STAN PRAWNY NA 20 WRZEŚNIA 2019 Realizowanie zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie Podstawa prawna: • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 199 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1481), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.). Wśród zadań, których realizacja spoczywa na poradniach psychologiczno-pedagogicznych, znajduje się realizowanie zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki, w tym wspieranie nauczycieli w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych. Jakie zadania spoczywają w związku z tym na poradni i w jakiej formie mogą być one realizowane? Zadania profilaktyczne oraz wspierające przedszkola, szkoły i placówki W obecnym stanie prawnym szczegółowe zasady działania poradni są określone w Rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (dalej Rozporządzenie). Akt ten, choć wydany został na podstawie uchylonego już art. 71 ust. 1 pkt 2 Ustawy o systemie oświaty, obowiązywać będzie jednak do momentu wydania analogicznego aktu prawnego na podstawie art. 123 ust. 1 pkt 2 Ustawy Prawo oświatowe. Wskazane Rozporządzenie przewiduje, że publiczne poradnie psychologiczno- -pedagogiczne, w tym publiczne poradnie specjalistyczne, są zobowiązane do udzielania dzieciom, od momentu urodzenia, i młodzieży pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu, udzielania rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej z wychowywaniem i kształceniem dzieci i młodzieży, a także wspomagania przedszkoli, szkół i placówek w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Szczegółowe zadania Zadania spoczywające na poradni określa § 2 Rozporządzenia. Są to: • diagnozowanie dzieci i młodzieży, • udzielanie dzieciom i młodzieży oraz rodzicom bezpośredniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, • realizowanie zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki, w tym wspieranie nauczycieli w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych, • organizowanie i prowadzenie wspomagania przedszkoli, szkół i placówek w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Wskazany w § 2 pkt 3 Rozporządzenia obowiązek realizowania zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki, w tym wspierania nauczycieli w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych, powinien polegać w szczególności na: • udzielaniu nauczycielom, wychowawcom grup wychowawczych lub specjalistom, udzielającym pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolach, szkołach i placówkach, pomocy w: o rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży, w tym w rozpoznawaniu ryzyka wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się w przypadku uczniów klas I–III szkoły podstawowej, o planowaniu i realizacji zadań z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego, o rozwijaniu zainteresowań i uzdolnień uczniów; • współpracy z przedszkolami, szkołami i placówkami w udzielaniu i organizowaniu przez przedszkola, szkoły i placówki pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz opracowywaniu i realizowaniu indywidualnych programów edukacyjno- -terapeutycznych oraz indywidualnych programów zajęć rewalidacyjno- -wychowawczych, • współpracy, na pisemny wniosek dyrektora przedszkola, szkoły lub placówki lub rodzica dziecka niepełnosprawnego albo pełnoletniego ucznia niepełnosprawnego, w określeniu niezbędnych do nauki warunków, sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych, w tym wykorzystujących technologie informacyjno-komunikacyjne, odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dziecka niepełnosprawnego albo pełnoletniego ucznia niepełnosprawnego (przy czym wniosek może być złożony w postaci papierowej lub elektronicznej), • udzielaniu nauczycielom, wychowawcom grup wychowawczych lub specjalistom pomocy w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych, • podejmowaniu działań z zakresu profilaktyki uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży, • prowadzeniu edukacji dotyczącej ochrony zdrowia psychicznego wśród dzieci i młodzieży, rodziców i nauczycieli, • udzielaniu, we współpracy z