Mowa nienawiści Scenariusz zajęć dla uczniów starszych klas szkoły podstawowej Opracowała: Magdalena Widłak-Langer CELE OGÓLNE: • zrozumienie schematu powstawania mowy nienawiści, • zrozumienie, czym są akty nienawiści/przestępstwa z nienawiści, • rozwijanie umiejętności reagowania w sytuacjach trudnych związanych z mową czy aktem nienawiści/przestępstwem z nienawiści. CELE OPERACYJNE: • uczeń definiuje mowę nienawiści, hejt i akty nienawiści/przestępstwa z nienawiści, • uczeń rozpoznaje przejawy nienawiści, hejtu i aktów nienawiści/przestępstw z nienawiści, • uczeń rozumie, jaką rolę w demaskowaniu mitów i rozprzestrzenianiu szkodliwych stereotypów czy przekonań odgrywają jednostki, • uczeń potrafi radzić sobie z kłamstwami, pomówieniami i wulgarnymi żartami rozpowszechnianymi w sieci. METODY PRACY: • czynne: zadania do wykonania, samodzielne doświadczenia, • słowne: dyskusja, praca nad definicją. FORMY PRACY: • praca z grupą, w tym praca w grupach i praca indywidualna. ŚRODKI DYDAKTYCZNE: • kartki A4 i A3 dla każdej osoby uczestniczącej, • kartki-cegiełki z zapisanymi stereotypowymi/krzywdzącymi przekonaniami, • guma do skakania/skakanka, • kredki/pisaki. POJĘCIA KLUCZOWE: • mowa nienawiści – wszelkie formy wypowiedzi, które szerzą, podżegają, propagują i usprawiedliwiają nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm oraz inne formy nietolerancji, wyrażające się̨ w agresywnym nacjonalizmie i etnocentryzmie, dyskryminacji i wrogości wobec mniejszości, migrantów i ludzi o migranckim pochodzeniu, podważające bezpieczeństwo demokratyczne, spoistość́ kulturową i pluralizm, • akty nienawiści/przestępstwa z nienawiści – czyny zabronione motywowane uprzedzeniami; polskie prawo jako przestępstwa określa: grożenie, znieważanie, nawoływanie do nienawiści i przemocy, dążenie do wyniszczenia grup etnicznych czy wyznaniowych, a także stosowanie przemocy; jeśli działania te spowodowane są wrogością wobec czyjejś tożsamości, należy je uznać za przestępstwa z nienawiści, • hejt – komunikat wymierzony przeciwko komuś, mówiący o niechęci lub braku aprobaty, często niezbyt sprecyzowanej, zazwyczaj wyrażony ostrymi lub wulgarnymi słowami, • hejter – osoba posługująca się hejtem, wymierzająca agresywne komunikaty przeciwko komuś. PRZEBIEG ZAJĘĆ: I. Wprowadzenie 1. Nauczyciel wprowadza uczniów w zajęcia, wyjaśniając, że każdy z nas jest odrębną jednostką, różniącą się od innych. Możemy być do siebie podobni pod pewnymi względami (mieć taki sam kolor skóry, pochodzić z jednego miasta czy chodzić do jednej szkoły), jednak mimo to istnieje między nami wiele różnic. Nauczyciel wyraźnie zaznacza, że nie są one czymś, co powoduje, że jesteśmy od innych lepsi lub gorsi – po prostu nie jesteśmy dokładnie tacy sami. 2. Po dokonaniu wprowadzenia nauczyciel prosi uczniów: • o tym samym kolorze oczu, by utworzyli pierwszą grupę (dokoła grupy tworzy się zamknięty okrąg przy użyciu np. gumy, skakanki), • podobnego wzrostu, by utworzyli kolejną grupę, • mających na sobie spodnie – kolejną, • mających rodzeństwo – następną. Nauczyciel może, wedle uznania, tworzyć także inne grupy. Jeżeli uczeń ma zarówno spodnie, jak i rodzeństwo, a także niebieskie oczy, okręgi otaczające grupy nakłada się na siebie, stwarzając mu możliwość bycia we wszystkich grupach, do których należy jednocześnie (tak jak w przypadku zbioru wspólnego w matematyce). 3. Po wykonaniu tego zadania nauczyciel rozpoczyna rozmowę na temat wartości, różnic i przynależności do różnych grup. Ważne, by zaznaczył, że możemy należeć do wielu grup zarówno ze względu na dokonywane wybory (gdy decydujemy się założyć spodnie), jak i na czynniki zupełnie od nas niezależne (gdy na przykład mamy rodzeństwo bądź nie). II. Rozwinięcie 1. Po przeprowadzonej dyskusji nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę stereotypów, przekonań oraz mitów dotyczących osób różnego pochodzenia, wyznania, płci, wieku, kultury, orientacji seksualnej. Zaznacza, że często zdarza nam się kogoś szybko ocenić tylko dlatego, że ma określone cechy zewnętrzne (kolor skóry, ubiór sugerujący wyznanie itp.), na temat których mamy określone przekonania czy słyszeliśmy stereotypowe wypowiedzi. 