STAN PRAWNY NA 7 LUTEGO 2020 Kontrola okresowa BHP w przedszkolu Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 59), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6 poz. 69 ze zm.). Przepisy prawa nakładają na dyrektora obowiązki, które mają zapewnić przebywającym w przedszkolu dzieciom bezpieczne warunki pobytu. Ich nieprzestrzeganie będzie skutkowało nie tylko ewentualną odpowiedzialnością finansową przedszkola, ale także odpowiedzialnością dyscyplinarną winnego niedopatrzeniom personelu. Uchybienia w zakresie przedszkolnego BHP mogą przede wszystkim doprowadzić do wielu wypadków niebezpiecznych dla życia i zdrowia dzieci. Do powyższych obowiązków należy m.in. konieczność dokonywania, co najmniej raz w roku, kontroli zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z obiektów należących do przedszkola. Podstawa prawna przeprowadzania kontroli Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach nakłada na dyrektora, jak już wspomniano, obowiązek przeprowadzenia (przynajmniej raz w roku) kontroli w zakresie spełniania przez jego placówkę wszystkich niezbędnych norm. Kontrola taka musi obejmować: • zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z obiektów należących do jego placówki (chodzi nie tylko o sam budynek przedszkola, ale również o infrastrukturę pomocniczą – plac zabaw, szatnie, schowki itd.), • zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki (umożliwiająca stworzenie odpowiednich warunków pobytu organizacja oraz zapewnienie odpowiedniej wentylacji pomieszczeń czy temperatury). Po tak przeprowadzonej kontroli dyrektor musi zadbać, by przygotowane zostały propozycje ulepszeń w tych obszarach, w których wykryto niedociągnięcia. Mogą one stanowić w przyszłości przyczynę wypadku. Następnym krokiem jest przygotowanie odpowiedniego protokołu pokontrolnego omawiającego po kolei stan BHP w poszczególnych punktach przedszkola. Protokół jest podpisywany przez osoby biorące udział w kontroli, a kopię przekazuje się odpowiedniemu organowi prowadzącemu przedszkole. Termin kontroli Rozporządzenie nie ustala dokładnego terminu, kiedy miałaby się odbyć kontrola. Przedszkola, o ile mają taką możliwość, dokonują jej (oraz wynikających z niej ewentualnych poprawek) w trakcie przerw w funkcjonowaniu określonych przez organ prowadzący. Należy bowiem pamiętać, że wszelkie prace remontowe w pomieszczeniach przedszkolnych muszą odbywać się wyłącznie pod nieobecność dzieci. W przypadku konieczności przeprowadzenia prac remontowych, naprawczych lub instalacyjnych w czasie funkcjonowania przedszkola, prace te organizuje się, w drodze wyjątku i z zastosowaniem szczególnych środków ostrożności, w sposób, który nie naraża osób pozostających pod opieką przedszkola na niebezpieczeństwo i uciążliwości wynikające z ich prowadzenia. Każdorazowo miejsca prowadzenia prac remontowych, naprawczych i instalacyjnych należy zabezpieczyć przed dostępem osób nieuprawnionych, w szczególności dzieci. Skład zespołu kontrolującego Kontrola zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z obiektów przedszkola musi zostać przeprowadzona przez dyrektora w asyście zespołu kontrolującego. Rozporządzenie nie konkretyzuje, kto powinien uczestniczyć w zespole, jednakże wydaje się, że powinny być to przede wszystkim osoby zajmujące się w danym przedszkolu kwestiami BHP – pracownik służby BHP, społeczny inspektor pracy czy też inni pracownicy przeszkoleni w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach oświatowych. Rozporządzenie nie podaje również liczby osób wchodzących w skład zespołu. Należy jednak zadbać o to, by dawał on gwarancję sprawnego oraz bezstronnego