STAN PRAWNY NA 8 LISTOPADA 2019 Nowe regulacje prawne dotyczące pensum nauczycieli grup mieszanych wiekowo Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo--płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.), • Ustawa z dnia 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 2245 ze zm.), • Rozporządzenie Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz.U. z 2019 r. poz. 502). Stan prawny do 31 sierpnia 2019 r. Do końca sierpnia 2019 r. przepisy KN określały w art. 42 ust. 3 w tabeli w lp. 1 i 2 tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć nauczycieli przedszkoli i innych placówek przedszkolnych. Wymiar ten był uzależniony od wieku dzieci, z którymi pracuje nauczyciel. W przypadku nauczycieli przedszkoli i innych placówek przedszkolnych pracujących z grupami dzieci sześcioletnich wynosił on 22 godziny tygodniowo, zaś z grupami dzieci młodszych niż sześcioletnie – 25 godzin tygodniowo. Oczywiście przedszkola decydowały się niekiedy na tworzenie grup mieszanych wiekowo, składających się zarówno z dzieci sześcioletnich, jak i młodszych. Jednakże do 31 sierpnia 2019 r. brak było wyraźnej regulacji prawnej, która określałaby wysokość pensum nauczycieli pracujących w tego typu grupach. Budziło to liczne wątpliwości, o czym może świadczyć chociażby odniesienie się do tego problemu przez Naczelny Sąd Administracyjny. W Wyroku z dnia 12 lipca 2016 r., I OSK 880/16, wskazał on, że ww. przepis, tj. art. 42 ust. 3 lp. 1 i 2 KN, określa jedynie pensum nauczycieli pracujących z grupami poniżej szóstego roku życia oraz z grupami dzieci sześcioletnich. Oznaczało to tym samym, że nie określono w nim tygodniowej liczby godzin obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych nauczycieli przedszkoli, którzy prowadzą zajęcia z grupami „mieszanymi”. To zaś nakazywało przyjąć, zdaniem NSA, że nauczyciele ci są nauczycielami szkół niewymienionych w art. 42 ust. 3 KN, a zatem obowiązek określenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć – stosownie do art. 42 ust. 7 pkt 3 KN w ówczesnym brzmieniu – spoczywał na organie prowadzącym przedszkole. Przepis ten, w stanie prawnym obowiązującym w dniu wydania omawianego wyroku NSA, zobowiązywał organ prowadzący do określenia pensum nauczycieli niewymienionych w art. 42 ust. 3 KN w stosownym akcie prawa miejscowego. Interpretacja przedstawiona przez NSA nie stanowiła jednak podstawy prawnej, która zobowiązywałaby organy prowadzące do przyjęcia jednolitego sposobu określania pensum nauczycieli grup mieszanych, co w efekcie prowadziło do rozwiązywania tego problemu na różne sposoby. Niektóre z sądów wskazywały, że organy prowadzące, ustalając pensum nauczycieli grup mieszanych wiekowo na podstawie art. 42 ust. 7 pkt 3 KN, wykraczały poza wskazaną w tym przepisie kompetencję. Stąd pojawiła się konieczność uregulowania powyższej niejasności na poziomie ustawy. Stan prawny od 1 września 2019 r. 1 września 2019 r., na mocy Ustawy o zmianie ustawy Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, przepis art. 42 KN uległ zmianie. W rezultacie dodany został przepis art. 42 ust. 7 pkt 3 lit. c KN, który wprost zobowiązuje organy prowadzące przedszkola do określenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli przedszkoli i innych placówek przedszkolnych pracujących z grupami obejmującymi dzieci sześcioletnie i dzieci młodsze. Nowy przepis zawiera przy tym zastrzeżenie, że określony przez ten organ wymiar nie może przekroczyć 25 godzin tygodniowo. W dalszym ciągu obowiązują również przepisy art. 42 ust. 3 lp. 1 i 2 KN, określające pensum nauczycieli pracujących w grupach z podziałem na dzieci sześcioletnie i młodsze. Na marginesie warto także wskazać na przepis § 5 ust. 1 Rozporządzenia MEN w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli, zgodnie