Logorytmika w przedszkolu – terapia przez zabawę Opracowała: Katarzyna Benedykt, pedagog z uprawnieniami do prowadzenia placówki oświatowej. Ukończyła studia magisterskie na kierunku pedagogika wczesnoszkolna i wychowanie przedszkolne oraz studia podyplomowe na kierunku organizacja i zarządzanie oświatą. Autorka programów: Warsztaty Kulinarne „Smakoszki”, Arteterapia-program profilaktyczny dla dzieci w wieku przedszkolnym oraz „Jestem przedszkolakiem” program adaptacyjny dla dzieci w wieku przedszkolnym. Prowadzi blog Przedszkole Na Medal. Nauczyciel – Rodzic – Dziecko. Laureatka plebiscytu Przedszkole Na Medal w województwie małopolskim Nauczyciel przedszkola realizuje różne zadania określone w podstawie programowej wychowania przedszkolnego. Jednak bardzo często poszerza swoje kwalifikacje i stara się wprowadzać w codzienne wychowanie przedszkolne rozmaite formy wsparcia i terapii. Takim rozwiązaniem mogą być zajęcia z logorytmiki. Jest to „jedna z technik logopedycznych, metoda oparta na rytmie muzycznym wraz z zastosowaniem słowa, włączonego jako akompaniament (zaprogramowany lub improwizowany) w rytmicznie zestrojony przez muzykę ruch ciała” . Logorytmika to połączenie rytmiki i terapii logopedycznej, która silnie oddziałuje na sferę słuchową i ruchową. W logorytmice dzieci poprzez na naśladownictwo uczą się sprawnie wykonywać ćwiczenia oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne i słuchowe, doskonaląc przy tym koordynację wzrokowo-słuchowo-ruchową, do których wkomponowane są ćwiczenia muzyczno-ruchowe. Do najważniejszych celów logorytmiki należą: • kształcenie słuchu fonematycznego, • kształcenie pamięci muzycznej, • kształcenie poczucia rytmu, tempa i metrum, • kształcenie szybkiej reakcji ruchowej na sygnały słowne, dźwięk i ciszę, • kształcenie umiejętności percypowania i odtwarzania ruchem tempa, rytmu, akcentacji i ekspresji w muzyce i wypowiedzi słownej, • usprawnianie narządów mowy i dużej motoryki, • wykształcenie prawidłowej fonacji, • usprawnienie oddechu, • rozwój intelektualny i społeczny Zajęcia mogą być prowadzone zarówno grupowo, jak i indywidualnie. Ćwiczenia wchodzące w zakres logorytmiki można podzielić na następujące działy (obszary): • ćwiczenia ruchowe – kształtujące umiejętność wykonywania ruchów lokomocyjnych, skoków i przeskoków, napinania i rozluźniania określonych partii mięśni, poruszania się w przestrzeni, koordynacji, • ćwiczenia słuchowe – kształtujące umiejętność różnicowania tempa, dynamiki, barwy dźwięku, metrum, • ćwiczenia słowno-ruchowe – podstawowe dla logorytmiki, tzw. ćwiczenia uniwersalne, • ćwiczenia inhibicyjno-incytacyjne – percepcyjno-ruchowe, hamująco-pobudzające, • ćwiczenia kształtujące inwencję twórczą – zabawy i ćwiczenia muzyczno-ruchowe eksponujące improwizację i tworzenie, swobodne improwizacje ruchowe do muzyki dziecięcej, inscenizacje ruchowe piosenek. Zastosowanie logorytmiki w praktyce A. Ćwiczenia ruchowe 1. Ćwiczenia kształtujące umiejętność wykonywania ruchów lokomocyjnych • „Marsz swobodny” – dzieci chodzą po sali w różnych kierunkach, stawiając stopy od półpalców, głowa prosto i naturalnie, ręce pracują swobodnie. • „Marsz do przodu i do tyłu” – dzieci chodzą do przodu i do tyłu (na cztery). Idąc do tyłu, należy odwrócić głowę. • „Slalom” – dzieci biegają slalomem pomiędzy ułożonymi w linii prostej klockami. 