2. Nauczyciel rozdaje kartki-cegiełki, na których wypisano różne stereotypowe, związane z mitami czy szkodliwymi przekonaniami zwroty, jak np. „Każdy bogaty ukradł swój pierwszy milion”, „Dzieci i ryby głosu nie mają”, „Każdy rudy jest wredny”, „Wszyscy Niemcy to faszyści”, „Każdy człowiek z nadwagą to leń”, „Kobiety są mniej inteligentne od mężczyzn”, „Wszyscy Cyganie to złodzieje”, „Dziewczynki są delikatne i bojaźliwe, a chłopcy odważni”, „Chłopaki nie płaczą”, „Mówienie o emocjach to oznaka słabości”, „Każdy homoseksualista to pedofil”, „Niepełnosprawni ludzie są nienormalni”, „Na raka choruje się za karę”, „Każdy czarnoskóry człowiek śmierdzi”, „Każdy Żyd to złodziej”, „Ludzie spod znaku wagi są dwulicowi”. 3. Uczniowie tworzą z otrzymanych kartek mur na tablicy lub na ścianie (używając taśmy klejącej, magnesów itp.). Kiedy mur powstanie, nauczyciel tłumaczy, że powielanie stereotypów, mitów i niezdrowych przekonań jest jak budowanie muru, który odbiera nam szansę na poznanie wartościowych ludzi (podobnych do nas lub różniących się od nas – nawiązanie do pierwszego ćwiczenia). Nauczyciel zachęca uczniów do dyskusji na ten temat. 4. Po skończonej rozmowie nauczyciel prosi uczniów, by zastanowili się, jak można obalić poszczególne mity, stereotypy czy przekonania – jak im przeciwdziałać i nie powielać ich. Nauczyciel wskazuje poszczególne cegiełki muru, a uczniowie swobodnie wymieniają swoje sposoby. Jeden trafny pomysł pozwala na zdjęcie z muru jednej cegiełki – zadanie trwa aż do całkowitego rozłożenia muru. Kiedy mur zniknie, nauczyciel przechodzi do posumowania zadania, zaznaczając, że: • uczniowie wykonali świetną pracę, • udało im się zburzyć mur, który oddziela ich od ciekawych i wartościowych ludzi, • w codziennym życiu do burzenia tego rodzaju murów potrzebujemy różnych organizacji i instytucji, ale także jednostek – bo nasze codzienne zachowanie i działania mają ogromny wpływ na to, czy mikromury powstają, czy nie; każdy z nas ma zatem realny wpływ na zmianę, • mogli nauczyć się od siebie nawzajem, co robić, by rozebrać mur lub czego nie robić, by go nie zbudować, • zburzenie tego muru zajęło uczniom w istocie niewiele czasu, a jednak każdy z nich miał szansę wnieść swój wkład w tę pracę. 5. Nauczyciel podkreśla, że bardzo często stereotypy, mity i szkodliwe przekonania sprawiają, że zmieniamy nasze zachowanie, a potem przedstawia definicje pojęć kluczowych: mowy nienawiści, aktów nienawiści/przestępstw z nienawiści, hejtu i hejtera. 6. Nauczyciel pyta uczniów, czy spotkali się z którymkolwiek ze zdefiniowanych zjawisk oraz: • Jak się wówczas czuli? • Czy chcieliby doświadczyć tego w przyszłości? • Czy takie sytuacje budzą w nich lęk/obawy/smutek, a być może inne emocje? • Jak sobie z nim poradzili? Czy powiedzieli o tym komuś/powiadomili adekwatne jednostki, np. policję? Jeżeli nie, dlaczego? 7. W odpowiedzi na historie uczniów nauczyciel rozmawia z nimi o tym, jak można w takich sytuacjach reagować, gdzie szukać pomocy i wsparcia. Zapisuje na tablicy „HEJT STOP” (powracając do jego definicji) i zachęca uczniów do wypisania dokoła sposobów na przeciwdziałanie. 8. Po wykonaniu tego zadania nauczyciel dzieli uczniów na kilkuosobowe grupy i zaprasza do stworzenia plakatu pod hasłem „HEJT STOP”. III. Zakończenie 1. Nauczyciel wraz z uczniami tworzy galerię wykonanych plakatów. Przy każdym staje grupa twórców, która krótko omawia pomysł i inspiracje do jego wykonania. 2. Po zakończeniu tego zadania nauczyciel: • zachęca uczniów do opowiedzenia, co najbardziej podobało im się w zajęciach, czy dowiedzieli się czegoś nowego, co było dla nich najbardziej przydatne, • powraca do wniosków ogólnych (które pojawiły się podczas dyskusji między uczniami) oraz do definicji słów: hejt, hejter, mowa nienawiści, przestępstwo z nienawiści; zaznacza także, że czasami granica pomiędzy różnymi rodzajami raniących komunikatów może być płynna – sama mowa nienawiści może być przestępstwem, jeśli wiąże się z groźbami; jednak bez względu na to, czy mamy do czynienia z mową nienawiści, czy z hetjem, wszystkie te zjawiska, niezależnie od tego, kogo dotyczą (osoby ciemnoskórej, innego wyznania czy orientacji seksualnej), są działaniami, na które nie należy dawać przyzwolenia, ponieważ ranią ludzi i przyczyniają się do budowania muru (odwołanie do zadania), • dziękuje uczniom za udział w zadaniach, doceniając ich wysiłek i zaangażowanie.