z którym oddział przedszkolny powinien obejmować dzieci w zbliżonym wieku, z uwzględnieniem ich potrzeb, zainteresowań, uzdolnień oraz rodzaju niepełnosprawności. Tworzenie grup mieszanych wiekowo (dzieci sześcioletnie i młodsze) nie powinno być więc standardem, lecz odstępstwem od tej reguły. Wątpliwości związane ze stosowaniem nowych przepisów Nowe przepisy mogą jednak w dalszym ciągu powodować trudności praktyczne. Pojawia się bowiem pytanie, czy zasady ustalania pensum w grupach mieszanych wiekowo znajdą zastosowanie zarówno do nauczycieli pełniących funkcję wychowawcy w oddziale mieszanym wiekowo, jak i do nauczycieli, którzy nie pełnią takiej funkcji? Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na brzmienie definicji „nauczyciela” określone w art. 3 pkt 1 KN, zgodnie z którym, ilekroć w KN jest mowa o nauczycielach bez bliższego określenia, należy przez to rozumieć m.in. nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w przedszkolach. Dlatego też pensum ustalone przez organ prowadzący dla grup mieszanych będzie obowiązywać zarówno tych nauczycieli, którym powierzono opiekę nad danym oddziałem przedszkolnym, jak też tych nauczycieli, którzy w takim oddziale jedynie realizują zajęcia. Wątpliwość kolejna może dotyczyć stosowania tzw. uśrednionego pensum w przypadku nauczycieli łączących etat, czyli pracujących np. w grupach z dziećmi sześcioletnimi oraz w grupach z dziećmi młodszymi. Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 42 ust. 5c KN nauczycielom, którzy w ramach stosunku pracy realizują obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin zajęć, tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć ustala się jako iloraz łącznej liczby realizowanych godzin i sumy części etatów realizowanych w ramach poszczególnych tygodniowych wymiarów godzin zajęć, przy czym wynik zaokrągla się do pełnych godzin w ten sposób, że czas zajęć do pół godziny pomija się, a powyżej pół godziny liczy się za pełną godzinę. Godziny, które wykraczają poza wyliczony w ten sposób wymiar tygodniowy, będą oczywiście stanowiły godziny ponadwymiarowe. Należy wskazać, że w przypadku nauczycieli prowadzących zajęcia w grupach mieszanych nie znajdą zastosowania ww. przepisy dotyczące ustalania pensum łączonego, chyba że poza zajęciami w grupach mieszanych wiekowo realizują godziny na innym stanowisku, z wymiarem pensum innym niż określone przez organ prowadzący dla grup mieszanych wiekowo. Pewien problem mogą sprawiać również zasady rozliczania doraźnych zastępstw, np. w sytuacji gdy nauczyciel z grupy składającej się z dzieci sześcioletnich realizuje godziny doraźnego zastępstwa za nauczyciela sprawującego na co dzień opiekę nad grupą dzieci trzyletnich. Należy zauważyć, że zgodnie z art. 30 ust. 6 pkt 2 KN w ustalanym przez organ prowadzący regulaminie wynagradzania nauczycieli powinny zostać określone m.in. szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw. W przedstawionej sytuacji dyrektor powinien więc sprawdzić treść obowiązującego dane przedszkole regulaminu wynagradzania nauczycieli i na jego podstawie dokonać odpowiednich wyliczeń. Pensum nauczycieli grup mieszanych wiekowo w przedszkolach niepublicznych Wskazane powyżej zasady ustalania i realizowania pensum w grupach mieszanych wiekowo dotyczą wyłącznie nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach publicznych, ponieważ zgodnie z art. 91b ust. 2 KN do nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach niepublicznych nie znajduje zastosowania m.in. przepis art. 42 KN określający wysokość nauczycielskiego pensum. Tym samym czas pracy nauczycieli grup mieszanych wiekowo zatrudnionych w przedszkolach niepublicznych określany będzie zgodnie z ogólnymi zasadami prawa pracy, z wyłączeniem przepisów KN.