placówkami doskonalenia nauczycieli i bibliotekami pedagogicznymi, wsparcia merytorycznego nauczycielom, wychowawcom grup wychowawczych i specjalistom. Formy pomocy Pomoc, o której mowa powyżej, powinna być udzielana w szczególności w formie (są to przykładowe formy): • porad i konsultacji, • udziału w spotkaniach nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów, • udziału w zebraniach rad pedagogicznych, • warsztatów, • grup wsparcia, • wykładów i prelekcji, • prowadzenia mediacji, • interwencji kryzysowej, • działalności informacyjno-szkoleniowej, • organizowania i prowadzenia sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów, udzielających pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolach, szkołach i placówkach, którzy w zorganizowany sposób współpracują ze sobą w celu doskonalenia swojej pracy, w szczególności poprzez wymianę doświadczeń. Ogólne zasady udzielania pomocy Poradnie, realizując zadania profilaktyczne oraz wspierające wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki, powinny również pamiętać o ogólnych zasadach udzielania pomocy, przewidzianych w dalszej części Rozporządzenia. Zgodnie z nimi: • korzystanie z pomocy udzielanej przez poradnie powinno być dobrowolne i nieodpłatne, • poradnia powinna co do zasady udzielać pomocy dzieciom i młodzieży, rodzicom i nauczycielom z przedszkoli, szkół lub placówek mających siedzibę na terenie jej działania, • w przypadku dzieci i młodzieży oraz rodziców dzieci nieuczęszczających do przedszkola, szkoły lub placówki pomocy powinna udzielać poradnia właściwa ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, • na podstawie porozumienia zawartego między organami prowadzącymi, poradnia może również udzielać pomocy dzieciom i młodzieży, rodzicom i nauczycielom z przedszkoli, szkół i placówek niemających siedziby na terenie działania poradni oraz niezamieszkałym na terenie działania poradni dzieciom i rodzicom dzieci nieuczęszczających do przedszkola, szkoły lub placówki, • poradnia powinna udzielać pomocy przy wsparciu specjalistów: psychologów, pedagogów, logopedów i doradców zawodowych, • poradnia może wykonywać swoje zadania również przy pomocy innych specjalistów, w szczególności lekarzy, których udział jest niezbędny do efektywnego udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i młodzieży, rodzicom i nauczycielom, • realizowanie zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki może odbywać się również we współpracy z innymi poradniami, placówkami doskonalenia nauczycieli i bibliotekami pedagogicznymi oraz organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami świadczącymi poradnictwo bądź pomoc dzieciom, młodzieży oraz rodzicom i nauczycielom. Wolontariusze w poradni Warto pamiętać, że oprócz pracowników poradni realizowanie zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki może być wykonywane w poradniach także przez wolontariuszy, którzy wspierają realizację zadań z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej świadczonej przez poradnię. Rozporządzenie wskazuje, że takim wolontariuszem może być osoba pełnoletnia, która nie była skazana za umyślne przestępstwo i przeciwko której nie toczy się postępowanie karne. Przed rozpoczęciem współpracy z wolontariuszem dyrektor poradni powinien poinformować go o specyfice pracy poradni i konieczności zachowania tajemnicy w sprawach dotyczących dzieci, młodzieży, rodziców i nauczycieli korzystających z pomocy poradni. Jednocześnie z wolontariuszem powinno zostać zawarte porozumienie określające: • zakres, sposób i czas wykonywania przez wolontariusza zadań, • czas trwania porozumienia, • zobowiązanie wolontariusza do wykonywania zadań we współpracy ze specjalistami, o których mowa w § 15, • zobowiązanie wolontariusza do nieujawniania informacji dotyczących dzieci i młodzieży, rodziców i nauczycieli korzystających z pomocy poradni, • postanowienie o możliwości rozwiązania porozumienia. Nie można zapominać, że wolontariusze powinni wykonywać wszelkie zadania w porozumieniu i współpracy ze specjalistami zatrudnionymi w poradni, a także pod nadzorem dyrektora poradni lub wyznaczonej przez