STAN PRAWNY NA 20 WRZEŚNIA 2019 Standardy sanitarne w placówkach oświatowych Opracował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły. Lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 59), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6 poz. 69 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz.U. z 2019 poz. 1065). Dzieci to grupa wiekowa najbardziej narażona na infekcje i choroby zakaźne, w tym wirusowe zapalenie wątroby typu A, grypę sezonową czy grypę AH1N1. Wychowankom należy zatem zapewnić odpowiednie warunki do zadbania o higienę: możliwość umycia oraz wysuszenia rąk i twarzy. W tym celu niezbędne jest udostępnienie środków higieny osobistej, takich jak mydło w dozowniku i ręczniki papierowe lub suszarki do rąk. Zapewnienie środowiska nauczania sprzyjającego zdrowiu naszych podopiecznych wymaga wysiłku i świadomości zagrożeń wszystkich osób związanych z funkcjonowaniem przedszkola. Warunki, w których przebywa dziecko, mają wpływ na jego rozwój, dlatego personel jest odpowiedzialny za zadbanie o pewien standard. O stworzeniu należytych warunków należy pamiętać już w momencie projektowania obiektu, następnie w okresie jego budowania i urządzania, a potem w trakcie eksploatacji. Kontrola warunków higieniczno-sanitarnych oraz nadzór nad higieną procesu nauczania to zadanie Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Sprawowanie nadzoru w tym zakresie ma na celu ochronę zdrowia dzieci przed ujemnymi zjawiskami związanymi z jego pobytem w przedszkolu. Zadania i obowiązki dyrektora przedszkola w zakresie bezpieczeństwa i higieny w placówce Zadaniem organu prowadzącego przedszkole, zgodnie z przepisem art. 10 ust. 1 pkt 1 i 5 Ustawy Prawo oświatowe, jest zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki oraz wyposażenia przedszkola w pomoce dydaktyczne i sprzęt niezbędny do pełnej realizacji programów nauczania. Szczegółowa regulacja prawna w zakresie bezpieczeństwa i higieny w przedszkolach zawarta została w Rozporządzeniu w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Zgodnie z tym aktem dyrektor przedszkola organizuje i sprawuje ogólny nadzór nad bezpiecznymi i higienicznymi warunkami nauki, a w szczególności: • zapewnia dzieciom bezpieczne i higieniczne warunki pobytu i nauki w przedszkolu, jak również podczas zajęć obowiązkowych i innych, organizowanych przez przedszkole poza jego terenem, • równomiernie rozkłada zajęcia w poszczególnych dniach tygodnia w tygodniowym rozkładzie zajęć dydaktyczno-wychowawczych, • prowadzi rejestr wypadków według określonego w Rozporządzeniu wzoru, • dokonuje co najmniej raz w roku kontroli zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z obiektów należących do przedszkola, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, oraz określa kierunki ich poprawy, • zapewnia, aby plan zajęć dydaktyczno-wychowawczych uwzględniał potrzebę równomiernego obciążenia dzieci zajęciami w poszczególnych dniach tygodnia, • zapewnia dzieciom możliwość pozostawienia części przyborów przedszkolnych w pomieszczeniach przedszkola. Ważne! W pomieszczeniach sanitarno-higienicznych muszą być zapewnione ciepła i zimna woda oraz środki higieny osobistej, a urządzenia sanitarno-higieniczne muszą być utrzymywane w czystości i w stanie pełnej sprawności technicznej. Dyrektor przedszkola musi zapewnić, aby pomieszczenia higieniczno-sanitarne znajdujące się w budynku przedszkola spełniały wymagania określone w przepisach Rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Zgodnie z jego zapisami do pomieszczeń higieniczno-sanitarnych zalicza się łaźnie, sauny, natryski, łazienki, ustępy, umywalnie, szatnie, przebieralnie, pralnie, pomieszczenia higieny osobistej kobiet, jak też pomieszczenia służące do odkażania, oczyszczania oraz suszenia odzieży i obuwia, a także przechowywania sprzętu do utrzymania czystości. Pomieszczenie higieniczno-sanitarne powinno mieć wentylację oraz wysokość w świetle co najmniej 2,5 m, z wyjątkiem łaźni ogólnodostępnej, której wysokość powinna wynosić co najmniej 3 m. Ściany pomieszczenia higieniczno-sanitarnego powinny mieć co najmniej 2 m wysokości, zmywalne powierzchnie i być odporne na działanie wilgoci. Natomiast posadzka pralni, łazienki, umywalni, kabiny natryskowej i ustępu powinna być zmywalna, nienasiąkliwa i nieśliska. Drzwi