STAN PRAWNY NA 11 PAŹDZIERNIKA 2019 Postępowanie dyscyplinarne i wyjaśniające wobec nauczycieli poradni Opracował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły. Lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2016 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego (Dz.U. z 2016 r. poz. 741), • Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1460 ze zm.), • Ustawa z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 700 ze zm.), • Rozporządzenie z dnia 26 sierpnia 2016 r. w sprawie wzoru formularza wniosku o udzielenie informacji z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1378), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.). Zgodnie z art. 75 ust. 1 KN nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela, a także jeśli: • nierzetelnie realizują zadania związane z powierzonym im stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami placówki: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez placówkę, • nie wspierają każdego dziecka w jego rozwoju, • nie dążą do pełni własnego rozwoju osobowego, • nie kształcą i nie wychowują dzieci w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka, • nie dbają o kształtowanie u dzieci postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów. Karta nauczyciela przewiduje, że karami dyscyplinarnymi dla nauczycieli są: • nagana z ostrzeżeniem, • zwolnienie z pracy, • zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie trzech lat od ukarania, • wydalenie z zawodu nauczycielskiego. Ważne! Kary dyscyplinarne wymierza komisja dyscyplinarna, a wymierzenie kary wydalenia z zawodu nauczycielskiego jest równoznaczne z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim. Odpis prawomocnego orzeczenia wraz z uzasadnieniem włącza się do akt osobowych nauczyciela, a obowiązek wykonania postanowień o ukaraniu dyscyplinarnym nauczyciela spoczywa na dyrektorze. Przykłady uchybienia godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela: • nieuczestniczenie w zebraniach rady pedagogicznej bez usprawiedliwienia, • stosowanie przemocy fizycznej, naruszenie nietykalności cielesnej, • stosowanie przemocy psychicznej (w stosunku do uczniów lub nauczycieli), naruszenie godności osobistej, np. wyśmiewanie, dokuczanie, szykanowanie, • niska kultura słowa (agresja słowna, wulgarne słownictwo), • czyny nierządne, molestowanie seksualne, • wykorzystywanie stosunku zależności w celu wymuszania pożądanych zachowań i działań, • szantaż, korupcja, czerpanie korzyści materialnych, • brak nadzoru nad dziećmi w czasie zajęć, • narażenie uczniów na niebezpieczeństwo utraty zdrowia lub życia, • poświadczenie nieprawdy, fałszowanie dokumentów, • nieetyczne zachowania (np. nieprzestrzeganie tajemnicy rady pedagogicznej, oszczerstwa), • propagowanie rasizmu, szerzenie nienawiści, np. na portalach społecznościowych, • brak reakcji na łamanie prawa przez nauczycieli i dzieci, • porzucenie pracy. Przepisy prawa nie przewidują procedury zawiadamiania o popełnieniu przewinienia dyscyplinarnego przez nauczyciela ani też formy i treści ewentualnego zawiadomienia. Nie wskazują również, by dyrektor miał obowiązek doprowadzenia do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przeciwko nauczycielowi, który dopuścił się przewinienia dyscyplinarnego. Dyrektor nie jest bowiem stroną postępowania dyscyplinarnego, ale w praktyce pismo wystosowane przez niego do wojewody może stanowić wystarczającą podstawę do wszczęcia postępowania wyjaśniającego. Za uchybienia przeciwko porządkowi pracy, w rozumieniu art. 108 Kodeksu pracy, wymierza się nauczycielom kary porządkowe zgodnie z ww. kodeksem. Kar porządkowych nie wymierza się za popełnienie czynu naruszającego prawa i dobro dziecka. O popełnieniu przez nauczyciela czynu naruszającego prawa i dobro dziecka dyrektor placówki, a w przypadku popełnienia takiego czynu przez dyrektora placówki – organ prowadzący placówkę, zawiadamia rzecznika