Nauka przez całe życie – specyfika lifelong learning Opracowała: Kinga Bartkowiak, absolwentka etnologii, copywriterka, blogerka. Miłośniczka zdrowego stylu życia, jogi i medytacji Współcześnie nauka jest na wyciągnięcie ręki. Wystarczy włączyć komputer i przeglądarkę internetową, a następnie wpisać dowolne, interesujące nas hasło. To może być „warsztat gotowania”, „kurs fotografii mobilnej” albo „szkolenie z asertywności”. Bez wątpienia otrzymamy co najmniej kilkaset wyników. Dziś, aby się czegoś nauczyć, nie trzeba nawet wychodzić z domu, płacić za wiedzę – wiele kursów jest prowadzonych przez internet i nie brakuje stron, które oferują darmowe szkolenia. Warto korzystać z szansy, jaką daje nam rozwój technologii i uczyć się przez całe życie (lifelong learning). A jakie będą z tego korzyści? Co na to mózg? Mózg jest fascynującym organem. Niektóre jego obszary i funkcje rozwijają się jeszcze w życiu płodowym, jednak dopiero po urodzeniu, rok po roku, mózg staje się większy oraz coraz bardziej wyspecjalizowany. Niegdyś myślano, że rozwija się jedynie w dzieciństwie. Badania prowadzone w ostatnim czasie udowadniają, że są takie jego części, które potrafią rozwijać się nawet kilka lat po zakończeniu adolescencji. Można do nich zaliczyć jeden z najbardziej wyjątkowych obszarów organizmu, czyli korę przedczołową, która jest ewolucyjnie najmłodsza, a jednak mówi się o niej, że odpowiada za najbardziej „ludzkie” funkcje mózgowe. To właśnie w niej zachodzą takie procesy, jak: planowanie, hamowanie niewłaściwych zachowań, znajdowanie motywacji i energii do osiągania celu. Dzięki niej skupiamy się i organizujemy wykonywanie skomplikowanych zadań. Jest ważna również w kontekście nauki. Kora przedczołowa to przykład tego, że mózg wcale nie zaczyna się starzeć w momencie, kiedy przestajemy być dziećmi. Nie dość, że może nadal się rozwijać, to jeszcze możemy go wspomagać i ćwiczyć. Jest to możliwe dzięki tzw. plastyczności mózgu. Plastyczność z języka greckiego oznacza „tworzenie” i odnosi się do niezwykłej zdolności tkanki nerwowej, która przez całe życie może tworzyć nowe połączenia, co służy adaptacji do środowiska, naprawie po uszkodzeniach, ale też nauce i rozwojowi pamięci. Synaptogeneza, czyli proces powstawania synaps (połączeń nerwowych) trwa przez całe życie, dzięki czemu wiemy, że w każdym wieku jesteśmy zdolni do nauki i stymulacji mózgu. Gdy się uczymy, to w pierwszej kolejności poznajemy informacje, a następnie magazynujemy je w pamięci. Właśnie ten proces zostawia w naszych mózgach rzeczywisty, fizyczny ślad w postaci zmian w połączeniach między neuronami. Jedne z tych połączeń są tworzone albo wzmacniane, ponieważ postrzega się je jako pożyteczne, a inne zanikają – mózg ich nie potrzebuje. Właśnie tak wygląda neuroplastyczność. Jak zapewniać stymulację? Można porównać ją do treningu na siłowni. Podobnie jak mięśnie − aby wzrastać, potrzebują regularnych ćwiczeń − tak i mózg, by stawać się sprawniejszy i służyć nam lepszą pamięcią czy większą koncentracją na zadaniach, potrzebuje takiego treningu. Gdy mózg otrzymuje od nas dobry pokarm i nowe wyzwania, odwdzięcza się swoją siłą. Specyfika nauki w dorosłości Nauka w życiu dorosłym różni się od tej w dzieciństwie. Z jednej strony ścieżka edukacyjna dorosłych jest często bardziej przemyślana, ukierunkowana na konkretny cel oraz zgodna z obranym zawodem lub pasjami, z drugiej strony wymaga większej samokontroli oraz motywacji wewnętrznej. Utarło się, że nauka to zadanie rozwojowe przypadające na wiek dziecięcy i młodzieńczy, dlatego często bywa tak, że już po studiach rezygnujemy z dalszego, nawet pozasystemowego kształcenia. Nie wierzmy jednak w hasła „jesteś na to za stary” lub „to już za późno”. Na naukę nigdy nie jest za późno – wręcz przeciwnie: warto związać z nią całe życie. Choć szacuje się, że szczyt możliwości intelektualnych przypada na czas ok. 20.