skontrolowania stanu przedszkolnej infrastruktury. Z pewnością przełoży się to na wdrożenie wymaganych przez prawo rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa – a w efekcie na zminimalizowanie liczby wypadków wśród dzieci. Ocena części zewnętrznej budynku Przeprowadzając kontrolę, a następnie przygotowując protokół pokontrolny, dyrektor przedszkola musi zwrócić uwagę na szereg kwestii dotyczących bezpieczeństwa poszczególnych elementów przedszkolnej infrastruktury. Mogą one wynikać wprost z brzmienia Rozporządzenia, zdarza się jednak, że są na tyle ogólne, iż posłużą jedynie w charakterze wskazówek, natomiast dokładne działanie będzie już zależało od specyfiki danej placówki. Przeprowadzając kontrolę zewnętrznych elementów przedszkola, należy sprawdzić m.in. stan elewacji zewnętrznej budynku, a także najbliższe otoczenie budynku. Trzeba szczególnie zadbać o: • ogrodzenie zabezpieczające teren przedszkola – jego dobry stan pozwoli nie tylko zapobiec przypadkowemu oddalaniu się dzieci, ale też uchroni przed sytuacjami, w których osoby trzecie będą miały możliwości wejścia na teren przedszkola po godzinach jego pracy, • zainstalowanie odpowiedniego oświetlenia, • ścieżki, chodniki oraz place zabaw – powinny mieć równą nawierzchnię zapobiegającą upadkom, a znajdujące się w nich otwory ściekowe oraz studzienki kanalizacyjne powinny być w odpowiedni sposób zakryte, • drożność i prawidłowe funkcjonowanie instalacji do odprowadzania ścieków oraz wody deszczowej, • drogi wyjścia poza teren przedszkola – powinny być zabezpieczone np. barierkami, tak aby dzieci nie miały możliwości bezpośredniego wkroczenia na jezdnię o dużym natężeniu ruchu; wyjścia poza teren przedszkola powinny być, w miarę możliwości, skierowane na mniej ruchliwe ulice. Dyrekcja musi również dopilnować, by zimą teren przedszkola był regularnie odśnieżany i posypywany piaskiem. Dokonując kontroli przeglądu elementów zewnętrznych przedszkola, należy bacznie przyjrzeć się, w jakim stanie znajdują się elewacja zewnętrzna budynku, rynny, urządzenia odgromowe oraz okna. W przypadku gdy ich stan wymaga natychmiastowego remontu, trzeba nim tak pokierować, by on sam nie przyczynił się do wypadku. Szczególnie istotne jest, aby dokładnie sprawdzić stan nawierzchni placu zabaw oraz znajdujących się na nim urządzeń pod kątem aktualnego stanu technicznego oraz posiadania odpowiednich atestów i certyfikatów. Część wewnętrzna budynku przedszkola Po skontrolowaniu otoczenia przedszkola oraz należącej do niego infrastruktury należy skupić się na jego części wewnętrznej, przez co rozumie się zarówno ogólny stan budynku (korytarzy, podłóg, okien, drzwi itd.), jak również stan pomieszczeń, na które przepisy prawa nakazują zwracać szczególną uwagę (sale lekcyjne, pomieszczenia sanitarne, sale gimnastyczne, kuchnia i stołówka). W przypadku ogólnego stanu budynku należy dokonać rzetelnej oceny stanu drzwi, zarówno głównych, jak i zapasowych, sprawdzając, czy: • ich stan nie stwarza zagrożenia dla dzieci, • w sposób właściwy oznakowana została lokalizacja kluczy (zwłaszcza ich dostępność na wypadek ewakuacji), • odpowiednio zabezpieczone zostały szklane części. Równie ważne są odpowiednie zabezpieczenie i oznakowanie wejść do pomieszczeń oraz części budynku, do których wstęp osobom nieuprawnionym jest zabroniony. Trzeba zadbać, aby dzieci nie miały możliwości swobodnego dostępu do takich miejsc, jak kotłownia czy dach budynku. Powinny być one odpowiednio oznakowane i zabezpieczone, a dzieci, w miarę możliwości, poinformowane o istniejących ograniczeniach w poruszaniu się po budynku. Sprawdza i zabezpiecza się także stan: • okien, • korytarzy – czy nawierzchnia nie jest zbyt śliska lub na tyle zniszczona, że może powodować wypadki, • schodów – muszą być wyposażone w balustrady z poręczami uniemożliwiającymi zsuwanie się po nich oraz stopnie z antypoślizgową powierzchnią, • przestrzeń pomiędzy biegiem schodów – musi zostać skutecznie zabezpieczona, np. siatką. Należy zwrócić uwagę na sposób przygotowania ewentualnej ewakuacji z placówki. Chodzi tutaj o sposób umieszczenia planu ewakuacji, który powinien znajdować się w widocznym miejscu, oraz o wyraźne i trwałe oznaczenie dróg ewakuacyjnych. Pamiętaj! Dostęp do kluczy, które w nagłych wypadkach umożliwią natychmiastowe otworzenie wszystkich drzwi będących częścią tras ewakuacyjnych, musi być swobodny. Sale lekcyjne W trakcie kontroli sal lekcyjnych, podobnie jak ma to miejsce w pozostałej części przedszkola, należy zwrócić uwagę na dobry stan podłóg, drzwi wejściowych do sal oraz sprawność okien. Równie ważne jest sprawdzenie elementów wyposażenia (tablica, szafki, gabloty), które, niestabilnie przymocowane, mogą stanowić zagrożenie. Przepisy Rozporządzenia wymagają również, aby wyposażenie, z którego korzystają dzieci, było ergonomiczne, tzn. nie stanowiło przyczyny dodatkowego zmęczenia oraz schorzeń wywołanych niewłaściwą postawą w trakcie pracy. Ponadto sprzęty przedszkolne powinny posiadać odpowiednie atesty i certyfikaty. Nie należy korzystać z wyposażenia pochodzącego z niepewnych źródeł, mogącego przez swoje usterki spowodować urazy u dzieci. Istotne jest też zapewnienie odpowiedniego oświetlenia, wentylacji oraz ogrzewania. Sale lekcyjne, tak jak pozostałe pomieszczenia przedszkolne, powinny być wyposażone w apteczki pierwszej pomocy wraz z instrukcjami dotyczącymi zasad jej udzielania. Pamiętaj! Od 29 listopada 2018 r. obowiązek przeszkolenia z zakresu udzielania pierwszej pomocy został rozszerzony na wszystkich pracowników przedszkoli. Zgodnie z przepisami przejściowymi zapewnienie przeszkolenia w zakresie udzielania pierwszej pomocy pracownikom niebędącym nauczycielami powinno było nastąpić do 1 marca 2019 r. Pomieszczenia sanitarne Warunki kontroli pomieszczeń sanitarnych określa § 8 Rozporządzenia, zgodnie z którym nakłada się obowiązek utrzymania w czystości i sprawności technicznej przedszkolnych urządzeń higieniczno-sanitarnych. Wiąże się to z oceną sprawności ogrzewania, oświetlenia, kabin i punktów sanitarnych dla chłopców i dziewcząt, a także kontrolą stanu posadzki oraz dostępu do środków higieny. Sala gimnastyczna W przypadku sali gimnastycznej najważniejsze jest sprawdzenie trwałości wyposażenia sportowego przeznaczonego do ćwiczeń lub innych zajęć z dziećmi. W dalszej kolejności należy zadbać o stan podłóg (brak wystających elementów, odpowiednia przyczepność), zabezpieczenie okien i lamp, a także o odpowiednie oznakowanie dróg ewakuacyjnych. Podobnie jak w salach lekcyjnych, także tutaj powinna znaleźć się odpowiednio wyposażona apteczka wraz z instrukcją udzielania pierwszej pomocy. Pomieszczenia kuchni i zaplecza kuchennego W przypadku kuchni oraz jadalni Rozporządzenie przewiduje w § 10 ogólny nakaz utrzymywania tych pomieszczeń w czystości, a ich wyposażenia – we właściwym stanie technicznym zapewniającym bezpieczne używanie. W praktyce będzie się to wiązało z kontrolą: • stanu posadzki, kratek odpływowych, • sprawności urządzeń wentylacyjnych, • wyposażenia sprzętów, które tego wymagają, w odpowiednie instrukcje BHP, • zawieszenia tablic ostrzegawczych i ewakuacyjnych, • wyraźnego oznakowania głównych wyłączników gazu oraz prądu. Rozporządzenie nakłada również obowiązek zapewnienia w przedszkolach, które nie zostały podłączone do sieci wodociągowej (bądź w przypadku jej awarii), innego źródła wody pitnej. Powyższe rozwiązania mają zapewnić dzieciom możliwość bezpiecznego i higienicznego spożycia posiłków. Gorące posiłki muszą być spożywane przez dzieci w specjalnie do tego celu przystosowanych i wydzielonych pomieszczeniach (jadalnie, stołówki), które także powinny spełniać powyższe standardy higieny i bezpieczeństwa. Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki Oprócz wskazanych powyżej wymagań stawianych przez przepisy prawa względem stanu technicznego budynków i infrastruktury przedszkolnej Rozporządzenie przewiduje szereg rozwiązań organizacyjnych, które mają zwiększyć komfort oraz bezpieczeństwo uczestnictwa dzieci w zajęciach prowadzonych przez przedszkole. Także pod tym kątem powinna być organizowana i realizowana przez dyrektora kontrola przestrzegania przepisów BHP. W związku z tym przedszkole ma obowiązek zapewnić dzieciom odpowiednie warunki w trakcie trwania zajęć, co wiąże się m.in. z wietrzeniem pomieszczeń, najlepiej w trakcie przerw od zajęć, a w razie potrzeby także w czasie ich trwania. W pomieszczeniach, w których odbywają się zajęcia, powinna zostać zapewniona odpowiednia temperatura wynosząca minimum 18oC. W przypadku, gdy nie jest to możliwe, do obowiązków dyrektora należą zawieszenie zajęć na oznaczony przez niego czas (do chwili wzrostu temperatury do poziomu wymaganego przez przepisy) oraz poinformowanie o tym fakcie organu prowadzącego. Zapewnienie odpowiednich warunków i komfortu prowadzenia zajęć jest szczególnie ważne w okresie zimowym. Przepisy prawa dają dyrektorowi możliwość zawieszenia, za zgodą organu prowadzącego, zajęć na czas oznaczony, w przypadku gdy: • temperatura zewnętrzna liczona w dwóch kolejnych dniach (o godzinie 21.00) poprzedzających zawieszenie zajęć wynosi –15oC lub mniej, • w okolicy przedszkola wystąpiły zdarzenia, które mogą zagrozić zdrowiu uczęszczających do niego dzieci (klęski naturalne, epidemie itd.). O zawieszeniu zajęć w powyższym trybie dyrektor powinien również powiadomić organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Rozporządzenie zawiera ogólny zapis nakazujący wstrzymanie zajęć w tych pomieszczeniach przedszkolnych, w których istnieje realne ryzyko zagrożenia dla bezpieczeństwa (m.in. z powodu złego stanu znajdującego się w nich wyposażenia). Gdy stan zagrożenia zostanie zauważony lub pojawi się dopiero w trakcie zajęć – do obowiązku przedszkola należy wyprowadzenie z zagrożonych miejsc wszystkich powierzonych opiece przedszkola osób. Kontrola organów inspekcji sanitarnej Opisana powyżej kontrola przeprowadzana przez dyrektora ma istotne znaczenie także ze względu na czynności nadzorcze sprawowane przez organy inspekcji sanitarnej. Zgodnie z Ustawą o Państwowej Inspekcji Sanitarnej Państwowa Inspekcja Sanitarna jest powołana do realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego, w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami m.in. higieny procesów nauczania i wychowania. Do zakresu jej działania, w dziedzinie bieżącego nadzoru sanitarnego, należy kontrola przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne, w szczególności tych, które dotyczą higieny procesów nauczania. W związku z tym organy inspekcji sanitarnej przeprowadzają okresowe kontrole w jednostkach oświaty, w tym również w przedszkolach. Regularne oceny wewnętrzne pozwolą zminimalizować ryzyko dostrzeżenia ewentualnych niedociągnięć przez inspektora sanitarnego. Warto więc zapoznać się z wymogami, którymi podczas kontroli kierują się inspektorzy organów sanitarnych (arkusze oceny ryzyka). Przedszkole powinno