STAN PRAWNY NA 14 LUTEGO 2020 Kontrola obecności dyrektora w przedszkolu Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6 poz. 69 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2018 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz.U. z 2018 r. poz. 1055). Elementem kontroli wykonywanych przez wizytatorów kuratorium jest sprawdzanie obecności dyrektora w przedszkolu, które nie musi przybierać zorganizowanej formy. Zdarza się bowiem, że przedstawiciel kuratorium dzwoni do przedszkola z pytaniem, czy może natychmiast skontaktować się z dyrektorem lub z osobą go zastępującą. To proste pytanie może być jednak dla pracowników sekretariatu kłopotliwe, ponieważ często w przedszkolu nie ma nikogo ze ścisłego kierownictwa jednostki. Dyrektor jest nieobecny, gdyż musi wykonywać swoje obowiązki poza jednostką, np. w siedzibie urzędu miasta, a w przedszkolu nie ma wyznaczonej osoby, która mogłaby go zastąpić. Wbrew pozorom takie sytuacje nie są rzadkością. Utworzenie stanowiska wicedyrektora może mieć miejsce tylko w przypadkach ściśle wskazanych w art. 101 Ustawy Prawo oświatowe (dalej: upo.), tj. w przedszkolu: • liczącym co najmniej 6 oddziałów lub • posiadającym oddziały zlokalizowane w różnych miejscach, lub • w którym co najmniej dwa oddziały pracują dłużej niż 10 godzin dziennie. W mniejszych przedszkolach, z 2 lub 3 oddziałami, które mają jedną lokalizację, a przy tym nie pracują ponad 10 godzin dziennie, nie ma konieczności tworzenia dodatkowego stanowiska wicedyrektora. Zgodnie z przywołaną regulacją dyrektor przedszkola może co prawda, za zgodą organu prowadzącego, utworzyć stanowisko wicedyrektora w innych przypadkach niż wymienione, oraz – również za zgodą organu prowadzącego – tworzyć inne stanowiska kierownicze, ale często zgoda taka nie jest wydawana. Wiąże się ona bowiem z dodatkowymi kosztami, które musi ponieść organ prowadzący. Zdarzają się więc sytuacje, w których nie tylko dyrektor jest nieobecny, ale też nie ma osoby, która, posiadając podobne uprawnienia, mogłaby go zastąpić. Pojawia się oczywiście pytanie: czy taka nieobecność, jeśli ma chwilowy charakter, jest istotnie naruszeniem prawa, za które groziłaby dyrektorowi odpowiedzialność? Żądanie kuratorium W pierwszej kolejności należy jednak zapytać o istnienie podstawy prawnej dla żądania kuratorium, którego przedmiotem jest udzielenie informacji na temat obecności dyrektora. Czy wizytatorzy nie wykraczają w tej kwestii poza własne kompetencje wynikające z art. 55 upo.? Stosownie do ust. 1 tej regulacji nadzór pedagogiczny polega na: 1) obserwowaniu, analizowaniu i ocenianiu przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola, 2) ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola, 3) udzielaniu pomocy przedszkolom oraz nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, 4) inspirowaniu nauczycieli do poprawy istniejących lub wdrożenia nowych rozwiązań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu innowacyjnych działań programowych, organizacyjnych lub metodycznych, których celem jest rozwijanie kompetencji dzieci. W zakresie określonym w pkt 1 i 2 nadzorowi podlegają w szczególności: 1) posiadanie przez nauczycieli wymaganych kwalifikacji do prowadzenia przydzielonych im zajęć, 2) realizacja podstaw programowych i ramowych planów nauczania, 3) przestrzeganie statutu przedszkola, 4) przestrzeganie praw dziecka oraz upowszechnianie wiedzy o tych prawach, 5) zapewnienie dzieciom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki. Jedynie ostatni z powyższych punktów daje jakiekolwiek podstawy do kontrolowania obecności dyrektora w