Działaj, aby zapobiec cyberprzemocy! Krótki kurs dla pracowników poradni Opracowała: Klaudia Waryszak-Lubaś, trenerka i certyfikowana edukatorka praw człowieka pierwszego stopnia. Ukończyła kurs praw człowieka w helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Zajmuje się kompetencjami miękkimi, edukacją antydyskryminacyjną i edukacją globalną Dzieci i młodzież większość swojego czasu spędzają online. Oglądają vlogi, czatują ze znajomymi czy przesyłają sobie relacje. Coraz częściej jednak sieć jest miejscem, w którym znajduje się wiele niebezpiecznych treści. Ten artykuł stworzony jest w formie mini kursu, którego celem jest przygotowanie do podjęcia konkretnych działań na rzecz profilaktyki cyberprzemocy. Można w nim znaleźć także krótkie testy sprawdzające wiedzę. Dzięki temu kursowi dowiesz się: • z jakich mediów internetowych korzystają obecnie dzieci i młodzież, • jakie niebezpieczne treści są dostępne w internecie, • jak reagować, kiedy dzieci lub młodzież doświadczają cyberprzemocy, • jak minimalizować ryzyko cyberprzemocy u uczniów. Komunikatory internetowe Na tym etapie dowiesz się, z jakich komunikatorów online korzystają dzieci i młodzież: Facebook Messenger – komunikator internetowy, dzięki któremu można wysyłać wiadomości, zdjęcia, filmy, naklejki, gify oraz inne pliki. Messenger umożliwia połączenia głosowe (nawet grupowe) oraz wideorozmowy. WhatsApp – aplikacja na smartfony, która służy jako komunikator internetowy. Dzięki niej można przesyłać wiadomości i pliki multimedialne pomiędzy dwoma telefonami komórkowymi, które są połączone z internetem. Warunkiem koniecznym jest zainstalowanie aplikacji na telefonie. Pozwala ona tworzyć grupowe czaty czy nawet przesyłać własną lokalizację dzięki mapom Google. Snapchat – jest aplikacją mobilną, która służy do wysyłania filmów i zdjęć. Można je oglądać przez maksymalnie 60 sekund. Według danych z Wikipedii każdego dnia użytkownicy wysyłają ponad 3 mld „snapów” i średnio spędzają godzinę dziennie na użytkowaniu aplikacji. Jest ona popularna głównie wśród osób w wieku 12–24 lat. Skype – komunikator internetowy, umożliwiający prowadzenie darmowych rozmów głosowych oraz wideorozmów, a także płatnych rozmów z posiadaczami telefonów stacjonarnych lub komórkowych. Rozmowy można prowadzić nawet z kilkoma osobami jednocześnie. Oprócz tego Skype posiada funkcję wysyłania wiadomości tekstowych z możliwością dołączania do nich plików. Google Hangouts – komunikator internetowy firmy Google. Służy do wysyłania wiadomości, a także do prowadzenia wideorozmów oraz telefonowania. Serwisy społecznościowe, internetowe i aplikacje Facebook – serwis społecznościowy, którego użytkownikami mogą być tylko osoby zarejestrowane. Osoby te mogą tworzyć sieci i grupy, dzielić się wiadomościami i zdjęciami oraz korzystać z aplikacji. Użytkownicy serwisu mają średnio 22 lata. Instagram – serwis społecznościowy, w którym użytkownicy zamieszczają głównie zdjęcia i krótkie filmiki. Aby stać się użytkownikiem tego serwisu, należy ściągnąć aplikację na telefon oraz zarejestrować się. Aplikacji można używać głównie na telefonach oraz urządzeniach mobilnych. TikTok – aplikacja mobilna, dzięki której można tworzyć i udostępniać bardzo krótkie filmy wideo, często zbliżone do teledysków muzycznych. Askfm – jest to serwis społecznościowy w formie pytań i odpowiedzi (ang. questions and answers). Tylko zarejestrowani użytkownicy mogą zadawać innym pytania oraz na nie odpowiadać. Jednak odpowiedzi na wspomniane pytania mogą pozostać anonimowe. W połowie 2016 r. Askfm miał w Polsce już ponad 763 tys. użytkowników. YouTube – jest to serwis internetowy, który powstał w 2005 r. Dzięki niemu można bezpłatnie