zwrócić uwagę na to, czy: • dyrektor, co najmniej raz w roku, przeprowadził kontrolę zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z obiektów należących do przedszkola, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, • w zakresie budynku przedszkola: o dostosowano budynek do potrzeb dzieci niepełnosprawnych (zgodnie z przepisami budowlanymi położenie drzwi wejściowych do budynku oraz kształt i wymiary pomieszczeń wejściowych powinny umożliwiać dogodne warunki ruchu, w tym również osobom niepełnosprawnym), o stan techniczny sufitów, ścian i podłóg nie stwarza zagrożenia dla zdrowia, także pod względem warunków higienicznych; • w zakresie wyposażenia technicznego budynku: o został zapewniony dostęp do bieżącej ciepłej i zimnej wody, o zabezpieczono grzejniki centralnego ogrzewania (w pomieszczeniu przeznaczonym na zbiorowy pobyt dzieci należy umieszczać na grzejnikach centralnego ogrzewania osłony uniemożliwiające bezpośredni kontakt z elementem grzejnym); • w zakresie mikroklimatu pomieszczeń zapewniono: o w pomieszczeniach – wentylację grawitacyjną lub mechaniczną, o w ustępach ogólnodostępnych z liczbą kabin większą niż jedna lub nieposiadających okien – wentylację mechaniczną, o odpowiedni stosunek powierzchni okien do powierzchni podłóg (w pomieszczeniu przeznaczonym na pobyt ludzi stosunek powierzchni okien, liczonej w świetle ościeżnic, do powierzchni podłogi powinien wynosić co najmniej 1:8, natomiast w innym pomieszczeniu, w którym oświetlenie dzienne jest wymagane ze względów na przeznaczenie – co najmniej 1:12), o możliwość otwierania co najmniej 50 proc. powierzchni okien (wymaganie nie dotyczy pomieszczeń wyposażonych w wentylację mechaniczną lub klimatyzację), o prawidłową temperaturę w pomieszczeniach, w których odbywają się zajęcia, o prawidłowe oświetlenie pomieszczeń; • w sali zajęć dla dzieci wyposażenie i sprzęt posiadają odpowiednie atesty i certyfikaty, • w zakresie pomieszczeń sanitarnych: o ściany pomieszczenia higieniczno-sanitarnego mają do wysokości co najmniej 2 m powierzchnie zmywalne i odporne na działanie wilgoci, o zostały wyposażone w środki higieny osobistej, o posadzki są zmywalne, nienasiąkliwe i nieśliskie, o pomieszczenie i wyposażenie higieniczno-sanitarne jest utrzymane w czystości i w stanie pełnej sprawności technicznej; • w zakresie systemu pierwszej pomocy wyposażono przedszkole w apteczki oraz instrukcje udzielania pierwszej pomocy, • w zakresie terenu przedszkola: o został on ogrodzony, o ogrodzenie jest w dobrym stanie technicznym, o nawierzchnia dróg, przejść i placu zabaw (boisk) jest równa, nieuszkodzona, nie stwarza zagrożenia wypadku, o otwory kanalizacyjne, studzienki i inne zagłębienia zostały zakryte odpowiednimi pokrywami lub trwale zabezpieczone w inny sposób, o szlaki komunikacyjne wychodzące poza teren przedszkola zostały zabezpieczone, o urządzenia i sprzęt do zabaw zapewniają bezpieczne użytkowanie i zostały zamocowane na stałe, o w miejscach wyznaczonych do uprawiania ćwiczeń fizycznych, gier i zabaw ustawione zostały tablice informacyjne określające zasady bezpiecznego użytkowania urządzeń i sprzętu sportowego, o urządzenia i sprzęt na placu zabaw posiadają odpowiednie atesty i certyfikaty, o piaskownica została zabezpieczona przed zanieczyszczeniami; • w zakresie gospodarki odpadami stałymi w sposób prawidłowy ustalone zostało miejsce gromadzenia odpadów, a urządzenie do gromadzenia odpadów jest w dobrym stanie higieniczno-sanitarnym i technicznym, • otoczenie oraz wszystkie pomieszczenia przedszkola utrzymane są w czystości i porządku, • przestrzegany jest zakaz palenia tytoniu w przedszkolu.