dyscyplinarnego, nie później niż w ciągu 3 dni roboczych od dnia powzięcia wiadomości o popełnieniu czynu. Zasady i przebieg postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli Zasady i przebieg postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli uregulowane zostały w przepisach rozdziału 10 KN oraz w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 czerwca 2016 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego, które reguluje m.in.: • zadania rzecznika dyscyplinarnego dla nauczycieli działającego przy komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji i odwoławczej komisji dyscyplinarnej, • szczegółowy przebieg postępowania wyjaśniającego, postępowania dyscyplinarnego w pierwszej instancji i postępowania odwoławczego, • szczegółowe warunki i sposób przeprowadzania dowodów w postępowaniu wyjaśniającym i dyscyplinarnym, • zakres informacji zawartych w postanowieniu o umorzeniu postępowania wyjaśniającego, • szczegółowy tryb rozpatrywania zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego, • zakres informacji zawartych we wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, • zakres informacji zawartych w orzeczeniu dyscyplinarnym, • szczegółowy tryb wznawiania postępowania dyscyplinarnego. Kto wymierza kary dyscyplinarne? Do orzekania w sprawach dyscyplinarnych nauczycieli właściwe są komisje dyscyplinarne pierwszej i drugiej instancji. W sprawach dyscyplinarnych nauczycieli orzekają w pierwszej instancji komisje dyscyplinarne przy wojewodach dla nauczycieli wszystkich placówek na terenie województwa. Drugą instancją w sprawach dyscyplinarnych nauczycieli jest odwoławcza komisja dyscyplinarna przy ministrze właściwym ds. oświaty i wychowania, powołana do rozpatrywania odwołań od orzeczeń komisji dyscyplinarnych przy wojewodach. Natomiast od prawomocnych orzeczeń odwoławczych ww. komisji stronom przysługuje odwołanie do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego sądu apelacyjnego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Ważne! Do rozpatrzenia takiego odwołania mają zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o apelacji. Od orzeczenia sądu apelacyjnego kasacja już nie przysługuje. Skład komisji dyscyplinarnych: • członków komisji powołuje się spośród nauczycieli mianowanych, również nauczycieli zatrudnionych w urzędach organów administracji rządowej na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych, • członków komisji powołują, odwołują i ustalają ich liczbę oraz funkcje wojewoda lub właściwy minister, przy którym ta komisja działa, w porozumieniu ze związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli, • kandydatów do komisji wraz z podaniem uzasadnienia zgłaszają organy administracji rządowej lub samorządowej oraz rady pedagogiczne. W celu przeprowadzenia czynności mających ustalić zasadność zarzutu uchybienia godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela oraz okoliczności przewinienia organ, przy którym działa komisja, wyznacza rzecznika dyscyplinarnego i jego zastępców. Wniosek rzecznika dyscyplinarnego o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego lub jego postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego albo wniesienie zażalenia lub odwołania wymagają zatwierdzenia przez organ, który wyznaczył rzecznika dyscyplinarnego w sprawie. Etapy postępowania dyscyplinarnego Etap 1. Postępowanie wyjaśniające Organ, przy którym działa komisja, po otrzymaniu wiadomości o uchybieniu godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela albo o toczącym się przeciw niemu lub zakończonym postępowaniu karnym niezwłocznie poleca rzecznikowi dyscyplinarnemu przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego. Etap 2. Wniosek o wszczęcie postępowania Po złożeniu przez rzecznika dyscyplinarnego wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego przewodniczący komisji wyznacza skład orzekający. Komisje dyscyplinarne wydają