umieszczać w sieci filmy, oceniać je oraz komentować. Niezarejestrowani użytkownicy mogą oglądać filmy, jednak nie mogą ich zamieszczać, oceniać ani komentować. Natomiast zarejestrowani użytkownicy mają możliwość umieszczenia nieograniczonej liczby filmów. Twitter – serwis społecznościowy, w którym można umieszczać krótkie wpisy (tweety), na zasadzie mikroblogowania. Zarejestrowani użytkownicy mogą je wysyłać oraz odczytywać. Tweet jest krótką wiadomością tekstową (maksymalnie 280 znaków) wyświetlaną na profilu autora wpisu. Wpisy wyświetlane są użytkownikom, którzy obserwują dany profil. Media internetowe służą do budowania relacji, pozyskiwania nowych kontaktów czy rozwijania kreatywności. Jednak warto zwrócić uwagę na to, że mogą być także źródłem wielu niebezpieczeństw. W następnej części przyjrzymy się głębiej ich rodzajom oraz poznamy ich charakterystyki. Jest to istotne w sytuacji, gdy chcemy zacząć działać profilaktycznie.   Zagrożenia w sieci Wraz z rozwojem nowych technologii, następuje również rozwój niebezpiecznych i patologicznych zachowań. Poniżej znajdują się opisy niektórych zagrożeń: Cyberprzemoc – nękanie, wyśmiewanie, zastraszanie, ośmieszanie czy inne formy krzywdzenia drugiego człowieka przy użyciu internetu lub telefonu komórkowego. Flaming – jest formą cyberprzemocy, która polega na celowym zaostrzaniu konfliktów. W rezultacie eskaluje ona agresję do tego stopnia, że pojawiają się obelgi czy groźby. Grooming – polega na nawiązywaniu relacji z dziećmi za pośrednictwem nowych technologii, głównie internetu, w celu ich wykorzystania seksualnego. Patotreści – treści zamieszczone w sieci najczęściej w postaci transmisji internetowej (stream) lub jej fragmentów. Patotreści występują również jako filmy, zdjęcia czy inne formy przekazu, w których nadawca lub grupa nadawców prezentują zachowania sprzeczne z normami społecznymi, mające demoralizujący przekaz. Najczęściej w materiałach znajdują się treści z przemocą fizyczną, psychiczną lub seksualną. Coraz częściej oglądane są transmisje internetowe, podczas których patostreamerzy urządzają libacje alkoholowe, poniżają w nich inne osoby czy zażywają narkotyki bądź dopalacze. Szkodliwe treści – do tego typu treści zaliczają się różnego rodzaju filmiki, artykuły, zdjęcia czy fora internetowe, zawierające elementy pornografii czy przemocy. Treści te mają często charakter rasistowski, ksenofobiczny lub dyskryminacyjny ze względu na inne przesłanki. Zarówno mowę nienawiści, jak i materiały nawołujące do autoprzemocy można zaliczyć do tej kategorii. Pornografia jako rodzaj treści szkodliwej Najliczniejszą grupą treści szkodliwych jest pornografia. Nie każda strona posiada odpowiednie zabezpieczenia, dlatego na tego rodzaju materiały można trafić także przypadkowo. Często zdarza się, że działania promocyjne takich treści docierają również do osób nieletnich poprzez natarczywe reklamy czy spam, ale również przez błędne wyniki w wyszukiwarkach czy udostępniania innych osób na różnych portalach. Pornografia wpływa negatywnie na psychikę dzieci i młodzieży. Przede wszystkim zmienia postrzeganie sfery seksualności, uwypuklając fałszywe poglądy na jej temat. Warto też zwrócić uwagę, że treści pornograficzne uprzedmiotawiają kobiety, pokazując je jako obiekty seksualne podporządkowane mężczyznom. Dodatkowo zakłamują obraz rzetelnej edukacji seksualnej. Młodzież i dzieci oglądające tego typu treści mają przekłamany obraz na temat tego, jak wyglądają prawdziwe relacje w związku oraz kontakty seksualne. Oglądanie pornografii internetowej niesie za sobą ryzyko uzależnienia. W Polsce do materiałów nielegalnych treści pornograficznych zalicza się te z udziałem