Kinezjologia edukacyjna Metoda Paula Dennisona Opracowała: Marta Skrzypczak-Wojtanek, terapeuta pedagogiczny, polonista, terapeuta ręki, przewodnicząca oddziału Polskiego Towarzystwa Dysleksji w Wałczu. Pracuje w szkole podstawowej i przedszkolu, prowadzi prywatny gabinet terapii pedagogicznej „Trzy linie” Współczesna edukacja korzysta z wielu różnorodnych metod wspomagających rozwój dziecka i jego proces uczenia się. Przyrost wiedzy na temat mózgu oraz mnogość diagnozowanych trudności i zaburzeń u dzieci powodują, że pracujący z nimi specjaliści wciąż poszukują nowych metod wspierających rozwój swoich podopiecznych. Dużą popularnością cieszą się współczesne metody, wykorzystujące urządzenia elektroniczne, takie jak metoda Tomatisa, Warnkego czy biofeedback. Specjaliści jednak nadal czerpią z metod opracowanych na początku XX w., jak np. integracji sensorycznej, metody dobrego startu czy arteterapii i muzykoterapii. Jedną z popularniejszych metod jest także kinezjologia edukacyjna, która ma tyle samo zwolenników, co przeciwników. Pierwsi zachwycają się jej prostotą i szybkimi efektami, drudzy zarzucają brak badań naukowych potwierdzających jej skuteczność i niezgodność ze współczesną wiedzą na temat mózgu. Czym jest kinezjologia edukacyjna? Najprościej mówiąc, kinezjologia to metoda polegająca na pracy z ciałem, której głównym założeniem jest wspomaganie naturalnego rozwoju człowieka. Według Paula Dennisona, twórcy metody, poprzez systematyczne wykonywanie konkretnych ćwiczeń („zmyślnych ruchów”) poprawia się współpraca między obiema półkulami mózgu – dzięki czemu możemy doskonalić właściwie każdą wybraną umiejętność: od czytania i pisania, poprzez pewność siebie, aż po poprawę zachowań społecznych. Podstawy teoretyczne Prawidłowo funkcjonujący mózg człowieka to taki, w którym obie półkule są zintegrowane i współdziałają ze sobą. Jeśli ten proces nie zachodzi, pojawiają się choroby i trudności z wykonaniem czegokolwiek. Problemy widoczne są zwłaszcza w wieku szkolnym, kiedy to dziecko musi opanować umiejętności czytania, pisania i liczenia. Przez wiele lat prowadzono badania nad zależnością między ćwiczeniami ruchowymi a uczeniem się. Łącząc wnioski z obserwacji oraz wykorzystując inne badania – m.in. takich badaczy, jak G. Doman, C. Delacato i L. Jacque – bracia Dennisonowie opracowali zestaw ćwiczeń ruchowych wspierających procesy uczenia się zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych. Ich celem jest osiągnięcie stanu zintegrowania i zapewnienie osobie jednoczesnego dostępu zarówno do zasobów prawej, jak i lewej półkuli. Jak twierdzi twórca metody, osoba zintegrowana lateralnie może przede wszystkim myśleć i mówić jednocześnie, czytać i pisać jednocześnie, mówić i słuchać jednocześnie. Istotnym założeniem metody jest świadomość, że człowiek funkcjonuje w trzech wymiarach: wymiar lateralności (lewa i prawa półkula mózgu), wymiar skupienia (pień mózgu i płaty czołowe – tył i przód mózgu) oraz wymiar ześrodkowania (układ limbiczny i kora mózgowa – góra i dół). Prawidłowa integracja tych trzech wymiarów przynosi korzyści takie jak nabywanie nowych umiejętności rozwojowych. Założenia metodyczne Ćwiczenia proponowane przez Dennisona można wykonywać w ramach spotkań indywidualnych lub grupowych. Ważne jest jednak, żeby w grupie znajdowały się osoby pracujące nad tym samym celem, np. poprawą czytania lub koncentracji. Każde zajęcia oparte są na pewnym schemacie. Przykładowa sesja zaczyna się od ćwiczeń wyciszających, co umożliwia skupienie się na „tu i teraz”. Drugi etap to wspólne