Wartość odwagi Scenariusz lekcji wychowawczej Opracowała: dr Marta Majorczyk CZAS TRWANIA: • 2–4 jednostki lekcyjne (w zależności od wybranego wariantu). CELE: • wyjaśnienie pojęcia odwagi i omówienie jej elementów, • uświadomienie uczniom znaczenia odwagi w życiu codziennym, • ukazanie przykładów realizacji tej wartości, • kształtowanie odważnej postawy. METODY PRACY: • projekcja filmu, • praca z tekstem, • pogadanka, dyskusja grupowa, • plastyczna praca grupowa, burza mózgów. MATERIAŁY: W zależności od wybranego wariantu: • arkusze papieru typu flipchart, tekst literacki, skany ilustracji różnych zawodów, zeskanowane ilustracje do opowiadania Małgorzaty Musierowicz, Boję się z serii „Poczytaj mi mamo”, Warszawa 1986, • wycięta z szarego papieru sylwetka człowieka, kolorowe czasopisma, nożyczki, klej, pędzle, materiały plastyczne (markery, bibuła, kolorowy papier, taśma klejąca, patyki, sznurki, tasiemki itp.), duża igła, balony, karton biało-czarny, napis „Tu mieszka mój strach”. WARIANT I – DLA KLAS I–III SZKOŁY PODSTAWOWEJ PRZEBIEG ZAJĘĆ: 1. Nauczyciel wita się z grupą i prosi uczniów, aby usiedli w kręgu. Następnie pyta dzieci, z czym kojarzy im się słowo „odwaga”. Kiedy padnie odpowiedź „odwaga oznacza nie bać się czegoś”, można zakończyć ćwiczenie. 2. Nauczyciel czyta dzieciom opowiadanie o dziewczynce, której towarzyszył strach (M. Musierowicz, Boję się). Podczas czytania nauczyciel pokazuje dzieciom ilustracje z książki, a po zakończonej lekturze zadaje dzieciom następujące pytania: Czego bała się główna bohaterka? Co wydarzyło się na podwórku? Kogo bały się mniejsze dzieci? Co zrobiły dzieci w obronie swojego zamku z piasku? Czy dzieci zachowały się odważnie? Kto okazał się tchórzem? Co byście doradzili dzieciom? A jak wy byście się zachowali na miejscu dzieci? 3. Uczniowie wycinają z przygotowanych gazet te rzeczy, które według nich są przerażające, budzą strach, lęk. Naklejają wycinki na sylwetkę człowieka wyciętego z arkusza papieru. Wytłumacz dzieciom, że bycie odważnym to między innymi zdolność zapanowania nad własnym strachem i obawą zrobienia czegoś trudnego. Z odwagą wiążą się takie kwestie jak bohaterstwo, szacunek, brak tchórzostwa. Odwaga przejawia się w podejmowaniu wyzwań, przyznaniu się do winy, pokonywaniu nieśmiałości, zaakceptowaniu swych lęków, ograniczeń czy wad. 4. Nauczyciel rozdaje uczniom po jednym nadmuchanym balonie i mazaku. Dzieci mają za zadanie narysować na balonach swoje lęki. Następnie nauczyciel podaje każdemu dziecku po kolei igłę do przekłucia balonu. Należy zachować wówczas szczególną ostrożność. Następnie kawałki balonów trafiają do dużego biało-czarnego kartonu. Uczniowie wraz z nauczycielem zaklejają pudło taśmą i zawiązują sznurkiem, aby lęki nie mogły się z niego wydostać. Na kartonie nauczyciel przykleja napis „Tu mieszka strach”. Celem tego ćwiczenia jest uświadomienie uczniom ich lęków, nazwanie ich. 5. Nauczyciel opowiada dzieciom, że niektórym ludziom w pokonaniu lęków pomagają amulety. Następnie rozdaje uczniom materiały plastyczne i zachęca dzieci do wykonania amuletu, który będzie je chronił i wspierał w byciu odważnym. 