2. Ćwiczenia kształtujące umiejętność wykonywania skoków i przeskoków • „Pajacyki” – dzieci skaczą na palcach i lekko ugiętych nogach. Ręce i nogi równocześnie w bok. • „Skakanka” – przeskoki z jednej nogi na drugą. • „Przeskocz przeszkodę” – dzieci przeskakują przez przeszkody obunóż, na prawej nodze, na lewej nodze, naprzemiennie. 3. Ćwiczenia kształtujące umiejętność napinania i rozluźniania określonych partii mięśni: • „Roboty” – dzieci maszerują po obręczy koła, naśladując roboty (napinając mięśnie) w rytm akompaniamentu. Gdy muzyka milknie, zatrzymują się i rozluźniają mięśnie. • „Zepsute zabawki” – dzieci stoją prosto, ręce uniesione są do góry, ciało napięte. Zgodnie z muzyką opuszczają dłonie (rozluźniają), opuszczają łokcie na zewnątrz (rozluźniają), ręce w dół (rozluźniają), głowa w dół (rozluźniają), całe ciało zgięte (rozluźnione). • „Ciężka piłka” – dzieci stoją w małym rozkroku. W wyciągniętych przed siebie, napiętych rękach trzymają średniej wielkości piłkę. Na sygnał rozluźniają ręce i wypuszczają piłkę. 4. Ćwiczenia kształtujące umiejętność poruszania się w przestrzeni • „Rysuj to, co ja” – rysowanie dowolnych linii, kształtów w przestrzeni. Osoba prowadząca rysuje na tablicy dowolną linię lub kształt. Zadaniem dzieci jest zapamiętanie i przebycie takiej samej drogi-krokami po podłodze (chód, marsz, bieg). • „Ustaw się” – dzieci poruszają się swobodnie po sali przy akompaniamencie. Gdy muzyka przestanie grać, stają na baczność i uważnie słuchają polecenia, np. rząd, szereg, dwuszereg, koło, dwa koła, kwadrat itp., po czym szybko ustawiają się w wymieniony sposób. • „Obróć się” – dzieci spacerują po obręczy koła w rytm akompaniamentu. Na hasło „hop!” wykonują obrót o 360 stopni i maszerują dalej. 5. Ćwiczenia koordynacji • „Taniec ze wstążkami” – każde dziecko otrzymuję wstążkę o długości około 1 m. Przy akompaniamencie wstążki znajdują się w ciągłym ruchu. Gdy muzyka przestanie grać, pozostają w pozycji, która pokazuje, jak dzieci się w danej chwili czują. • „Tor przeszkód” – prowadzący ustawia z dostępnych mu przedmiotów (piłki, woreczki, koła hula-hoop, skakanki, obręcze itp.) tor przeszkód, który dzieci muszą pokonać. • „Podaj piłkę” – dzieci stoją w rzędach (np. 6 osób) i podają sobie średniej wielkości piłkę (każdy w swoim rzędzie) górą, dołem, prawą stroną, lewą stroną, między nogami. Starają się, by piłka nie upadła na podłogę. B. Ćwiczenia słuchowe Rozwijają umiejętność właściwego słuchania muzyki i wiązania go z ruchem, a także reagowania na zmiany tempa, rytmu, barwy dźwięku, dynamiki i metrum 1. Ćwiczenia kształtujące umiejętność różnicowania tempa • „Marszowym krokiem” – przy dźwiękach utworu marszowego dzieci poruszają się w sali po okręgu krokiem marszowym. Na sygnał „hop!” dzieci zmieniają chód na dwa razy wolniejszy (zamiast dwóch kroków wykonują jeden). • „Sam czy w parze?” – przy akompaniamencie umiarkowanym dzieci maszerują pojedynczo po okręgu. Wraz ze zmianą akompaniamentu na szybki biegną po okręgu w parach. • „Kurze jajko” – dzieci siedzą w okręgu, śpiewają piosenkę lub recytują, uwzględniając zmianę tempa: Małe – duże