jednostce, jeżeli założymy, że jego brak oznacza naruszenie zasad i narażenie wychowanków na niebezpieczeństwo. Takie wnioski wizytatorzy wyciągają z treści kolejnych regulacji, w tym przepisu § 2 Rozporządzenia MENiS w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, zgodnie z którym dyrektor zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w przedszkolu, a także bezpieczne i higieniczne warunki uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez przedszkole poza obiektami należącymi do tej jednostki. Mamy zatem regulację, na podstawie której dyrektor zapewnia bezpieczeństwo. Czy można z tego wnioskować, że owo zapewnianie musi odbywać się wyłącznie osobiście, a dyrektor musi być zawsze obecny w jednostce? Ten przepis oczywiście tak nie stanowi, ale na poparcie takiej interpretacji można podać jeszcze art. 68 ust. 9 upo., zgodnie z którym w przypadku nieobecności dyrektora zastępuje go wicedyrektor, a w przedszkolach, w których nie utworzono stanowiska wicedyrektora – inny nauczyciel tej placówki, wyznaczony przez organ prowadzący. Jeśliby potraktować ów przepis literalnie, to nie pozostawia on w analizowanej kwestii najmniejszych wątpliwości. Można jedynie uznać, że fizyczna nieobecność dyrektora w przedszkolu w sytuacji, w której jednocześnie nie została ustanowiona funkcja wicedyrektora, oznacza konieczność wyznaczenia osoby zastępującej i tylko przy spełnieniu tego warunku dyrektor może w godzinach pracy opuścić jednostkę choćby po to, by załatwić sprawy przedszkola w urzędach. Wyjścia i wycieczki Tu jednak pojawia się pewna wątpliwość. Jeżeli bowiem dyrektor ma obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa i higieny w czasie zajęć organizowanych w przedszkolu oraz poza obiektami należącymi do placówki, co wynika wprost z cytowanego wyżej przepisu Rozporządzenia, to w jaki sposób potraktować wyjścia przedszkolne? Według § 2a ust. 1 Rozporządzenia MENiS w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach dyrektor albo upoważniona przez niego osoba prowadzą rejestr wyjść grupowych dzieci, a zatem wyjść, które nie są wycieczkami. Rejestr ten zawiera: datę, miejsce i godzinę wyjścia lub zbiórki dzieci, cel lub program wyjścia, miejsce i godzinę powrotu, imiona i nazwiska opiekunów, liczbę dzieci oraz podpisy opiekunów i dyrektora. Przepis ten nie wymaga zatem obecności dyrektora podczas każdego wyjścia w trakcie zajęć, np. do parku czy na plac zabaw, bo jest to fizycznie niemożliwe. Jeżeli np. w tym samym czasie wyjdą w różne miejsca dwie z czterech grup, to dyrektor nie może być w każdej obecny. Co jednak istotne, taka sytuacja jest możliwa i nie oznacza naruszenia obowiązków dyrektora. Rozporządzenie MEN w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki wskazuje jedynie, że wyraża on zgodę na wycieczkę, zatwierdzając kartę wycieczki. Spośród pracowników pedagogicznych przedszkola wyznacza kierownika i opiekunów wycieczki, ale w niej nie uczestniczy. Mamy więc sytuację, w której zajęcia organizuje przedszkole, w związku z czym dyrektor nadal ma obowiązek zapewnić bezpieczeństwo w ich trakcie, ale z przedstawionych powodów nie czyni tego osobiście. Czy wyjście lub wycieczka, które odbywają się w trakcie zajęć, stanowią przypadki na tyle odmienne, że w odniesieniu do nich dyrektorski obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa wychowankom należy rozumieć inaczej? Wydaje się, że nie. Bezpieczeństwo zapewnia dyrektor nie fizyczną obecnością, lecz przez odpowiednie procedury i organizację pracy przedszkola. Stanowisko MEN-u Wniosek ten można także wyciągnąć, zapoznając się z Interpelacją nr 