orzeczenia po przeprowadzeniu rozprawy oraz po wysłuchaniu głosów rzecznika dyscyplinarnego i obwinionego lub jego obrońcy. Etap 3. Postępowanie przed komisją pierwszej instancji Postępowanie przed komisją pierwszej instancji może zakończyć się wydaniem orzeczenia o: • ukaraniu, mocą którego uznaje obwinionego winnym w całości lub w części zarzucanego mu czynu i wymierza karę dyscyplinarną, • uniewinnieniu, w przypadku gdy: o postępowanie dyscyplinarne nie potwierdziło popełnienia przez nauczyciela zarzucanego mu czynu, o zarzucany czyn nie zawiera znamion uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 KN; • umorzeniu postępowania dyscyplinarnego, jeżeli: o za popełniony czyn nauczyciel został ukarany karą porządkową zgodnie z art. 108 Kodeksu pracy – kar porządkowych nie wymierza się za popełnienie czynu naruszającego prawa i dobro dziecka o nauczyciel, w chwili popełnienia zarzucanego czynu, nie był zatrudniony na stanowisku nauczyciela w jednostkach organizacyjnych, o których mowa w art. 1 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 1a i 2 KN, o nauczyciel zmarł, o postępowanie dyscyplinarne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone lub wcześniej wszczęte toczy się, o nastąpiło przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej. Etap 4. Postępowanie odwoławcze Od orzeczenia komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji rzecznikowi dyscyplinarnemu i obwinionemu lub jego obrońcy przysługuje prawo wniesienia odwołania. Wniesienie odwołania wstrzymuje wykonanie orzeczenia. Odwołanie wnosi się na piśmie w dwóch egzemplarzach do komisji, która wydała orzeczenie, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Przewodniczący komisji przesyła niezwłocznie odwołanie do odwoławczej komisji dyscyplinarnej wraz z aktami oraz stwierdzeniem, czy odwołanie zostało wniesione w terminie, a odpis odwołania – stronie przeciwnej. Orzeczenie komisji, od którego nie zostało w terminie wniesione odwołanie lub wniesione odwołanie cofnięto, jest prawomocne i podlega wykonaniu. Po przeprowadzeniu rozprawy odwoławcza komisja dyscyplinarna: • utrzymuje w mocy zaskarżone orzeczenie, • uchyla orzeczenie w całości lub w części i wydaje nowe orzeczenie, • uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji do ponownego rozpoznania; komisja może wskazać, jakie okoliczności komisja dyscyplinarna pierwszej instancji powinna wziąć pod uwagę przy ponownym rozpatrzeniu sprawy. Ważne! Orzeczenie odwoławczej komisji dyscyplinarnej jest prawomocne z chwilą jego ogłoszenia. Prawomocne orzeczenie podlega wykonaniu przez dyrektora, a w stosunku do dyrektora placówki – przez organ prowadzący poradnię. Apelacja od prawomocnych orzeczeń komisji dyscyplinarnych Od prawomocnego orzeczenia odwoławczej komisji dyscyplinarnej rzecznikowi dyscyplinarnemu i obwinionemu lub jego obrońcy przysługuje odwołanie do sądu apelacyjnego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych właściwego ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem odwoławczej komisji dyscyplinarnej, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Do rozpatrzenia odwołania stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o apelacji, a od orzeczenia sądu apelacyjnego nie służy skarga kasacyjna. Centralny Rejestr Orzeczeń Dyscyplinarnych Zgodnie z art. 85w KN minister właściwy ds. oświaty i wychowania prowadzi centralny rejestr orzeczeń dyscyplinarnych, w którym gromadzi się informacje o nauczycielach prawomocnie ukaranych karami dyscyplinarnymi, o których mowa w art. 76 ust. 1 pkt 3 i 4 KN, oraz informacje o zawieszeniu nauczyciela w pełnieniu obowiązków, o którym mowa w art. 85t ust. 1–3 KN. Ministerialny rejestr zawiera: • dane identyfikujące nauczyciela – nazwisko, imię lub imiona, płeć, datę i miejsce urodzenia, imiona rodziców, obywatelstwo lub obywatelstwa, miejsce zamieszkania, numer PESEL, a w przypadku braku tego numeru – numer i serię dokumentu