–25. roku życia, to jednak i później możliwości percepcyjne i funkcje poznawcze wcale się drastycznie nie zmniejszają. Ciągle można garściami czerpać ze swoich neurologicznych zasobów. Należy jednocześnie pamiętać, że edukacja ludzi dorosłych różni się od edukacji dzieci. Przede wszystkim dorośli mają utarte zwyczaje, swoje przyzwyczajenia i nawyki dotyczące procesu przyswajania wiedzy. Charakteryzują się więc pewną sztywnością oraz mniejszą podatnością na zmiany, co trzeba uwzględnić w programach edukacyjnych kierowanych wyłącznie do osób starszych. Z drugiej jednak strony to często właśnie dorośli mają wyższą odporność na zmęczenie oraz na trudne sytuacje. Potrafią wówczas być bardziej konsekwentni oraz wytrwali, zwracają większą uwagę na użyteczność przyswajanej wiedzy i są nastawieni na rezultat, ponieważ późna edukacja jest ich przemyślaną decyzją. Warto jeszcze wspomnieć o nauce w późnej dorosłości, dotyczącej osób powyżej 60. roku życia. Kontynuowanie edukacji w tym wieku jest niezwykle istotne, ponieważ pomaga zachować zdrowie, pozostać niezależnym, częściej spotykać się z innymi ludźmi, rozwijać elastyczność oraz doceniać swoją rolę i wagę doświadczenia w społeczeństwie. Istnieją badania, które pokazują, że mimo barier potrzeby edukacyjne w tym wieku nadal występują. Dotyczą one przede wszystkim obszarów związanych ze zdrowiem, bezpieczeństwem i przemieszczaniem się, np. znajomością działania leków, umiejętnością radzenia sobie w nagłych wypadkach czy umiejętnością sprawdzania podstawowych informacji (rozkładu jazdy, numeru do korporacji taksówkarskiej). Na czym polega cykl Kolbego? Wiedząc już więcej o specyfice uczenia się dorosłych, możemy stwierdzić, że są oni autonomiczni, nastawieni na konkretny rezultat, szukają praktycznych zastosowań wiedzy oraz obszarów rozwoju zgodnych z ich zawodem lub pasjami. Ciekawy sposób z zakresu andragogiki, czyli nauczania dorosłych, zaproponował David Kolb. Kolb to jeden z najpopularniejszych amerykańskich naukowców zajmujących się teorią nauczania. Jego główne prace dotyczą nauki poprzez doświadczenie. Kolb uważa, że efektywne uczenie w życiu dorosłym musi opierać się przede wszystkim właśnie na doświadczeniu. Zauważa, że każda nowa rzecz, którą przyswajamy, pada już na konkretny grunt ludzkich przyzwyczajeń, nawyków i wcześniejszych doświadczeń. Nauka więc jest adaptacją nowych informacji do tych starszych, które już się posiada. Dlatego Kolb proponuje, by naukę postrzegać jako cykl, a nie jako linearny proces. Cykl Kolbego składa się z czterech części: doświadczenia, refleksji, generalizowania oraz stosowania. Całość ma zastosowanie na przykład podczas szkoleń dla osób dorosłych, aby pomóc im przyswoić wiedzę. Kolejno etapy oznaczają: 1. Doświadczenie: obserwacja jakiegoś zjawiska, doświadczanie, jak ono funkcjonuje i jakie przynosi efekty. 2. Refleksja: zadawanie pytań, dyskusja, zastanawianie się nad zjawiskiem. 3. Generalizowanie: porównywanie wniosków płynących z obserwacji i refleksji z faktyczną teorią. 4. Stosowanie: testowanie nowo zdobytej wiedzy w praktyce. Jak widzimy, cykl Kolbego rozpoczyna się od doświadczenia. To ważne w przypadku osób dorosłych, ponieważ po zakończeniu edukacji systemowej, szkoły średniej lub studiów, w dużej mierze zaczynamy rozwiązywać problemy na bazie swojego doświadczenia, myśląc i działając pragmatycznie. Taki schemat czasami nie pozwala w efektywny sposób powrócić do schematu typowego dla szkoły, opierającego się najczęściej na teorii i praktyce. Co ważne, przyswajanie informacji można zacząć w dowolnym z czterech punktów cyklu. Ważne, by przejść przez nie wszystkie, aby efektywnie przyswoić wiedzę. Dlaczego warto? Lifelong learning może wydawać się kolejnym społecznym i neuropsychologicznym trendem, jednak tak naprawdę nauka przez całe życie, a przynajmniej do początków emerytury, ma wymiar bardzo praktyczny i pomaga rozwijać się w wielu obszarach. Najbardziej oczywistą zaletą płynącą z nauki po studiach jest doskonalenie swoich umiejętności i zdobywanie nowych kompetencji. Rynek pracy jest dynamiczny, szacuje się, że już za kilkanaście lat spory odsetek pracowników będzie zatrudnionych na stanowiskach, które jeszcze dzisiaj nie istnieją. Jednocześnie, mimo innowacyjności i zapotrzebowania na wykwalifikowanych pracowników, konkurencja jest spora, a często oprócz wykształcenia i doświadczenia liczą się dodatkowe atuty właśnie w postaci nieoczywistych kompetencji, gotowości do nauki czy elastyczności. Nauka w wieku dorosłym daje możliwość przebranżowienia. Coraz częściej i głośniej słyszy się o historiach osób, które około 40. roku życia zdecydowały się na całkowitą zmianę ścieżki zawodowej. Choć w