jajo kurze, jajo kurze, jajo kurze. Duże – małe, ogniotrwałe, ogniotrwałe – bęc! A co? A jak? A to było tak: Małe – duże... 2. Ćwiczenia kształtujące umiejętność różnicowania dynamiki • „Piłka-piłeczka” – przy wolnym akompaniamencie dzieci podskakują obunóż na całych stopach, ciężko i powoli jak duża piłka, wraz ze zmianą akompaniamentu na szybki podskakują obunóż szybko, delikatnie na paluszkach jak piłeczki. • „Duże koło, małe koło” – dzieci chodzą po okręgu zgodnie z akompaniamentem. Im głośniejszy akompaniament, tym większy okrąg. • „Rośniemy” – dzieci kucają w dowolnych miejscach w sali przy bardzo cichym akompaniamencie. Gdy muzyka gra coraz głośniej, powoli wstają, wyciągając ręce do góry. 3. Ćwiczenia kształtujące umiejętność różnicowania barwy dźwięku • „Na czym gram?” – prowadzący rozkłada na dywanie pięć różnych instrumentów (np. trójkąt, kołatka, tamburyn, bębenek, grzechotka) i pokazuje dzieciom, jakie wydają dźwięki. Następnie dzieci zamykają oczy, prowadzący gra na jednym dowolnym instrumencie i odkłada go na miejsce. Dzieci otwierają oczy i zgadują, na czym grał prowadzący. • „Ile dźwięków słyszysz?” – prowadzący wystukuje dźwięk na instrumencie albo dowolnym przedmiocie. Dzieci mają zamknięte oczy i liczą po cichu ilość dźwięków. • „Ukryty dźwięk” – prowadzący chowa przedmiot wydający dźwięk (dzwoneczek, budzik, stoper itp.). Wybiera dziecko, którego zadaniem będzie odnalezienie go przy użyciu jedynie słuchu. 4. Ćwiczenia kształtujące umiejętność różnicowania metrum • „Usłysz i klaszcz” – dzieci siedzą skrzyżnie na dywanie. W momencie usłyszenia akcentu, klaszczą w dłonie. • „Wąż” – dzieci rozproszone po sali klęczą na jednym kolanie. Jedno z nich chodzi między klęczącymi zgodnie z rytmem muzyki. Po usłyszeniu akompaniamentu akcentowanego, na każdą pierwszą część taktu dotyka jedno dziecko, które wstaje i ustawia się za nim. W ten sposób tworzy się wąż. Na przerwę w muzyce wąż pęka. • „Piłka” – dzieci siedzą skrzyżnie w dwóch rzędach naprzeciw siebie, w odległości około 3–4 m. Dzieci z jednego szeregu trzymają średniej wielkości piłki. Akompaniament 4/4. Na początek każdego taktu (akcent) dzieci podają sobie piłkę, raz tocząc ją po podłodze, innym razem podają górą lekkim rzutem. C. Ćwiczenia słowno-ruchowe Ćwiczenia słowno-ruchowe mają na celu dalsze doskonalenie wrażliwości słuchowej, prawidłowego oddechu oraz rozwijanie mięśni narządów artykulacyjnych. 1. Ćwiczenia podstawowe dla logorytmiki, tzw. uniwersalne • „Chmurka” – dzieci spacerują po dywanie, naśladując chmurki. Wypowiadając cicho sylabę „szuuuuu”, omijają rozłożone woreczki. Na sygnał tamburynu i słowa prowadzącego „burza!” kucają w dowolnych miejscach i głośno mówią: „Bum! Bum! Bum!”. Na sygnał dźwiękowy (grzechotka) spacerują po dywanie. • „Kwoka i kurczątka” – prowadzący gra na grzechotce. Dzieci – „kurczątka” – spacerują po sali, machając malutkimi skrzydełkami i wydają głosy: „pi, pi, pi, pi...”. Na przerwę w akompaniamencie i głos prowadzącego, który naśladuje „kurę” nawołującą swoje dzieci: „ko, ko, ko, ko...”, kurczątka gromadzą się wokół mamy i cichutko przykucają. Zabawa powtarza się kilka razy. Rolę kury może przyjąć jedno z dzieci. • „Samochody” – dzieci kucają na plastikowych krążkach w oczekiwaniu na dany sygnał – dźwięk tamburynu. Gdy pojawi się dźwięk, „samochody” rozpoczynają jazdę i poruszają się w dowolnych kierunkach, a w momencie mijania się, trąbią: „piiip, piiip, piiip...”, „tidi, tidi, tidi...”