STAN PRAWNY NA 25 PAŹDZIERNIKA 2019 Planowanie kształcenia zawodowego uczniów o specjalnych potrzebach Opracowała: Jagna Niepokólczycka-Gac, pedagog, socjoterapeuta, doświadczony kurator społecznego sądu rodzinnego i dla nieletnich Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa zawodowego (Dz.U. z 2019 r. poz. 325). Celem każdego rodzaju kształcenia jest osiągniecie przez dziecko jak najwyższego poziomu samodzielności w dorosłym życiu. Edukacja powinna obejmować zarówno rozwój intelektualny, fizyczny, jak i psychospołeczny oraz prowadzić do nabycia przydatnych w przyszłości kompetencji zawodowych. Uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych są specyficzną grupą młodzieży, która ze względu na towarzyszące ich rozwojowi dysfunkcje, ale również swoiste predyspozycje wymaga szczególnego wsparcia w wyborze ścieżki zawodowej. Poradnia zgodnie z przepisami jest zobowiązana do wspierania ich w wyborze przyszłej profesji. Rola szkoły i lokalnego środowiska Kluczowe kompetencje, które umożliwiają uczniowi pozyskanie umiejętności zawodowych, są nabywane przez niego głównie w szkole. Ponadto jest on poddawany w niej nieustannej obserwacji przez nauczycieli i specjalistów. Dlatego też rolą pedagogów i innych nauczycieli jest rozpoznanie predyspozycji i ograniczeń u dzieci i młodzieży, ale też wskazanie najkorzystniejszej dla nich ścieżki dalszego kształcenia. Zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie doradztwa zawodowego w każdej szkole musi być zatrudniony specjalista z zakresu doradztwa zawodowego. Nie wszystkie placówki są jednak przygotowane do tego zadania. Dlatego nieodzowne jest wsparcie udzielane przez pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych. Jakie elementy należy wziąć pod uwagę? Udzielając wsparcia, pracownicy poradni powinni brać pod uwagę lokalny przemysł oraz specyfikę rynku pracy, na którego potrzeby mogą kształcić się młodzi ludzie. Ważnym elementem jest też stopień zasobności środowiska, z którego wywodzi się młodzież. Ma on wpływ m.in. na możliwość kształcenia się poza miejscem zamieszkania. Bardzo ważnym aspektem przy wyborze przyszłej profesji jest tradycja, która nakazuje np. wybranie zawodu przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Przykładem mogą być rodziny lekarskie lub górnicze. Zadania poradni psychologiczno-pedagogicznej Działania poradni powinny skupiać się bezpośrednio na współpracy z nauczycielami, uczniami i ich rodzicami. Dla nauczycieli pracownicy poradni powinni przygotować warsztaty, które wyposażą pedagogów w umiejętności konieczne do rozpoznawania szczególnych uzdolnień oraz ograniczeń uczniów. Zajęcia dla specjalistów zatrudnionych w szkole powinny dotyczyć umiejętności rozpoznawania predyspozycji i zainteresowań uczniów oraz motywowania ich do wyboru ścieżki kształcenia. Powinny być one realizowane w formie warsztatów oraz treningów doskonalących. W poradni systematycznie mogą odbywać się konsultacje, podczas których nauczyciele mogą uzyskać superwizję prowadzonych przez siebie zajęć poświęconych doborowi ścieżki kształcenia. Istotnym sposobem wspierania pracowników szkoły są spotkania grup wsparcia, podczas których uczestnicy mogą dzielić się swoim doświadczeniem, uzupełniać wiedzę o dostępności placówek i możliwościach znalezienia pracy po ich ukończeniu. Ważnym elementem współpracy ze szkołą są działania skierowane do rodziców uczniów. Powinny one służyć przede wszystkim przedstawieniu oferty szkół oraz możliwości dzieci. Zarówno podczas zebrań, jak i spotkań indywidualnych należy zwrócić uwagę rodziców na deficyty, które rodzą ograniczenia, jak również na szczególne uzdolnienia dzieci i możliwości ich rozwijania. W sytuacji różnic poglądów pomiędzy rodzicami lub dzieckiem a rodzicami warto wykorzystać mediacje, które pomogą znaleźć wspólne rozwiązanie oraz zaspokoić potrzeby dziecka i oczekiwania jego rodziców. Ciekawą inicjatywą ze strony poradni może być prowadzenie przez nią banku ofert, w którym – oprócz wykazu szkół ponadpodstawowych, ich profilów – rodzice oraz dzieci mogliby znaleźć również opis predyspozycji, którymi powinien dysponować kandydat zamierzający kształcić się w danej placówce. Indywidualne predyspozycje Często do poradni zgłaszają się uczniowie, których zainteresowania nie są sprecyzowane. To dość poważny problem. Nietrafnie wybrana szkoła ponadpodstawowa nie tylko powoduje zajęcie w niej miejsca innemu uczniowi, dla którego byłby to najtrafniejszy wybór, ale również skutkuje jej porzuceniem, a w konsekwencji wykluczeniem społecznym. Dlatego przy doborze ścieżki kształcenia warto użyć testów predyspozycji zawodowych. Ważni i niekiedy pomijani są w tym kontekście uczniowie o szczególnych uzdolnieniach. Ich odkrycie i rozwijanie jest ważnym zadaniem w procesie wyboru ścieżki kształcenia. Należy pamiętać, że predyspozycje ucznia uzdolnionego nie muszą się ujawniać w osiągnięciach ściśle edukacyjnych, mogą przejawiać się np. w zdolnościach społecznych lub technicznych. Zasadne może okazać się wówczas wskazanie takim uczniom korzyści płynących z kształcenia zawodowego w technikum lub szkole branżowej. Taki wybór umożliwia nie tylko rozwijanie indywidualnych zainteresowań, ale i zdobycie atrakcyjnego zawodu. Jednocześnie nie wyklucza kontynuowania nauki na wyższej uczelni. Szczególną grupą uczniów są osoby z niepełnosprawnościami, cierpiącymi na przewlekłe choroby oraz te, których dysfunkcje w poważny sposób ograniczają możliwości wyboru przyszłej profesji. Dobór szkoły i przyszłego zawodu wymaga wtedy w pierwszej kolejności wnikliwej analizy ograniczeń zdrowotnych, a dopiero później zainteresowań dziecka. Zadaniem pracownika poradni jest takie przedstawienie wybranej ścieżki kształcenia dla dysfunkcyjnego ucznia, aby była ona dla niego atrakcyjna i spełniała choć w części jego wyobrażenia o przyszłym życiu. Druga część artykułu zawierać będzie tabelkę z opisem wybranych przeciwskazań do wykonywania zawodu.