polskich realiach zazwyczaj pracuje się kilka, kilkanaście czy nawet kilkadziesiąt lat w jednym miejscu, to chociażby w USA normalnym jest zmiana stanowisk czy zakładów pracy. Szkolenia i kursy mogą pomóc odkryć potencjał, a co za tym idzie, wybrać bardziej skorelowany z cechami osobowościami zawód. Nauka może być przepustką nie tylko do przebranżowienia, ale również do awansu. Kolejny argument za lifelong learning to uniknięcie wypalenia zawodowego. Jego objawami są: wyczerpanie fizyczne i poznawcze, objawy somatyczne takie, jak: bóle brzucha czy głowy, nieumiejętność regeneracji po pracy, odczuwanie długotrwałego stresu czy problemy ze snem. Wszystkim tym negatywnym symptomom, o ile wypływają wyłącznie z wypalenia, można zapobiegać m.in. poprzez czerpanie satysfakcji z uczenia się nowych rzeczy, niekoniecznie związanych z wykonywaną pracą. Obowiązki, zwłaszcza jeśli są powtarzalne i przewidywalne, mogą doprowadzić do odczuwania rutyny. Nauka języka, pójście na kurs fotografii czy szkolenie z florystyki pozwolą jednocześnie stymulować mózg, cieszyć się ze zdobywania nowych umiejętności i psychicznie odpocząć od wypełnianych obowiązków. Podobnie nauka pomaga w zdobywaniu nowych pasji. Wielu dorosłych czuje się stabilnie w swojej pracy, podjęło dojrzałe zobowiązanie zawodowe i zaangażowało się w swoje zadania, przez co nie chce się przebranżawiać czy nie poszukuje możliwości awansu. W tym wypadku ekonomiczna stabilizacja może być punktem wyjścia, aby rozwijać pozazawodowe zainteresowania. Obecnie rynek takich szkoleń jest pełen różnych ofert. Można znaleźć warsztaty stacjonarne i internetowe, kształcić się pod okiem ekspertów, kupować książki z ćwiczeniami czy zapisywać na trwające kilka miesięcy kursy. Nie brakuje także bezpłatnej wiedzy w postaci kanałów na popularnym serwisie wideo czy eksperckich blogów pomagających na przykład w nauce gotowania albo inwestowania. Ciekawą i ostatnio popularną formą nauki pozwalającej rozwijać pasję są podcasty. Wiele z tych internetowych audycji prowadzonych jest przez wysoko wykwalifikowane i doświadczone osoby, które dzielą się wiedzą z różnych dziedzin. Ostatnią ważną zaletą uczenia się przez całe życie jest wyrównywanie różnic generacyjnych. Wchodzący na rynek dwudziestolatkowie pracy znacznie różnią się od czterdziestolatków. Często wykazują oni większą otwartość na nowe technologie oraz lepszą znajomość narzędzi komputerowych i internetowych. Obecny świat różni się od tego, który znaliśmy dwie dekady temu. Dlatego tak ważne jest, aby zmniejszać różnice wynikające ze zmian pokoleniowych, co często zapewniają właśnie dodatkowe kursy i szkolenia. Osoby w średnim wieku czy w okresie późnej dorosłości mają wiele do zaoferowania rynkowi pracy − doświadczenie, silną motywację wewnętrzną oraz przez lata rozwijane umiejętności. Gdzie szukać wiedzy? Merytorycznych i dobrze przygotowanych kursów nie brakuje również on-line. Powstają zagraniczne i polskie strony oferujące kursy z różnych dziedzin, za które można otrzymać nawet oficjalne certyfikaty. Na portalach takich jak Coursera czy Udemy swoje szkolenia zamieszczają najbardziej prestiżowe uniwersytety na świecie, np. Yale i Harvard. Można szkolić się z historii sztuki, nowoczesnych technologii, programów graficznych, politologii czy socjologii. Nieustannie przybywają nowe kursy. Jeśli z kolei chcemy skorzystać z kursów dofinansowywanych, warto udać się do punktów oferujących wsparcie w zakresie funduszy unijnych, do urzędów miejskich albo do urzędów pracy. To dobry pomysł, zwłaszcza jeśli zależy nam na przebranżowieniu albo zdobyciu nowych umiejętności. Nauka przez całe życie nie jest ani mitem ani chwilowym trendem. Sprzyja nam w tym mózg i jego neuroplastyczna funkcja. Lifelong learning pozwala na poszerzanie horyzontów, zdobywanie nowych kwalifikacji, ale również rozwój pasji pozazawodowej i zabezpieczenie przed wypaleniem zawodowym. Nauka nigdy wcześniej nie była aż ta bardzo na wyciągnięcie ręki − korzystajmy z tego! Bibliografia: • I. Kazimierska, I. Lachowicz, L. Piotrowska, Uczenie się dorosłych — cykl Kolba. Pobrane z: https://doskonaleniewsieci.pl/upload/artykuly/2_1/uczenie_sie_doroslych.pdf. (dostęp 24.02.2020). • Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, red. A. I. Brzezińska, Gdańsk 2019.