. W innym wariancie zabawy „samochody” mogą poruszać się i zatrzymywać na sygnały „świetlne”: zielony krążek – „jedź”, czerwony – „zatrzymaj się”. • „Stonoga” – dzieci ustawiają się jeden za drugim, tworząc pociąg. Śpiewają: Idzie sobie stonoga, stonoga, stonoga, Aż się trzęsie podłoga, podłoga, bęc! Na słowo „bęc” stonoga zatrzymuje się i pierwsze dziecko podnosi prawą nogę do góry, mówiąc „pierwsza noga”. Drugie dziecko robi to samo, mówiąc „druga noga”, i tak do końca. Ostatnie dziecko woła głośno „ogon!” i biegnie na początek. Zabawę powtarzamy wielokrotnie. • „Robię to, co mówię” – dzieci ilustrują ruchem tekst: Zrób do przodu cztery kroki, I rozejrzyj się na boki. Tupnij nogą raz i dwa, Ta zabawa nadal trwa. Teraz w lewo jeden krok, Przysiad i do góry skok. Zrób do tyłu kroków trzy, By koledze otrzeć łzy. Klaśnij w ręce razy pięć, Na klaskanie też masz chęć. Teraz obróć się dokoła I hurraaa! Zawołaj. D. Ćwiczenia inhibicyjno-incytacyjne Ćwiczenia te polegają na szybkiej reakcji ruchowej na usłyszany sygnał. Doskonalą uwagę, pamięć, słuch, spostrzegawczość, orientację przestrzenną, zręczność, koordynację ruchową i słuchowo-ruchową. 1. Ćwiczenia percepcyjno-ruchowe (hamująco-pobudzające) • „Marsz krasnali” – dzieci maszerują po sali zgodnie z akompaniamentem. Na przerwę w muzyce robią przysiad podparty. Powrót akompaniamentu oznacza rozpoczęcie marszu. • „Rzeźby” – dzieci poruszają się po sali zgodnie z rytmem akompaniamentu. Na przerwę w muzyce zatrzymują się i tworzą dowolną rzeźbę (figurę). Akompaniament oznacza ponowny ruch. • „Żabki i raczki” – dzieci poruszają się po sali zgodnie z akompaniamentem. Na sygnał „hop!” – wykonują skok do przodu (żabka). Na sygnał „hip!” – wykonują skok do tyłu (raczek). • „Wesoła karuzela” – dzieci dobierają się w 4-osobowe zespoły. Każdy zespół otrzymuje koło hula-hoop, kładzie je na podłodze i siada skrzyżnie wokół niego. Twarze są zwrócone do środka w równych odstępach. Po usłyszeniu akompaniamentu dzieci wstają, chwytając równocześnie koła w prawe ręce. Następnie poruszają się zgodnie z rytmem muzyki po okręgu. Na umówiony sygnał (zmiana rodzaju akompaniamentu) dzieci zmieniają ręce, chwytając koło lewymi dłońmi i zaczynają krążyć zgodnie z rytmem muzyki w przeciwnym kierunku. Na przerwę w muzyce siadają na podłodze i powracają do pozycji wyjściowej. • „Mróz i krople wody” – osoba prowadząca wyznacza jedno dziecko „mróz”, które będzie goniło pozostałe dzieci – „krople wody”. Dzieci biegają po sali w rytmie akompaniamentu. Na sygnał „mróz!” wyznaczone dziecko goni „krople wody”. Dotknięta osoba zastyga w pozie, w jakiej została schwytana. Po „zamrożeniu” wszystkich „kropel wody” „mróz” przyjmuje dowolną pozę i zastyga w bezruchu. Na umówiony sygnał dzieci rozbiegają się po sali, kładą na podłodze i odpoczywają, wyrównując oddech. E. Ćwiczenia kształtujące inwencję twórczą Ćwiczenia kształcące interwencję twórczą polegają na improwizowanych ruchach do określonej melodii, inscenizacji piosenek, odgrywaniu scenek muzycznych. 