STAN PRAWNY NA 10 STYCZNIA 2020 Organizowanie i prowadzenie wspomagania przedszkoli, szkół i placówek w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie Podstawa prawna: • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 199 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U. z 2017 r. poz. 1611 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1481 ze zm.). Wśród zadań, których realizacja spoczywa na poradniach psychologiczno-pedagogicznych, znajduje się organizowanie i prowadzenie wspomagania przedszkoli, szkół i placówek w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Jakie zadania spoczywają w związku z tym na poradni, a także w jakiej formie mogą być realizowane? Podstawa prawna wspomagania jednostek oświaty w realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych W obecnym stanie prawnym szczegółowe zasady działania poradni są określone w Rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych. Akt ten, choć wydany został na podstawie uchylonego już art. 71 ust. 1 pkt 2 Ustawy o systemie oświaty, obowiązywać będzie jednak do momentu wydania analogicznego aktu prawnego na podstawie art. 123 ust. 1 pkt 2 Ustawy Prawo oświatowe (dalej Prawa oświatowego). Wskazane Rozporządzenie przewiduje, że publiczne poradnie psychologiczno- -pedagogiczne, w tym publiczne poradnie specjalistyczne, są zobowiązane do udzielania dzieciom, od momentu urodzenia, i młodzieży pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu, udzielania rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej z wychowywaniem i kształceniem dzieci i młodzieży, a także wspomagania przedszkoli, szkół i placówek w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Szczegółowe zadania Zadania spoczywające na poradni określa § 2 Rozporządzenia, wymieniając: • diagnozowanie dzieci i młodzieży, • udzielanie dzieciom i młodzieży oraz rodzicom bezpośredniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, • realizowanie zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki, w tym wspieranie nauczycieli w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych, • organizowanie i prowadzenie wspomagania przedszkoli, szkół i placówek w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Wskazany w § 2 pkt 4 Rozporządzenia obowiązek organizowania i prowadzenia wspomagania przedszkoli, szkół i placówek w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych powinien polegać w szczególności na zaplanowaniu i przeprowadzeniu działań mających na celu poprawę jakości pracy przedszkola, szkoły lub placówki w zakresie: • wynikającym z kierunków realizacji przez kuratorów oświaty polityki oświatowej państwa, ustalanych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania zgodnie z art. 60 ust. 3 pkt 1 Prawa oświatowego oraz wprowadzanych zmian w systemie oświaty, • wymagań stawianych wobec przedszkoli, szkół i placówek, których wypełnianie jest badane przez organy sprawujące nadzór pedagogiczny w procesie ewaluacji zewnętrznej, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 44 ust. 3 Prawa oświatowego i Rozporządzenia w sprawie wymagań wobec szkół i placówek, • realizacji podstaw programowych, • rozpoznawania potrzeb dzieci i młodzieży oraz indywidualizacji procesu nauczania i wychowania, • analizy wyników i wniosków z nadzoru pedagogicznego oraz wyników egzaminów, o których mowa w art. 3 pkt 21, 21c i 21d Ustawy o systemie oświaty, • potrzeb zdiagnozowanych na podstawie analizy wyników i wniosków, o których mowa w punkcie poprzednim, • innych potrzeb wskazanych przez przedszkole, szkołę lub placówkę. Wspomaganie przedszkoli szkół i placówek, o którym mowa powyżej, powinno obejmować: • pomoc w diagnozowaniu potrzeb przedszkola, szkoły lub placówki, • ustalenie sposobów działania prowadzących do zaspokojenia potrzeb przedszkola, szkoły lub placówki, • zaplanowanie form wspomagania i ich realizację, • wspólną ocenę efektów i opracowanie wniosków z realizacji zaplanowanych form wspomagania. W odróżnieniu od pozostałych zadań realizowanych przez poradnie na podstawie Rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych w przypadku organizowania i prowadzenia wspomagania jednostek oświaty w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych nie wskazano otwartego katalogu form, w jakich pomoc ta powinna być udzielana. Zamiast tego ww. Rozporządzenie wskazuje, na czym powinno polegać wspomaganie, a także co powinno ono obejmować. Wskazano zatem sugerowany sposób postępowania w zakresie organizowania wspomagania, dzieląc go na poszczególne etapy, począwszy od początkowej pomocy w diagnozowaniu potrzeb jednostki oświatowej, a kończąc na ocenie efektów i opracowaniu wniosków z realizacji zaplanowanych form wspomagania. W związku z powyższym poradnie posiadają dużą swobodę w wyborze form wspomagania. Wspomaganie to może mieć przykładowo formę: • porad i konsultacji udzielanych poszczególnym pracownikom jednostek oświatowych, w tym zwłaszcza dyrektorowi, • udziału w zebraniach rad pedagogicznych, • warsztatów, • wykładów i prelekcji, • działalności informacyjno-szkoleniowej, • organizowania sieci współpracy i samokształcenia. W tym miejscu warto podkreślić, że wspomaganie jednostek oświatowych powinno odbywać się m.in. w zakresie wynikającym z kierunków realizacji przez kuratorów oświaty polityki oświatowej państwa. Zgodnie z art. 60 ust. 1 pkt 3 Ustawy o systemie oświaty minister właściwy ds. oświaty i wychowania, w celu koordynowania nadzoru pedagogicznego na terenie kraju, ustala podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa, w tym zadania z zakresu nadzoru pedagogicznego. W roku szkolnym 2019/2020 wśród kierunków realizacji polityki oświatowej państwa znajdą się: • profilaktyka uzależnień w szkołach i placówkach oświatowych, • wychowanie do wartości przez kształtowanie postaw obywatelskich i patriotycznych, • wdrażanie nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych, • rozwijanie kompetencji matematycznych uczniów, • rozwijanie kreatywności, przedsiębiorczości i kompetencji cyfrowych uczniów, w tym bezpieczne i celowe wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w realizacji podstawy programowej kształcenia ogólnego, • tworzenie oferty programowej w kształceniu zawodowym, • wdrażanie nowych podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego. Co więcej wspomaganie to powinno być prowadzone w zakresie wymagań stawianych wobec przedszkoli, szkół i placówek, których wypełnianie jest badane przez organy sprawujące nadzór pedagogiczny w procesie ewaluacji zewnętrznej. Należy przy tym wskazać, że w roku szkolnym 2019/2020 zadania z zakresu nadzoru pedagogicznego dla kuratorów oświaty w zakresie ewaluacji zewnętrznej obejmą: • w przedszkolach, innych formach wychowania przedszkolnego oraz oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych – w zakresie wymagań: o „Procesy wspomagania rozwoju i edukacji dzieci są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się”, o „Przedszkole wspomaga rozwój dzieci, z uwzględnieniem ich indywidualnej sytuacji”, o „Rodzice są partnerami przedszkola”; • w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych (dla dzieci i młodzieży) – w zakresie wymagań: o „Kształtowane są postawy i respektowane normy społeczne”, o „Szkoła lub placówka wspomaga rozwój uczniów, z uwzględnieniem ich indywidualnej sytuacji”, o „Rodzice są partnerami szkoły lub placówki”; • w szkołach dla dorosłych – w zakresie wymagań: o „Procesy edukacyjne są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się”, o „Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej”. Ogólne zasady udzielania pomocy Poradnie, organizując i prowadząc wspomaganie przedszkoli, szkół i placówek w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, powinny również pamiętać o ogólnych zasadach udzielania pomocy, przewidzianych w dalszej części ww. Rozporządzenia. Zgodnie z nimi: • korzystanie z pomocy udzielanej przez poradnie powinno być dobrowolne i nieodpłatne, • poradnia powinna co do zasady udzielać pomocy dzieciom i młodzieży, rodzicom i nauczycielom z przedszkoli, szkół lub placówek mających