do łazienki, umywalni i wydzielonego ustępu powinny otwierać się na zewnątrz pomieszczenia, mieć co najmniej 0,8 m szerokości i 2 m wysokości w świetle ościeżnicy, a w dolnej części – otwory o sumarycznym przekroju, nie mniejszym niż 0,022 m dla dopływu powietrza. Kabina natryskowa niezamknięta, stanowiąca wydzieloną część pomieszczeń natrysków i umywalni zbiorowych, powinna mieć powierzchnię nie mniejszą niż 0,9 m2 i szerokość co najmniej 0,9 m. Jeśli natomiast kabina natryskowa jest zamknięta, wydzielona ściankami na całą wysokość pomieszczenia, powinna mieć ona powierzchnię nie mniejszą niż 1,5 m2 i szerokość co najmniej 0,9 m oraz być wyposażona w wywiewną wentylację mechaniczną. Zamknięta kabina natryskowa, z urządzeniami przystosowanymi do korzystania przez osoby niepełnosprawne poruszające się na wózkach inwalidzkich, powinna mieć powierzchnię nie mniejszą niż 2,5 m2 i szerokość co najmniej 1,5 m oraz być wyposażona w urządzenia wspomagające, umożliwiające korzystanie z kabiny zgodnie z jej przeznaczeniem. Ważne! Należy pamiętać, że bezpośrednio przy kabinach natryskowych i umywalniach zbiorowych powinna znajdować się kabina ustępowa. W budynku przedszkola należy także urządzić ustępy ogólnodostępne według następujących norm: • jeżeli liczba osób w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi na danej kondygnacji jest mniejsza niż 10, dopuszcza się umieszczenie ustępu na najbliższej, wyższej lub niższej kondygnacji, • w ustępach ogólnodostępnych powinny przypadać co najmniej jedna umywalka na 20 osób, co najmniej jedna miska ustępowa i jeden pisuar na 30 mężczyzn oraz jedna miska ustępowa na 20 kobiet. Należy także pamiętać, że odległość od stanowiska pracy lub miejsca przebywania ludzi do najbliższego ustępu nie może być większa niż 75 m. W ustępach ogólnodostępnych należy stosować: • oddzielone ścianami, pełnymi na całą wysokość pomieszczenia, przedsionki, w których mogą być instalowane tylko umywalki, • drzwi o szerokości co najmniej 0,9 m, • drzwi wewnętrzne i drzwi do kabin ustępowych, otwierane na zewnątrz, • przegrody dzielące ustęp damski od męskiego, wykonane jako ściany pełne na całą wysokość pomieszczenia, • miski ustępowe umieszczone w oddzielnych kabinach o szerokości co najmniej 1m i długości 1,10 m, ze ściankami i drzwiami o wysokości co najmniej 2 m z prześwitem nad podłogą 0,15 m; oddzielenia nie wymagają natomiast ustępy dla dzieci w żłobkach i przedszkolach, • wpusty kanalizacyjne podłogowe z syfonem oraz armaturę czerpalną ze złączką do węża – w pomieszczeniach z pisuarem lub mających więcej niż 4 kabiny ustępowe, • wentylację grawitacyjną lub mechaniczną – w ustępach z oknem i jedną kabiną, a w innych – mechaniczną o działaniu ciągłym lub włączaną automatycznie. W budynku przedszkola, na kondygnacjach dostępnych dla osób niepełnosprawnych, co najmniej jedno z ogólnodostępnych pomieszczeń higieniczno-sanitarnych powinno być przystosowane dla tych osób poprzez: • zapewnienie przestrzeni manewrowej o wymiarach co najmniej 1,5 x 1,5 m, • stosowanie w tych pomieszczeniach i na trasie dojazdu do nich drzwi bez progów, • zainstalowanie co najmniej jednej, odpowiednio przystosowanej miski ustępowej i umywalki, a także jednego natrysku, jeżeli ze względu na przeznaczenie przewiduje się w budynku takie urządzenia, • zainstalowanie uchwytów ułatwiających korzystanie z urządzeń higieniczno-sanitarnych. Kontrola Państwowej Inspekcji Sanitarnej Państwowa Inspekcja Sanitarna nadzoruje placówki oświatowe w celach ochrony zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem środowiska i zapobiegania chorobom. Decyzja o przeprowadzeniu kontroli następuje zgodnie z harmonogramem pracy tej jednostki bądź na skutek otrzymania informacji o nieprawidłowościach w placówce. Pracownicy pionu higieny dzieci i młodzieży powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej przeprowadzają natomiast samodzielnie kontrole w placówkach dwa razy w roku, zgodnie z regulaminami wewnętrznymi poszczególnych stacji sanepidu. W szczególności sprawują nadzór nad wymaganiami higieniczno-sanitarnymi w stosunku do pomieszczeń i sprzętu używanego w przedszkolach oraz higieną procesu nauczania, wychowania i opieki. Czynności kontrolne wykonywane są przez inspektora sanitarnego, który w związku z przeprowadzaną kontrolą