potwierdzającego tożsamość, • rodzaj orzeczonej kary dyscyplinarnej oraz okres ukarania, • oznaczenie komisji dyscyplinarnej, która wydała prawomocne orzeczenie o ukaraniu karą dyscyplinarną, oraz sygnaturę akt sprawy, • datę wydania oraz uprawomocnienia się orzeczenia, • datę i miejsce popełnienia czynu, którego dotyczy orzeczenie, • datę doręczenia nauczycielowi orzeczenia, • informację o zawieszeniu nauczyciela w pełnieniu obowiązków oraz o okresie zawieszenia. Rejestr prowadzony jest w systemie teleinformatycznym, a administratorem danych zgromadzonych w rejestrze jest MEN. Prawo do uzyskania informacji z rejestru przysługuje m.in. dyrektorowi – w stosunku do osoby ubiegającej się o zatrudnienie na stanowisku nauczyciela oraz nauczycieli zatrudnionych w danej poradni. Ważne! Każdy ma prawo do uzyskania informacji, czy jego dane osobowe zgromadzone są w rejestrze, a jeśli dotyczy to osoby, której dane osobowe znajdują się w rejestrze, na jej wniosek udostępnia się informację o treści wszystkich danych dotyczących tej osoby. Składanie wniosku przez dyrektora Dyrektor placówki składa wniosek o udzielenie informacji z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych, jeżeli: • ustalił za pomocą narzędzia informatycznego udostępnionego przez ministra właściwego ds. oświaty i wychowania (wyszukiwarka CROD, dostępna tylko dla dyrektorów szkół, w strefie dla zalogowanych SIO), że numer PESEL nauczyciela lub osoby ubiegającej się o zatrudnienie na stanowisku nauczyciela znajduje się w rejestrze, • nauczyciel lub osoba ubiegająca się o zatrudnienie na stanowisku nauczyciela nie posiadają numeru PESEL. Wniosek składa się na formularzu w postaci papierowej albo postaci elektronicznej i zgodnie z Rozporządzeniem z dnia 26 sierpnia 2016 r. w sprawie wzoru formularza wniosku o udzielenie informacji z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych musi zawierać: • dane wnioskodawcy – imię i nazwisko osoby lub nazwę podmiotu mającego prawo do uzyskania informacji z rejestru oraz adres do korespondencji, • dane osobowe osoby, której dotyczy wniosek – nazwisko, imię lub imiona, płeć, datę i miejsce urodzenia, imiona rodziców, obywatelstwo lub obywatelstwa, miejsce zamieszkania, numer PESEL, a w przypadku braku tego numeru – numer i serię dokumentu potwierdzającego tożsamość, • uzasadnienie, • wskazanie rodzaju i zakresu danych, które mają być przedmiotem informacji, • datę i miejsce sporządzenia wniosku. Ważne! Wniosek w postaci papierowej zawiera podpis wnioskodawcy, a wniosek w postaci elektronicznej powinien być uwierzytelniony przy użyciu mechanizmów określonych w art. 20a ust. 1 albo 2 Ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz zawierać adres elektroniczny wnioskodawcy. Jeśli wniosek nie spełnia ww. warunków, pozostawia się go bez rozpatrzenia. Dyrektor, korzystając z wyszukiwarki w SIO (strefa dla zalogowanych dyrektorów placówek, tylko na login i hasło dyrektora), powinien po wpisaniu numeru PESEL nauczyciela zatrudnionego w danej placówce lub osoby ubiegającej się o zatrudnienie na stanowisku nauczyciela w tej placówce ustalić, czy wpisany numer znajduje się w CROD. Po wpisaniu numeru PESEL i kliknięciu przycisku [Sprawdź] pojawią się informacja albo komunikat: • informacja, że PESEL XXXXXXXXXXX nie znajduje się w bazie PESEL CROD (wraz z datą i godziną wygenerowania informacji); jeżeli wpisany numer PESEL nie znajduje się w CROD – wyświetlony komunikat dyrektor powinien pobrać w formacie PDF, wydrukować i załączyć do teczki akt osobowych nauczyciela (dokument ten jest równoważny z informacją wystawioną przez MEN), • komunikat „Aby uzyskać informację z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych, należy złożyć wniosek w postaci elektronicznej”; tylko wtedy dyrektor jest uprawniony do złożenia wniosku do MEN-u (za pomocą e-PUAP) – jeżeli wpisany numer PESEL znajduje się w bazie PESEL CROD. Zmiany w KN od 1 września 