niego osoby. Grupy wsparcia Pomoc w formie grupy wsparcia powinna być skierowana do osób dotkniętych podobnym problemem (np. do nauczycieli, wychowawców i specjalistów zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach wymagających wsparcia w podobnych kwestiach). Spotkania grup wsparcia powinny być prowadzone przez specjalistów poradni i kierowane do osób zgłaszających podobny problem. Dzięki temu osoby biorące udział w spotkaniach grupy wsparcia powinny mieć możliwość: • dzielenia się doświadczeniami w pokonywaniu wspólnych trudności wychowawczych, • wzajemnej wymiany informacji, • dzielenia się wsparciem emocjonalnym, • otrzymywania wsparcia i porad od specjalisty sprawującego nadzór nad grupą. Prowadzenie mediacji Specjaliści zatrudnieni w poradni mają również możliwość prowadzenia mediacji – rozumianych jako sposób pokojowego rozwiązywania różnego typu konfliktów. Mediacje powinny być prowadzone przy zachowaniu podstawowych zasad, do których powinny należeć: • dobrowolność, • poufność, • neutralność osoby mediatora wobec stron sporu. Praktyka funkcjonowania poradni będzie wymagała tego, aby jej specjaliści angażowali się przede wszystkim w mediacje rodzinne, szkolne czy rówieśnicze (na różnych etapach konfliktu) bądź w działania profilaktyczne, mające zapobiec rozszerzeniu się spornej sytuacji. Celem mediatora powinno być docelowo rozwiązanie problemu, dlatego też mediacja powinna być co do zasady zakończona ustaleniem odpowiedniego porozumienia. Interwencje kryzysowe Celem interwencji kryzysowej powinno być podejmowanie działań, mających miejsce bezpośrednio po danym zdarzeniu (negatywnym z punktu widzenia dzieci, uczniów oraz ich rodziców, a także nauczycieli), których celem jest zapewnienie pomocy i wsparcia osobom nim dotkniętym. Zdarzenia traumatyczne mogą być spowodowane np. przemocą, zagrożeniem życia, zdrowia lub bezpieczeństwa czy utratą osób bliskich. Interwencja kryzysowa prowadzona przez specjalistów poradni powinna zapewnić osobom dotkniętym zdarzeniem traumatycznym wsparcie i poczucie bezpieczeństwa, a także umożliwić im przywrócenie równowagi psychicznej i emocjonalnej. Warsztaty Organizowane przez specjalistów poradni warsztaty powinny być formą zajęć praktycznych, pozwalających na rozwijanie i doskonalenie wybranych umiejętności i kompetencji przez biorące w nich udział osoby. Warsztaty mogą dotyczyć np.: • sposobu rozwijania u nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach kompetencji wychowawczych oraz umiejętności związanych z udzielaniem dzieciom i uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, • udzielania wsparcia w zakresie rozwijania u uczniów kompetencji emocjonalno- -społecznych, • udzielania wsparcia w zakresie rozwijania u uczniów twórczego myślenia, • treningu w zakresie wspierania dzieci, które doświadczyły przemocy rówieśniczej lub potencjalnie mogą zostać jej ofiarami (treningi pewności siebie), • udzielania wsparcia w zakresie rozwijania umiejętności komunikacji oraz asertywnej obrony swoich praw przez dzieci i uczniów, • udzielania wsparcia w zakresie rozwijania umiejętności radzenia sobie z trudnymi zachowaniami dzieci. Porady i konsultacje Porady i konsultacje udzielane przez specjalistów poradni będą miały głównie charakter indywidualny i będą dotyczyły konkretnych problemów zgłaszanych przez nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych lub specjalistów udzielających pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu, szkole lub placówce. Mogą one dotyczyć np.: • spraw rozwojowych dzieci i trudności wychowawczych (np. mających na celu zapobieganie uzależnieniom), • kwestii logopedycznych w sprawach związanych z rozwojem językowym dzieci, • problemów rozwojowych i emocjonalnych dzieci i uczniów, • konsultacji w zakresie relacji rodzinnych czy rówieśniczych, • udzielania wsparcia dla rodziców dzieci z niepełnosprawnościami, • rozwijania umiejętności poznawczych. Udział w spotkaniach nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów udzielających pomocy psychologiczno-pedagogicznej Jednym z głównych zadań poradni psychologiczno-pedagogicznych jest wydawanie