ma prawo do: • wstępu o każdej porze dnia i nocy do wszystkich pomieszczeń przedszkola, • dostępu do wszystkich urządzeń znajdujących się w placówce, • żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób, • żądania okazania dokumentów i udostępniania wszelkich danych, • pobierania próbek do badań laboratoryjnych. Obowiązkami kontrolera Państwowej Inspekcji Sanitarnej są zgłoszenie dyrektorowi chęci przeprowadzenia kontroli, wylegitymowanie się i przedstawienie upoważnienia Państwowego Inspektora Sanitarnego, które zawiera: • przepis prawny, na podstawie którego podejmuje się kontrolę, • datę i miejsce wystawienia, • imię, nazwisko i stanowisko służbowe kontrolera, • określenie zakresu kontroli, • termin rozpoczęcia i przewidywany termin zakończenia kontroli. Dbając o właściwy stan bezpieczeństwa i higieny w przedszkolu, dyrektor powinien na bieżąco kontrolować stan pomieszczeń i zwracać uwagę na: • sufity – powinny być w dobrym stanie technicznym, nie powinny z nich odpadać farba ani tynk, • okna – stolarka okienna powinna być sprawna technicznie, nieuszkodzona; szyby powinny być czyste, bez pęknięć i stłuczeń, • posadzkę – powinna być ona utrzymana w czystości, bez uszkodzeń, • wentylację pomieszczeń – powinna ona zapewniać stały dopływ świeżego powietrza do pomieszczeń i utrzymywać w nich odpowiednią wilgotność, • łazienki – powinny być czyste, zaopatrzone w środki higieniczne, szczotki do toalet, kosze na odpady sanitarne; dla personelu powinny być wyznaczone oddzielne toalety, • instalacje ciepłej i zimnej wody – powinny być nieuszkodzone – z rur i złączek nie może lać się woda, a baterie umywalkowe i spłuczki w toaletach powinny być w pełni sprawne, • ogrodzenie – powinno być nieuszkodzone, • place rekreacyjne – studzienki kanalizacyjne muszą być zabezpieczone, a na całym terenie nie powinny znaleźć się żadne niebezpieczne przedmioty i urządzenia, • sprzęt sportowy – powinien mieć odpowiednie atesty i certyfikaty. W razie stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych państwowy inspektor sanitarny nakazuje usunięcie stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie. Jeżeli natomiast naruszenie wymagań higienicznych i zdrowotnych spowodowało bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, państwowy inspektor sanitarny nakazuje unieruchomienie stanowiska pracy, maszyny lub innego urządzenia, zamknięcie przedszkola, a decyzje w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu. W przypadku stwierdzenia w działalności kontrolowanej jednostki istotnych uchybień, mogących mieć wpływ na stan zdrowia lub życie ludzi, państwowy inspektor sanitarny, niezależnie od przysługujących mu i ww. środków, zawiadamia o stwierdzonych uchybieniach kierownictwo organu prowadzącego. Organ prowadzący, do którego skierowano zawiadomienie, w terminie 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia, jest zobowiązany powiadomić o podjętych i wykonanych czynnościach właściwego państwowego inspektora sanitarnego. Ważne! Ustawa o zmianie ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia oraz niektórych innych ustaw uchyliła 11 marca 2010 r. przepis dotyczący posiadania i prowadzenia książki kontroli sanitarnej. Zgodnie z ww. Ustawą zalecenia pokontrolne oraz inne dane, wynikające z czynności kontrolnych, wpisywane są przez upoważnionych pracowników właściwego państwowego inspektora sanitarnego do książki kontroli, prowadzonej na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Przedszkole publiczne, w rozumieniu Ustawy o systemie oświaty, nie jest jednakże podmiotem działalności gospodarczej i nie ma obowiązku prowadzenia książki kontroli, w przeciwieństwie do placówek niepublicznych, które ten obowiązek posiadają. Biorąc jednak pod uwagę, że książka kontroli może mieć formę zbioru dokumentów i służy do dokumentowania liczby i czasu trwania kontroli, nie ma przeciwskazań do prowadzenia takiej księgi przez dyrektora publicznej placówki oświatowej, tym bardziej, że każda kontrola przeprowadzona przez pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest zakończona sporządzeniem protokołu kontroli, który zawiera: • oznaczenie organu kontroli, • oznaczenie upoważnienia do kontroli, • zakres przedmiotowy przeprowadzonej kontroli, • daty podjęcia i zakończenia kontroli, • zalecenia pokontrolne