2019 r. 1 września 2019 r. weszła w życie nowelizacja art. 75 ust. 2a KN. Według jego nowego brzmienia za uchybienia przeciwko porządkowi pracy wymierza się nauczycielom kary porządkowe zgodnie z Kodeksem pracy, ale kar tych nie wymierza się za popełnienie czynu naruszającego prawa i dobro dziecka. O popełnieniu przez nauczyciela czynu naruszającego prawa i dobro dziecka dyrektor, a w przypadku popełnienia takiego czynu przez dyrektora – organ prowadzący placówkę zawiadamiają rzecznika dyscyplinarnego, nie później niż w ciągu trzech dni roboczych od dnia powzięcia wiadomości o popełnieniu czynu. Zawieszenie nauczyciela w pełnieniu obowiązków Dyrektor może zawiesić w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący dyrektora placówkę, przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne lub złożono wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, jeżeli ze względu na powagę i wiarygodność wysuniętych zarzutów celowe jest odsunięcie nauczyciela od wykonywania obowiązków w poradni. W sprawach niecierpiących zwłoki nauczyciel lub dyrektor mogą być zawieszeni przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. Dyrektor zawiesza w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący – dyrektora, jeżeli wszczęte postępowanie karne lub złożony wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dotyczą naruszenia praw i dobra dziecka. Ważne! Nauczyciel lub dyrektor zostają z mocy prawa zawieszeni w pełnieniu obowiązków w razie ich tymczasowego aresztowania lub w razie pozbawienia wolności w związku z postępowaniem karnym. Zawieszenie w pełnieniu obowiązków nie może trwać dłużej niż sześć miesięcy, chyba że przeciwko nauczycielowi lub dyrektorowi toczą się jeszcze postępowanie karne lub postępowanie dyscyplinarne, w związku z którymi nastąpiło zawieszenie. W tym okresie wynagrodzenie zasadnicze nauczyciela może ulec ograniczeniu, a tymczasowo aresztowanego ulega ograniczeniu najwyżej do połowy, w zależności od stanu rodzinnego nauczyciela, począwszy od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zawieszenie. W okresie zawieszenia w pełnieniu obowiązków nie przysługują również dodatki oraz wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, a w okresie odbywania kary pozbawienia wolności nauczycielowi nie przysługuje wynagrodzenie. Powyższe zasady dotyczą także nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Jeżeli postępowanie dyscyplinarne lub karne zakończy się umorzeniem z braku dowodów winy albo wydaniem orzeczenia lub wyroku uniewinniającego, nauczycielowi należy zwrócić zatrzymane kwoty wynagrodzenia. Ważne! Za okres zawieszenia wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe nie przysługuje i nie może podlegać zwrotowi, nie przysługują też dodatki do wynagrodzenia, w związku z czym, mimo ewentualnej wypłaty rzeczonych dodatków na rzecz nauczyciela, brak jest podstaw do uwzględnienia żądania zapłaty odsetek za opóźnienie w wypłacie tych kwot (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2011 r., III PK 62/10). Zatarcie skazania dyscyplinarnego Pewne obowiązki ciążą na dyrektorze także po zakończeniu postępowania dyscyplinarnego, ustawodawca przewidział bowiem zatarcie skazania dyscyplinarnego polegające na uznaniu wymierzonej kary dyscyplinarnej za niebyłą. Dotyczy to kary: • nagany z ostrzeżeniem, • zwolnienia z pracy, • zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania nauczyciela do zawodu w ciągu trzech lat od ukarania. Do zatarcia skazania dochodzi po upływie trzech lat od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ukaraniu, z wyjątkiem kary zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania do zawodu, która ulega zatarciu w terminie sześcioletnim. Jednakże w razie ponownego prawomocnego ukarania nauczyciela w okresie przed zatarciem skazania terminy zatarcia skazania dla pierwszego ukarania liczy się od dnia doręczenia prawomocnego orzeczenia o ponownym ukaraniu.