ustalenie celu na dane zajęcia, po czym następuje odegranie go w postaci dramy. Kolejnym elementem jest wykonywanie ćwiczeń korekcyjnych dopasowanych do założeń na dane zajęcia. Następnie dziecko kolejny raz odgrywa scenkę ilustrującą wybrany cel, omawia się zajęć i dziękuje za udział. Taką sesję nazywa się wówczas „równoważeniem”. Kinezjologia edukacyjna składa się z wielu ćwiczeń, które autorzy podzielili na cztery grupy: • lateralne, • rozciągające i wydłużające mięśnie, • energetyzujące ciało, • wyciszająco-pogłębiające. Pierwsza z nich to aktywności związane z podziałem ciała na prawą i lewą stronę. Ich głównym celem jest zwiększenie liczby połączeń neuronalnych między obiema półkulami mózgu, co w efekcie ma wpływać na poprawę koordynacji całego ciała, a także umiejętności czytania i pisania. Druga grupa, czyli ćwiczenia rozciągające i wydłużające mięśnie, związana jest bezpośrednio ze stresem i koncentracją uwagi. Nie od dziś wiadomo, że organizm w stanie chronicznego stresu nie jest gotowy do przyjmowania i zapamiętywania nowych informacji, a jedynie do walki lub ucieczki. Ćwiczenia proponowane przez Dennisona mają na celu rozluźnienie całego organizmu, co w następstwie ma poprawić koncentrację, zapamiętywanie i zwiększyć łatwość przyswajania nowych informacji. Nieco odmienną rolę pełnią ćwiczenia energetyzujące ciało. Tu najważniejszym elementem jest picie wody, której odpowiednia ilość w organizmie poprawia szybkość impulsów przesyłanych między komórkami nerwowymi. Celami ćwiczeń wyciszająco-pogłębiających są natomiast: poprawa koncentracji, zwiększenie świadomości własnego ciała oraz doskonalenie umiejętności radzenia sobie ze stresem, np. w sytuacjach typowo szkolnych, takich jak sprawdziany czy odpowiedzi ustne. Ćwiczenia dobiera się w zależności od ustalonego wspólnie z dzieckiem celu, zgodnie z jego potrzebami i możliwościami. Wybrane ćwiczenia i ich zastosowanie Najbardziej popularnym zestawem ćwiczeń jest tzw. PACE. To akronim utworzony od angielskich słów: positive – pozytywny, activ – aktywny, clarity – jasność i energy – energia. W skład tego zestawu wchodzą cztery elementy: picie wody, ruchy naprzemienne, masowanie punktów na myślenie oraz tzw. pozycja Dennisona. O zaletach odpowiedniego nawodnienia organizmu powszechnie wiadomo. Ruchy naprzemienne mają na celu poprawę współpracy między obiema półkulami mózgowymi. Polegają m.in. na naprzemiennym dotykaniu prawego kolana lewym łokciem i lewego kolana prawym łokciem. Punkty na myślenie to dwa wgłębienia w okolicach mostka. Dziecko masuje je jedną ręką, drugą trzymając na pępku. To ćwiczenie, według twórców metody, odżywia i dotlenia mózg, tym samym aktywizując go do pracy, a także wpływa na zmysł równowagi. Ostatni element PACE to pozycja Dennisona: dziecko, siedząc lub stojąc, krzyżuje nogi na poziomie stawów skokowych, a ręce trzyma skrzyżowane w nadgarstkach. Głowa powinna być lekko pochylona do przodu, a język spoczywać na podniebieniu górnym. Według twórców metody ćwiczenie sprzyja wyciszeniu i ogólnemu odprężeniu organizmu, pomaga zebrać myśli i skoncentrować się. Kolejnym z kilku najpopularniejszych ćwiczeń kinezjologii są leniwe ósemki. Polegają one na wykonywaniu znaku nieskończoności (∞) na różne sposoby. Stojąc, wyciągamy przed siebie rękę z wystawionym do góry kciukiem. Rysujemy znak nieskończoności od góry, w stronę przeciwną do ruchu wskazówek zegara. W analogiczny sposób można rysować leniwe ósemki na kartce papieru leżącej na stole lub przyklejonej do ściany. Ćwiczenie poprawia koordynację wzrokowo-ruchową, wspiera