8232 do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie czasu pracy dyrektora w placówce oświatowej z 30 listopada 2016 r. Zdarza się bowiem, że organ prowadzący wymaga od dyrektora ośmiogodzinnego dnia pracy, uzasadniając swój wymóg odpowiedzialnością dyrektora za bezpieczeństwo dzieci w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole, gdy tymczasem większość placówek oświatowych jest czynna dłużej niż osiem godzin dziennie. Dlatego dyrektorowi i wicedyrektorowi placówki, nauczycielowi pełniącemu inne stanowisko kierownicze w placówce, a także nauczycielowi, który pełni obowiązki kierownicze w zastępstwie nauczyciela, któremu powierzono stanowisko kierownicze, obniża się tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć, na co mają wpływ zarówno wielkość i typ placówki, jak i same warunki pracy, lub też zwalnia się ich od obowiązku realizacji zajęć. Czas pracy nie może przekraczać 40 godzin tygodniowo, ale nie oznacza to, że musi wynosić 8 godzin dziennie. W ramach obniżonego pensum dyrektor nadal, jak każdy nauczyciel, prowadzi zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, realizuje zadania statutowe przedszkola, samokształci się i doskonali, ale też kieruje pracą przedszkola oraz wykonuje inne zadania, które wynikają z przepisów prawa. Jako że w przypadku dyrektora przedszkola dokładne ustalenie momentu rozpoczynania i kończenia pracy może być trudne, stosuje się, w oparciu o art. 140 Kodeksu pracy, system zadaniowego czasu pracy, który polega na ustalaniu czasu niezbędnego do wykonania powierzonych zadań . Czy w związku z tym można wymagać od dyrektora ewidencjonowania czasu pracy oraz codziennego podpisywania listy obecności? Odpowiedź MEN-u na Interpelację, datowana na 27 grudnia 2016 r., także przywołuje zakres zobowiązań dyrektora, obejmujący, poza zadaniami stawianymi nauczycielom, kierowanie działalnością placówki, reprezentowanie jej na zewnątrz, sprawowanie nadzoru pedagogicznego oraz opieki nad dziećmi, zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki i pracy, dysponowanie środkami określonymi w planie finansowym placówki oraz wykonywanie innych zadań, które wynikają z przepisów prawa; także wskazuje na konieczność obniżenia dyrektorowi z tego tytułu wymiaru godzin przeznaczonych na realizację zajęć dydaktycznych lub zwolnienia z realizacji tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć, zwracając przy tym uwagę, że przydzielenie dyrektorowi godzin ponadwymiarowych podważa zasadność udzielanej mu obniżki, mimo że przepisy Karty nauczyciela nie zakazują dyrektorowi placówki pracy w godzinach ponadwymiarowych . Co jednak istotne, przywołane zadania „(...) dyrektor wykonuje osobiście oraz za pośrednictwem zatrudnionych przez siebie pracowników”, tj. organizując i zapewniając dzieciom opiekę nauczycieli, a także innych osób prowadzących dane zajęcia. Jeśli nauczyciele oraz dyrektor, który realizuje zajęcia w ramach pensum, zobowiązani są do rzetelnego realizowania zadań związanych nie tylko z powierzonym im stanowiskiem, ale też funkcjami przedszkola (dydaktyczną, wychowawczą, opiekuńczą), w tym również zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa dzieciom w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole, to „(...) dyrektor (...) zobligowany jest do osobistej opieki nad uczniami w czasie prowadzonych przez siebie zajęć” . Stanowisko MEN-u wydaje się więc jednoznaczne. Osobista opieka jest – jak najbardziej – przez dyrektora sprawowana, ale wyłącznie w czasie jego własnych zajęć z dziećmi. Nieobecność w rozumieniu Prawa oświatowego Sprawowanie funkcji dyrektora wiąże