opinii – w sprawach dzieci i uczniów określonych w przepisach Prawa oświatowego. Osoba składająca wniosek w sprawie wydania takiej opinii może dołączyć do niego m.in. opinię nauczycieli wychowawców grup wychowawczych lub specjalistów udzielających pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu, szkole lub placówce. Przepisy Rozporządzenia dają przy tym możliwość, by pracownicy poradni uczestniczyli w spotkaniach nauczycieli, wychowawców i specjalistów zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach, udzielających w nich pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i uczniom. Celem takiego spotkania może być przykładowo pomoc w prawidłowym sporządzeniu opinii na temat dziecka lub ucznia. Udział w zebraniach rad pedagogicznych Chociaż przepisy tego nie precyzują, Rozporządzenie przewiduje udział specjalistów zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych w zebraniach rad pedagogicznych przedszkoli, szkół i placówek oświatowych, wymagających wsparcia w zakresie realizowania funkcji wychowawczych i edukacyjnych. Możliwość uczestniczenia w zebraniach rady pedagogicznej przewidziana została również w art. 69 ust. Prawa oświatowego, zgodnie z którym w zebraniach rady pedagogicznej mogą również brać udział, z głosem doradczym, osoby zapraszane przez jej przewodniczącego za zgodą lub na wniosek rady pedagogicznej. Należy tu zauważyć, że począwszy od 1 września 2019 r. podstawę prawną do uczestniczenia w zebraniu rady pedagogicznej przez osobę do tego zaproszoną – będzie stanowił art. 69 ust. 3a Prawa oświatowego, zasada pozostanie jednak ta sama. Wykłady i prelekcje Wykłady i prelekcje będą miały na celu przekazanie nauczycielom, wychowawcom i specjalistom zatrudnionym w przedszkolach, szkołach i placówkach informacji dotyczących wybranych kwestii związanych z problematyką dotyczącą wychowania i sprawowania opieki nad dziećmi i uczniami, ich potrzeb rozwojowych i edukacyjnych, czy problemami dydaktycznymi. Tematyka wykładów bądź prelekcji powinna dotyczyć problemów zgłaszanych przez osoby znajdujące się pod opieką poradni. Przykładowe tematy: • sposoby motywowania dzieci i uczniów do nauki, • kwestie związane z cyberprzemocą, • rozpoznawanie i przeciwdziałanie zaburzeniom emocjonalnym u młodzieży, • przeciwdziałanie niepowodzeniom szkolnym, • zaburzenia depresyjne u dzieci i młodzieży, • rozwój psychiczny dzieci i uczniów w różnym wieku, • wady wymowy i sposoby ich zapobiegania, • zapobieganie różnym formom uzależnienia. Działalność informacyjno-szkoleniowa Prowadzenie przez specjalistów poradni działalności informacyjno-szkoleniowej może odbywać się np. przez przekazywanie nauczycielom, wychowawcom i specjalistom zatrudnionym w przedszkolach, szkołach i placówkach informacji dotyczących problemów dydaktycznych i wychowawczych, z którymi mogą oni spotkać się w trakcie swojej pracy, choćby za pośrednictwem publikowanych na stronie internetowej poradni artykułów, porad zamieszczanych w mediach społecznościowych, ulotek czy biuletynów udostępnianych na terenie poradni. Należy pamiętać, że przekazywane w ten sposób informacje powinny być dostępne bezpłatnie. Organizowanie i prowadzenie sieci współpracy i samokształcenia Jedną z form realizowania zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkoli, szkół i placówek oświatowych jest organizowanie i prowadzenie przez pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych sieci współpracy dla nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów udzielających w jednostkach oświaty pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Sieć ma pozwolić na skupienie wokół niej nauczycieli i organizację współpracy, której celem będzie doskonalenie pracy, w szczególności poprzez wymianę doświadczeń. Sieć współpracy może dotyczyć różnych obszarów problemowych, np.: • wspomagania rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym, • profilaktyki społecznej i socjoterapii, • problemów związanych z pracą psychologów i pedagogów czy logopedów, • superwizji psychologów i psychoterapeutów, • poradnictwa zawodowego, • prowadzenia zajęć z terapii integracji sensorycznej.