela odbierającego dzień wolny od pracy. Udział w szkoleniach odbywających się w dni wolne od pracy Konieczność doskonalenia zawodowego nauczycieli jest wskazywana w przepisach prawa. W 2018 r. do art. 6 KN, określającego podstawowe obowiązki nauczyciela, dodany został obowiązek doskonalenia się zawodowo zgodnie z potrzebami szkoły. Kwestia ta podlega następnie ocenie na podstawie art. 6a ust. 1e KN. Jak wskazano, nauczyciel jest zobowiązany realizować w ramach swojego czasu pracy m.in. zajęcia związane z samokształceniem i doskonaleniem zawodowym (art. 42 ust. 2 pkt 3 KN). Regułą powinno być zatem kierowanie nauczycieli na szkolenia, których czas trwania pokrywa się z ich normalnymi godzinami pracy – wówczas udział w szkoleniu będzie odbywał się w ramach normalnego czasu pracy nauczyciela. Zdarza się jednak, że nauczyciele są kierowani na szkolenia, które odbywają się poza godzinami ich pracy. W takim przypadku nie będzie miała jednak zastosowania regulacja art. 42c ust. 3 KN, ponieważ udziału w szkoleniu nie można uznać za realizowanie przez nauczyciela zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. W powyższej sytuacji należy najpierw rozważyć, czy szkolenie podnosi kwalifikacje ogólne, czy też jest ściśle związane z pracą na danym stanowisku w szkole. Istotne znaczenie ma też to, czy nauczyciel miał swobodę decyzji odnośnie udziału w szkoleniu – jeżeli okoliczność ta wynikała z polecenia służbowego dyrektora, a udział w szkoleniu, którego tematyka dotyczyła ściśle spraw związanych ze stanowiskiem pracy nauczyciela, był obowiązkowy, udział w szkoleniu powinien być zaliczony do czasu pracy nauczyciela. Jak zostało wspomniane, w sytuacjach nieuregulowanych w KN zastosowanie znajdują przepisy k.p. Zgodnie z art. 128 § 1 k.p. czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do jej wykonywania. Trzeba jednak podkreślić, że w Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r. (I PK 144/04) wskazano, że praktyczne szkolenie pracowników powinno się odbywać w ramach stosunku pracy, natomiast poza tym stosunkiem może być organizowane tylko wtedy, gdy szkoleniowy cel i metody działania wyraźnie dominują nad wykonywaniem obowiązków pracowniczych. Przyjmuje się również, że pracownik jest zobowiązany stosować się do poleceń przełożonych dotyczących pracy (art. 100 § 1 k.p.), nawet jeżeli polecenie dotyczy udziału w szkoleniu poza godzinami pracy lub w dniu wolnym od pracy. Dlatego też w sytuacji, gdy udział nauczycieli w szkoleniu jest obowiązkowy i wynika z polecenia dyrektora, a temat szkolenia związany jest bezpośrednio z przedmiotem wykonywanej pracy, udział w szkoleniu powinien zostać potraktowany jako czas pracy. W konsekwencji za udział w takim szkoleniu, jeżeli odbywa się ono poza normalnymi godzinami pracy nauczyciela bądź w dzień wolny od pracy, nauczycielowi trzeba będzie udzielić innego dnia wolnego od pracy w terminie z nim ustalonym (art. 1513 k.p. w zw. z art. 91c ust. 1 KN). Ważne! Alternatywnym rozwiązaniem jest zaproponowanie nauczycielom udziału w szkoleniu na zasadzie dobrowolności. Jeżeli udział nie będzie obowiązkowy i nie będzie wynikał z polecenia służbowego wydanego przez dyrektora, wtedy nie zaistnieje konieczność udzielenia innego dnia wolnego od pracy.