1. Zabawy i ćwiczenia muzyczno-ruchowe • „Lustro” – dzieci dobierają się w pary. Jedno pokazuje ruch (mimika, gest), zadaniem drugiego jest zrobić to samo, co kolega (lustrzane odbicie). Następuje zamiana w parach. • „Taniec z chustami” – improwizacja do muzyki poważnej. • „Kropelka” – inscenizacja ruchowa do muzyki o wodzie. • „Odwiedziny” – swobodne improwizacje ruchowe dzieci inspirowane opowiadaniem i muzyką. Pewnego dnia wybraliśmy się na wycieczkę. Pojechaliśmy odwiedzić babcię i dziadka. Ich gospodarstwo leży nad brzegiem niewielkiego jeziora w górach. Droga była daleka. Jechaliśmy..., jechaliśmy..., aż tu nagle naszym oczom ukazało się przepiękne, błękitne morze. Fale łagodnie obmywały piaszczystą plażę pełną mew. Mewy latały w górę i w dół, pokrzykiwały głośno, unosząc się na wietrze. Kiedy wreszcie dojechaliśmy, na powitanie przybiegły do nas dwa kudłate pieski. Szczekały radośnie, ciesząc się, że będą mogły się z nami pobawić. W sadzie krzątały się kurki i małe żółte kurczaczki. To tu, to tam rozgrzebywały trawę, szukając czegoś do jedzenia. Małe kurczaczki biegały za kurą – mamą, bo przy niej czuły się najbezpieczniej. Z daleka zobaczyliśmy stado kaczek. Niektóre z nich dreptały majestatycznie po brzegu jeziora, inne pływały ochoczo, znikając raz po raz pod wodą. I wtedy babcia i dziadek wyszli z domu, aby przywitać nas serdecznie. Dziadek od razu z dumą zaczął oprowadzać nas po całym gospodarstwie. Pokazał nam zielone pagórkowate pola i wąski potok, w którym szemrała krystalicznie czysta woda. Na polu pasły się białe owieczki i meczały, nawołując się wzajemnie. Gdzieś w oddali przygrywała górska kapela. Gdy wróciliśmy do zagrody, z chlewa wybiegły właśnie różowe świnki. Ganiały po całym podwórku, głośno chrumkając i pochrząkując. Wywróciły przy tym wszystkie wiaderka i miski, robiąc bardzo dużo hałasu. Zrobiło się późno. Musieliśmy pójść na łąkę i przyprowadzić do obory krowy. Ale łaciate wcale nie miały zamiaru się śpieszyć. Człapały ospale, kiwając śmiesznie biodrami i żuły trawę, wolno machając ogonem. Słońce zachodziło już za lasem, robiło się ciemno. Znad jeziora coraz wyraźniej słychać było kumkanie żab, w zaroślach zielone świerszcze cichutko cykały swoją kołysankę na dobranoc. • „Brzydkie kaczątko” – pantomima w wykonaniu dzieci. Podsumowanie Na podstawie zaproponowanych powyżej zabaw można stworzyć wiele nowych ćwiczeń z każdego obszaru logorytmiki. Aby nasze działania były skuteczne, należy je często powtarzać, utrwalać i stopniować trudności, wyrabiając w ten sposób u dzieci tzw. dobre nawyki. Zabawy logorytmiczne uczą wysłuchiwania i różnicowania różnych dźwięków, w tym dźwięków mowy, a także usprawniają pod względem ruchowym całe ciało, tak by nabrało gotowości do właściwego wymawiania głosek, wyrazów i zdań. Zajęcia te są pozytywną formą spędzania czasu w przedszkolu, przynoszą nie tylko korzyści, ale również sprawiają dzieciom dużo radości. Bibliografia: • G. Demel, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa 1996. • T. Krzyżowska, Zabawy z piosenką. Zabawy rytmiczno-ruchowe z elementami ćwiczeń korekcyjnych i logopedycznych, Katowice 1995. • E.M. Skorek, Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, Kraków 2010.