6. Z uczniami ze starszych klas należy podczas takiej lekcji porozmawiać także o tym, że naszym postępowaniem kieruje czasem obawa, by nie nazywano nas tchórzami. Warto omówić przykładowe sytuacje, w których prawdziwa odwaga jest mylona z tchórzostwem. WARIANT II – DLA UCZNIÓW SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH PRZEBIEG ZAJĘĆ: 1. Uczniowie siadają w kręgu. Nauczyciel rozpoczyna lekcję od powitania klasy. Następnie zaprasza uczniów do obejrzenia filmu Dzieci Ireny Sendlerowej (2009) w reżyserii Johna Kenta Harrisona lub Hotelu Ruanda (2004) w reżyserii Terry’ego George’a (długości filmu – trzy jednostki lekcyjne). Uczniowie mogą obejrzeć wybrany przez nauczyciela film w domu. Po projekcji następuje dyskusja. Nauczyciel jest jej moderatorem. Wszystkie udzielone odpowiedzi zapisuje na dużej kartce papieru/flipcharcie. Warto pytać o źródła emocji uczniów. Nie należy ich oceniać, nawet jeśli wydadzą się nieadekwatne. Co się wydarzyło w filmie? Jakie emocje towarzyszyły wam w trakcie oglądania tego filmu? Jakie problemy/kwestie poruszał ten film? Jakie zachowania przejawiał główny bohater? Z jakim problemem się zmagał? Co było dla niego ważne? Co robił, aby to osiągnąć? Czy to mu się udało? Co mu w tym pomogło? (Jeśli w trakcie dyskusji padnie słowo „odwaga”, należy uprzedzić uczniów, że dalsza cześć spotkania poświęcona zostanie tej kwestii). Jak zatem rozumiesz pojęcie odwagi? Do czego potrzebna jest nam odwaga? W jakich sytuacjach jest potrzebna? Czy nadmierna odwaga może zaszkodzić? Jakie są oblicza odwagi? 2. Nauczyciel podaje uczniom przykłady, pokazujące różnice między prawdziwą odwagą, odwagą pozorną lub tchórzostwem. • Koledzy namawiają Cię na skok do wody z gałęzi drzewa na dzikiej plaży, w miejscu, w którym nie znasz głębokości jeziora. Wszyscy „odważni” już się ustawiają w kolejce. Boisz się tego skoku. Skaczesz czy odmawiasz? Wyobraź sobie najgorsze konsekwencje odmowy i najgorsze skutki skoku. Które konsekwencje mogą być bardziej dotkliwe? Czy warto ryzykować? • Na obozie koledzy kupili alkohol. Umawiają się na nocne picie, gdy wychowawcy będą już spać. Możesz wziąć udział w tej imprezie lub odmówić. Wyobraź sobie najgorsze konsekwencje każdego z tych wyborów. • Koleżanka namawia cię do spróbowania narkotyku, który rzekomo pozwoli na dłuższą naukę w nocy bez odczuwania zmęczenia. Wiesz, że musisz poprawić oceny i powinnaś/powinieneś się uczyć wiele godzin. Próbujesz czy odmawiasz? Wyobraź sobie najgorsze konsekwencje każdego z typu wyborów. • Twoja sympatia namawia cię do podjęcia współżycia. Wyobraź sobie najgorsze konsekwencje zgody na tę propozycję oraz najgorsze konsekwencje odmowy. 3. Nauczyciel wraz z uczniami zastanawiają się, czy odwaga jest wartością moralną (świadomym wyborem dobra) czy cnotą (cechą charakteru). Czy narażanie własnego życia w celu ratowania życia innego człowieka może być uznane za akt odwagi i męstwa? Jakimi cechami powinien charakteryzować się człowiek odważny? Jaka jest różnica między postępowaniem odważnym a nierozsądnym? Czy odwaga przeszkadza czy pomaga w życiu? Czy przyznanie się do błędu jest przejawem odwagi? Czy w waszym życiu pojawiły się osoby, które zasługują na miano „osoby odważnej”? Zapytaj uczniów, jak oceniają sporty ekstremalne. Czy ich uprawianie jest przejawem odwagi, brawury czy uzależnienia od adrenaliny? Czy wyprawy w dalekie miejsca, jak np. wyprawa Marka Kamińskiego i Jana Meli na bieguny, są przejawem odwagi, brawury czy służą tylko zdobyciu sławy i uznania? Zapytaj uczniów, czy są osobami odważnymi. W jakich sytuacjach przejawiali odwagę, jakiego rodzaju była to odwaga. 4. Na zakończenie zajęć nauczyciel umieszcza na tablicy sentencję zaczerpniętą z Małego skarbczyka porad życiowych J.H. Browna: „Bądź odważny. A jeśli nie jesteś, udawaj, że jesteś odważny. Nikt nie zauważy różnicy”. Inspiracja do opracowania materiału: • I. Koźmińska, E. Olszewska, Z dzieckiem w świat wartości”, Warszawa 2007. • J. Czykwin-Stękowska, Każdy lęk ma swoje imię, http://www.edukacja.edux.pl/p-11119-kazdy-lek-ma-swoje-imie-scenariusz-zajec.php [data dostępu: 15.08.2019].