dzieci, zwierząt, materiały promujące pedofilię oraz zawierające przemoc. Treści przemocowe Kolejną szeroką grupą szkodliwych treści są materiały prezentujące przemoc, które w dużej mierze nie są wcale zabezpieczane, choćby informacją, że na danej stronie można coś takiego zobaczyć. Istnieją nawet specjalne strony internetowe prezentujące zdjęcia zmasakrowanych ciał lub zwłok. Wiele z tych materiałów jest zamieszczana na popularnych serwisach ze zdjęciami, typu Facebook czy YouTube. Treści przemocowe oraz wulgaryzmy można znaleźć również w wielu grach komputerowych – zarówno tych online, jak i offline. Zabijanie, nagość, narkotyki, treści erotyczne, ale też język, którym posługują się bohaterzy gier, mają duży wpływ na postrzeganie rzeczywistości przez dzieci i młodzież. Warto tutaj też podkreślić, że bardzo często, podobnie jak w przypadku pornografii, tego typu treści są uzależniające. Ciekawostka – na co zwracać uwagę, kupując gry? W doborze odpowiednich gier komputerowych dla dzieci może pomóc system klasyfikacji gier PEGI – Pan European Game Information. Oznaczenia PEGI zostały uznane za jedyne oficjalnie obowiązujące w Polsce. Mowa nienawiści Z Rekomendacji Komitetu Ministrów Rady Europy wynika, że mowa nienawiści to każda forma wypowiedzi, która propaguje, podżega, rozpowszechnia lub usprawiedliwia antysemityzm, ksenofobię, rasizm lub inne formy nienawiści oparte na nietolerancji. W tym brak tolerancji wyrażony w formie agresywnego etnocentryzmu, dyskryminacji czy nacjonalizmu lub wrogości wobec mniejszości. Mowa nienawiści wpływa na utrwalanie w społeczeństwie stereotypów na temat konkretnych osób czy grup. Uczniowie mogą spotykać się z mową nienawiści, najczęściej na portalach społecznościowych, forach internetowych czy stronach internetowych. Warto tutaj wspomnieć, że w Polsce treści o charakterze ksenofobicznym czy rasistowskim są nielegalne. Praktyczne porady dla pracowników poradni Poniżej kilka wskazówek, w jaki sposób można minimalizować ryzyko kontaktu ze szkodliwymi treściami, zarówno w szkole, jak i we własnym domu.   Jak uchronić dzieci i młodzież przed zagrożeniami w sieci? • Przede wszystkim warto włączyć odpowiednie filtry treści, zarówno na komputerze, jak i na urządzeniach mobilnych. Ograniczą one dostępy do szkodliwych treści w internecie. • Rozmawiaj z dzieckiem – o tym, jakie treści ogląda w internecie bądź czy zna zagrożenia i konsekwencje cyberprzemocy. Bądź wyrozumiały, nie karć, nie krzycz. Pokaż dziecku, ze zależy Ci na jego dobrze. Taka postawa buduje poczucie bezpieczeństwa i zaufanie, które jest kluczowe w relacji z dziećmi/młodzieżą. • Dokonując zakupu gier, należy sprawdzić oznaczenie PEGI, wybrać minimalny wiek, oznaczający, dla kogo powinna być dostępna gra oraz sprawdzić symbole informujące, czy gra zawiera m.in. przemoc, dyskryminację, materiały erotyczne. • Rzetelnie przygotowana edukacja seksualna, odpowiednio dobrana do wieku uczniów, pomoże znaleźć odpowiedzi na nurtujące pytania, które zaczynają pojawiać się w okresie dojrzewania. Szczera rozmowa i merytorycznie przygotowane zajęcia zminimalizują ryzyko poszukiwania treści pornograficznych, które młodzież w dużej mierze traktuje jako materiały edukacyjne. • Bezpieczeństwo w sieci zależy od każdego z nas. Nielegalne i niepokojące treści można zgłaszać na stronie www.dyzurnet.pl. Bibliografia: • M. Dąbrowska, Grooming – wybrane aspekty prawnokarne i kryminologiczne, Warszawa 2018. • S. Wójcik, Ł. Wojtasik i in., Patotreści w internecie. Raport o problemie, Warszawa 2019, https://fdds.pl/wp-content/uploads/2019/05/fdds-raport-patotresc-www.pdf?fbclid=IwAR2OO2ZKaa2NuQmAMANjxe7bH0ErJyNl2QVcygZGrSPR6BOTLyxJ5kBBKHU (dostęp: 09.09.2019).