się z szeregiem dodatkowych obowiązków administracyjnych i z tego powodu ustawodawca nakazał obniżenie dyrektorowi wymiaru godzin pensum, aby dodatkowe obowiązki mogły być wykonywane bez zakłóceń. Niejednokrotnie wiążą się one z koniecznością opuszczenia w ciągu dnia pracy budynku przedszkola i udania się choćby do urzędu miasta czy urzędu skarbowego. Nie oznacza to, że dyrektor narusza obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa dzieciom. Opiekę nad dziećmi sprawuje w każdym momencie wykwalifikowany personel pedagogiczny, o czym wprost stanowią przepisy Rozporządzenia MENIiS w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Zgodnie z § 14 ust. 1 tego aktu przerwy w zajęciach dzieci spędzają pod nadzorem nauczyciela. Niedopuszczalne jest natomiast prowadzenie jakichkolwiek zajęć bez nadzoru upoważnionej do tego osoby (§ 13). Niezależnie od tego, czy poza godzinami pensum dyrektor jest w przedszkolu obecny, czy też nie, opieka nad dziećmi jest zapewniona i pod tym względem bezpieczeństwo dzieci nie zostaje naruszone. Wymaganie od dyrektora ciągłej obecności w budynku można wręcz potraktować jako ograniczanie jego możliwości wykonywania zadań wymagających osobistej interwencji w banku, urzędzie itd. W jaki sposób rozumieć zatem przywołany wcześniej przepis art. 68 ust. 9 upo., zgodnie z którym w przypadku nieobecności dyrektora placówki zastępuje go wicedyrektor, a w placówkach, w których nie utworzono stanowiska wicedyrektora – inny nauczyciel tej placówki wyznaczony przez organ prowadzący? Otóż nieobecność w rozumieniu tej regulacji to po prostu zwolnienie lekarskie, urlop wypoczynkowy czy też inna okoliczność, która powoduje, że dyrektor w danym dniu nie pracuje. Jeżeli pracuje, a jest w przedszkolu nieobecny, bo np. zawiózł arkusz organizacyjny do siedziby urzędu gminy, to taka czynność nie może zostać potraktowana jako nieobecność. Telefon wizytatora Czy wizytator może uzyskać telefonicznie informację o obecności dyrektora? Odpowiadając na to pytanie, należy przywołać art. 55 ust. 3 Ustawy Prawo oświatowe, stosownie do którego nauczyciele, o których mowa w art. 60 ust. 8 (wizytatorzy), wykonujący czynności z zakresu nadzoru pedagogicznego, mają prawo: • wstępu do placówek, • wglądu do prowadzonej przez placówkę dokumentacji dotyczącej przebiegu nauczania, wychowania i opieki oraz organizacji pracy, • wglądu do znajdujących się w placówce dokumentów nauczycieli potwierdzających kwalifikacje do prowadzenia przydzielonych im zajęć oraz dokumentów osób, o których mowa w art. 15, potwierdzających przygotowanie do prowadzenia danych zajęć, • udziału w posiedzeniu rady pedagogicznej po uprzednim powiadomieniu dyrektora placówki, • wstępu w charakterze obserwatora na zajęcia dydaktyczne, wychowawcze, opiekuńcze i inne zajęcia organizowane przez placówkę, • przeprowadzania badań służących ocenie efektywności działalności dydaktycznej, wychowawczej oraz opiekuńczej placówek. Żaden z tych przepisów nie obejmuje możliwości uzyskania telefonicznej informacji na temat pracy dyrektora. Podkreślić zresztą trzeba, że do udzielania takiej informacji, z uwagi na ograniczone możliwości zidentyfikowania telefonicznego rozmówcy, należy podchodzić z dużą ostrożnością. Dodać trzeba, że to organ prowadzący, zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 6 upo., jest podmiotem wykonującym czynności z zakresu prawa pracy wobec dyrektora przedszkola. Wyciągnięcie konsekwencji wobec dyrektora samowolnie i w sposób nieusprawiedliwiony opuszczającego miejsce pracy jest czynnością z zakresu prawa pracy i należy właśnie do organu prowadzącego.