koncentrację, a także pozwala się wyciszyć. Pochodną tego ćwiczenia są alfabetyczne ósemki, czyli litery alfabetu wpisane w ∞. Paul Dennison przekonuje, że ruchy te, wykonywane regularnie, podnoszą poziom graficzny pisma oraz poprawiają znacząco tempo pisania. Ćwiczeniem, które ma ogromne znaczenie dla regulacji emocjonalnej i redukcji stresu, jest oddychanie brzuchem. To nic innego jak stosowane we wszystkich technikach relaksacji oddychanie przeponowe, które rozluźnia mięśnie brzucha – najczęściej napinane podczas stresujących sytuacji, a takie bardzo często zdarzają się w szkole. To ćwiczenie warto wprowadzić do codziennej praktyki w celu wyciszenia i zniwelowania napięć. Oprócz wyżej wymienionych, wśród ćwiczeń proponowanych przez Dennisona są także takie, które wzbudzają pewne kontrowersje. Punkty równowagi, punkty przestrzeni, ziemi czy punkty na myślenie to aktywności oparte na tradycji Ajurwedy, teorii mudr i czakr. Brak badań mówiących o efektach tych ćwiczeń oraz wiele niejasności co do ich podstaw powodują duży sprzeciw wobec ich stosowania wśród dzieci. Dostępna obecnie ocena efektywności ćwiczeń kinezjologii edukacyjnej poparta jest jedynie wywiadem i obserwacją. W związku z brakiem jakichkolwiek badań naukowych potwierdzających skuteczność metody dr Celestyna Grzywniak przeprowadziła badania, których wyniki opublikowała w książce Kinezjologia edukacyjna – metoda wspomagania rozwoju i terapii sensomotorycznej. Porównała ona skuteczność kinezjologii edukacyjnej w porównaniu do typowych ćwiczeń korekcyjno-kompensacyjnych. Jak pisze dr Grzywniak: „Ćwiczenia z kinezjologii edukacyjnej, podobnie jak ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne, wpływają korzystnie na rozwój funkcji wzrokowo-przestrzennych: pamięci wzrokowej, percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej. Jednocześnie uzyskane wyniki wykazały niewielki wpływ tych ćwiczeń na rozwój procesu lateralizacji”. Badania wskazały także na większą skuteczność ćwiczeń Dennisona w zakresie pamięci wzrokowej. Poza tym badana metoda okazała się efektywna w obniżeniu nadpobudliwości psychoruchowej, zwiększeniu koncentracji i równowagi emocjonalnej. Warto poczytać! Kinezjologia edukacyjna jest metodą polecaną przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, stowarzyszenia zajmujące się wsparciem rozwoju dzieci, a także Ministerstwo Edukacji Narodowej. W jaki sposób można jej elementy wykorzystać podczas zajęć z dziećmi i młodzieżą? Jak zwykle mnóstwo inspiracji dostępnych jest w internecie oraz w licznych publikacjach (np. Kreowanie rozwoju dziecka Izabeli Mańkowskiej czy książka Twórcza kinezjologia w praktyce pod redakcją Joanny Zwoleńskiej). Podsumowanie Chcąc korzystać w swojej pracy z dziećmi z ćwiczeń proponowanych przez Paula Dennisona w ramach kinezjologii edukacyjnej, warto sięgnąć do źródeł metody, skorzystać z dostępnych kursów i literatury przedmiotu. Warto zapoznać się z różnymi opiniami na jej temat, aby wyrobić sobie własne zdanie. Jak w przypadku każdej metody, najlepiej korzystać tylko z tych jej elementów, które wydają się skuteczne i dostosowane do potrzeb i możliwości dzieci, z którymi pracujemy. Bibliografia: • P. Dennison, G. Dennison, Integracja Mózgu. Wpływ integracji mózgu na osobowość i funkcjonowanie człowieka, Warszawa 2004. • C. Grzywniak, Kinezjologia edukacyjna – metoda wspomagania rozwoju i terapii sensomotorycznej, Kraków 2006. • I. Mańkowska, Kreowanie rozwoju dziecka. Kinezjologia edukacyjna i inne nowoczesne metody terapeutyczne w praktyce, Kraków 2006.