siedzibę na terenie jej działania, • w przypadku dzieci i młodzieży oraz rodziców dzieci nieuczęszczających do przedszkola, szkoły lub placówki pomocy powinna udzielać poradnia właściwa ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, • na podstawie porozumienia zawartego między organami prowadzącymi poradnia może również udzielać pomocy dzieciom i młodzieży, rodzicom i nauczycielom z przedszkoli, szkół i placówek niemających siedziby na terenie działania poradni oraz niezamieszkałym na terenie działania poradni dzieciom i rodzicom dzieci nieuczęszczających do przedszkola, szkoły lub placówki, • poradnia powinna udzielać pomocy przy wsparciu specjalistów: psychologów, pedagogów, logopedów i doradców zawodowych, • poradnia może wykonywać swoje zadania również przy pomocy innych specjalistów, w szczególności lekarzy, których udział jest niezbędny do efektywnego udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i młodzieży, rodzicom i nauczycielom, • realizowanie zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki może odbywać się również we współpracy z innymi poradniami, placówkami doskonalenia nauczycieli i bibliotekami pedagogicznymi oraz organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami świadczącymi poradnictwo bądź pomoc dzieciom, młodzieży oraz rodzicom i nauczycielom. Wolontariusze w poradni Warto pamiętać, że oprócz pracowników poradni organizowanie i prowadzenie wspomagania przedszkoli, szkół i placówek w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych może być wykonywane w poradniach także przez wolontariuszy, którzy wspierają realizację zadań z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej świadczonej przez poradnię. Wolontariuszem w poradni może być osoba pełnoletnia, która nie była skazana za umyślne przestępstwo i przeciwko której nie toczy się postępowanie karne. Przed rozpoczęciem współpracy z wolontariuszem dyrektor poradni powinien poinformować go o specyfice pracy poradni i konieczności zachowania tajemnicy w sprawach dotyczących dzieci, młodzieży, rodziców i nauczycieli korzystających z pomocy poradni. Jednocześnie z wolontariuszem powinno zostać zawarte porozumienie określające: • zakres, sposób i czas wykonywania przez wolontariusza zadań, • czas trwania porozumienia, • zobowiązanie wolontariusza do wykonywania zadań we współpracy ze specjalistami, • zobowiązanie wolontariusza do nieujawniania informacji dotyczących dzieci i młodzieży, rodziców i nauczycieli korzystających z pomocy poradni, • postanowienie o możliwości rozwiązania porozumienia. Nie można zapominać, że wolontariusze powinni wykonywać wszelkie zadania w porozumieniu i współpracy ze specjalistami zatrudnionymi w poradni, a także pod nadzorem dyrektora poradni lub wyznaczonej przez niego osoby. Warsztaty Organizowane przez specjalistów poradni warsztaty powinny być formą zajęć praktycznych, pozwalających na rozwijanie i doskonalenie wybranych umiejętności i kompetencji przez biorące w nich udział osoby. Warsztaty mogą dotyczyć np.: • sposobu rozwijania u nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach kompetencji wychowawczych oraz umiejętności związanych z udzielaniem dzieciom i uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, • udzielania wsparcia w zakresie rozwijania u uczniów kompetencji emocjonalno- -społecznych, • udzielania wsparcia w zakresie rozwijania u uczniów twórczego myślenia, • treningu w zakresie wspierania dzieci, które doświadczyły przemocy rówieśniczej lub potencjalnie mogą zostać jej ofiarami (treningi pewności siebie), • udzielania wsparcia w zakresie rozwijania umiejętności komunikacji oraz asertywnej obrony swoich praw przez dzieci i uczniów, • udzielania wsparcia w zakresie rozwijania umiejętności radzenia sobie z trudnymi zachowaniami dzieci. Porady i konsultacje Porady i konsultacje udzielane przez specjalistów poradni będą miały charakter głównie indywidualny i będą dotyczyły konkretnych problemów zgłaszanych przez nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych lub specjalistów udzielających pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu, szkole lub placówce. Mogą one dotyczyć np.: • spraw rozwojowych dzieci i trudności wychowawczych (np. mających na celu zapobieganie uzależnieniom), • kwestii logopedycznych w sprawach związanych z rozwojem językowym dzieci, • problemów rozwojowych i emocjonalnych dzieci i uczniów, • konsultacji w zakresie relacji rodzinnych czy rówieśniczych, • udzielania wsparcia dla rodziców dzieci z niepełnosprawnościami, • rozwijania umiejętności poznawczych. Udział w zebraniach rad pedagogicznych Chociaż przepisy tego nie precyzują, Rozporządzenie przewiduje tu oczywiście udział specjalistów zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych w zebraniach rad pedagogicznych przedszkoli, szkół i placówek oświatowych, wymagających wsparcia w zakresie realizowania zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Możliwość uczestniczenia w zebraniach rady pedagogicznej przewidziana została również w art. 69 ust. 3 Prawa oświatowego, zgodnie z którym w zebraniach rady pedagogicznej mogą również brać udział, z głosem doradczym, osoby zapraszane przez jej przewodniczącego za zgodą lub na wniosek rady pedagogicznej. Należy tu zauważyć, że począwszy od 1 września 2019 r., podstawę prawną do uczestniczenia w zebraniu rady pedagogicznej przez osobę do tego zaproszoną stanowi art. 69 ust. 3a Prawa oświatowego, zasada pozostała jednak ta sama. Wykłady i prelekcje Wykłady i prelekcje będą miały na celu przekazanie nauczycielom, wychowawcom i specjalistom zatrudnionym w przedszkolach, szkołach i placówkach, informacji dotyczących wybranych kwestii związanych z realizowaniem przez przedszkola, szkoły i placówki zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Tematyka wykładów bądź prelekcji powinna wynikać z bieżących potrzeb zgłaszanych przez wspomaganą jednostkę oświatową. Przykładowe tematy: • sposoby motywowania dzieci i uczniów do nauki, • kwestie związane z cyberprzemocą, • rozpoznawanie i przeciwdziałanie zaburzeniom emocjonalnym u młodzieży, • przeciwdziałanie niepowodzeniom szkolnym, • zaburzenia depresyjne u dzieci i młodzieży, • rozwój psychiczny dzieci i uczniów w różnym wieku, • wady wymowy i sposoby ich zapobiegania, • zapobieganie różnym formom uzależnienia. Działalność informacyjno-szkoleniowa Prowadzenie przez specjalistów poradni działalności informacyjno-szkoleniowej może odbywać się np. przez przekazywanie nauczycielom, wychowawcom i specjalistom zatrudnionym w przedszkolach, szkołach i placówkach informacji dotyczących problemów dydaktycznych i wychowawczych, z którymi mogą oni spotkać się w trakcie swojej pracy, choćby za pośrednictwem publikowanych na stronie internetowej poradni artykułów, porad zamieszczanych w mediach społecznościowych, ulotek czy biuletynów udostępnianych na terenie poradni. Należy pamiętać, że przekazywane w ten sposób informacje powinny być dostępne bezpłatnie. Organizowanie i prowadzenie sieci współpracy i samokształcenia Jedną z form wspomagania przedszkoli szkół i placówek oświatowych w zakresie realizacji przez nie zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych może być m.in. organizowanie i prowadzenie przez pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych sieci współpracy dla nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów udzielających w jednostkach oświaty pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Sieć ma pozwolić skupionym wokół niej nauczycielom na zorganizowaną współpracę, której celem będzie doskonalenie pracy, w szczególności poprzez wymianę wspólnych doświadczeń, co docelowo przełoży się na poprawę jakości pracy przedszkola, szkoły lub placówki. Sieci współpracy mogą dotyczyć różnych obszarów problemowych, przykładowo: • wspomagania rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym, • profilaktyki społecznej i socjoterapii, • problemów związanych z pracą psychologów i pedagogów czy logopedów, • superwizji psychologów i psychoterapeutów, • poradnictwa zawodowego, • prowadzenia zajęć terapii integracji sensorycznej.