oraz określenie zastosowanych środków pokontrolnych, • uzasadnienie wszczęcia kontroli. Dyrektor publicznej i niepublicznej placówki ma obowiązek pisemnie powiadomić Państwową Inspekcję Sanitarną o realizacji wydanych decyzji i zaleceń, a także przechowywać dokumentację kontroli. Ustalenia kontroli w przedszkolu dokumentowane są w formie protokołu, który powinni podpisać inspektor pracy prowadzący kontrolę oraz osoba lub organ reprezentujący podmiot kontrolowany. Co bardzo istotne, podmiotowi kontrolowanemu, przed podpisaniem protokołu kontroli, przysługuje prawo zgłoszenia zastrzeżeń do ustaleń w nim zawartych. Zastrzeżenia należy zgłosić na piśmie, w terminie siedmiu dni od dnia przedstawienia protokołu. W przypadku niestwierdzenia uchybień wynik kontroli może być udokumentowany w formie notatki urzędowej. Pracownicze książeczki zdrowia do celów sanitarno-epidemiologicznych Obowiązek przeprowadzania badań do celów sanitarno-epidemiologicznych wynika z przepisów rozdziału 2 Ustawy o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 tego aktu obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym podlegają osoby wykonujące prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby. I dalej: według art. 6 ust. 2 pkt 3 badania te wykonywane są na podstawie skierowania przez pracodawcę albo zlecającego wykonanie pracy. Jednak do chwili obecnej nie ma przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tej delegacji, zaś wcześniej obowiązujące w tym zakresie rozporządzenia straciły moc obowiązującą w 2012 r. Przed wygaśnięciem mocy prawnej Rozporządzenie w sprawie wykazu prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby obowiązywało m.in. w przedszkolach, szkołach i placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Należy pamiętać, że przeprowadzenie badań sanitarno-epidemiologicznych ma na celu zapewnienie ochrony zdrowia przede wszystkim osób trzecich (w tym przypadku wychowanków), które mogą ulec zakażeniu w wyniku kontaktu z zakażonym pracownikiem. Ponadto badania do celów sanitarno-epidemiologicznych to nie tylko tzw. nosicielstwo. Badania w kierunku nosicielstwa pałeczek jelitowych to tylko jeden z elementów, który ma wykluczyć ich nosicieli ze świadczenia pracy na stanowiskach stwarzających zagrożenie przeniesienia zakażenia drogą pokarmową oraz kontaktową (a więc pracujących w kontakcie z żywnością, wodą, środkami pielęgnacji innych osób, np. pracownicy bloków żywienia, osoby sprzątające, osoby opiekujące się małymi dziećmi do lat sześciu). Obecnie obowiązującym dokumentem z badań do celów sanitarno-epidemiologicznych jest orzeczenie lekarskie dla celów sanitarno-epidemiologicznych. Ważne! Wobec luki prawnej w przepisach wykonawczych do Ustawy i braku określenia formy dla tego dokumentu, orzeczenie może mieć dowolną formę dokumentu pisemnego, który powinien zawierać informacje: • o „zdolności do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby” albo • o „czasowych lub trwałych przeciwwskazaniach do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby”. Orzeczenie to lekarz wydaje i przekazuje osobie badanej oraz pracodawcy lub zlecającemu wykonanie prac. Tak stanowi art. 7 ust. 2 Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. W opinii Głównego Inspektora Sanitarnego, pomimo wycofania z obiegu prawnego pracowniczych książeczek zdrowia do celów sanitarno-epidemiologicznych, wobec braku określonego prawem wzoru dokumentu orzeczenia lekarskiego z takich badań, aktualny wpis w książeczce należy uznać jako ważny dokument, do czasu uzyskania innej formy orzeczenia. Odnośnie częstotliwości badań do celów sanitarno-epidemiologicznych, to w aktualnym stanie prawnym termin kolejnego badania wyznacza lekarz wydający orzeczenie. Po upływie tego terminu pracodawca powinien skierować pracownika na ponowne badania. Przy czym powtórnie podkreślamy, że orzeczenie z badań do celów sanitarno-epidemiologicznych nie jest synonimem badań w kierunku nosicielstwa. Biorąc pod uwagę aktualną sytuację epidemiologiczną (wobec działań ruchów antyszczepionkowych oraz zwiększenia zachorowań na odrę i inne choroby zakaźne), odpowiedzialny pracodawca, zatrudniający ludzi pracujących w licznym i wrażliwym na przenoszenie zakażeń środowisku dzieci i młodzieży, w sposób szczególny powinien dbać o ochronę zdrowia.