STAN PRAWNY NA 20 SIERPNIA 2019 Kierunki polityki oświatowej państwa na rok szkolny 2019/2020 Opracował: Wojciech Wasielewski, pracownik kuratorium oświaty. Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.), • Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1481), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz.U z 2018, poz. 467), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2017 r. poz. 1591 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz.U. z 2017 r. poz. 1646). Minister Edukacji Narodowej, na podstawie art. 60 ust. 3 pkt 1 Ustawy Prawo oświatowe ustalił podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2019/2020. Warto podkreślić, że z ww. kierunków wynikają zadania dla organów nadzoru pedagogicznego, placówek doskonalenia nauczycieli oraz szkól i placówek publicznych. Dyrektorzy szkół i placówek publicznych powinni wykorzystywać je do planowania własnego nadzoru i organizacji pracy szkoły. W tym zakresie kontynuowane są dotychczasowe rozstrzygnięcia, które precyzowały, że nadzór pedagogiczny planuje się również zgodnie z potrzebami szkoły. W roku szkolnym 2019/2020 dyrektor nadal planuje nadzór pedagogiczny, w tym ewaluacje wewnętrzne, uwzględniając wnioski ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego w poprzednim roku szkolnym. Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa na rok 2019/2020: 1. Profilaktyka uzależnień w szkołach i placówkach oświatowych. 2. Wychowanie do wartości przez kształtowanie postaw obywatelskich i patriotycznych. 3. Wdrażanie nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych. 4. Rozwijanie kompetencji matematycznych uczniów. 5. Rozwijanie kreatywności, przedsiębiorczości i kompetencji cyfrowych uczniów, w tym bezpieczne i celowe wykorzystywanie technologii informacyjno- komunikacyjnych w realizacji podstawy programowej kształcenia ogólnego. 6. Tworzenie oferty programowej w kształceniu zawodowym. Wdrażanie nowych podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego. Profilaktyka uzależnień w szkołach i placówkach oświatowych. Profilaktyka uzależnień ma na celu ograniczenie rozwoju lub ograniczania skali zjawiska, poprzez opóźnienie lub przeciwdziałanie inicjacji, niedopuszczanie do poszerzania się kręgu osób – szczególnie ludzi młodych, eksperymentujących z legalnymi i nielegalnymi substancjami. Należy przypomnieć, że program profilaktyki uzależnień powinien zawierać trzy poziomy oddziaływań (Z. B. Gaś, Szkolny Program Profilaktyki: istota, konstruowanie, ewaluacja, Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Warszawa 2004): • profilaktyka pierwszorzędowa – adresowana jest do grupy niskiego ryzyka, ma na celu promocję zdrowego stylu życia oraz opóźnienie wieku inicjacji, a przez to zmniejszenie zasięgu zachowań ryzykownych; ważne jest rozwijanie różnych umiejętności życiowych, prospołecznych, które pozwolą młodym ludziom radzić sobie z wymogami życia, emocjami; dostarczane informacje powinny być rzetelne, dostosowane do specyfiki odbiorców, • profilaktyka drugorzędowa – adresowana jest do grupy podwyższonego ryzyka, do osób przejawiających pierwsze objawy zaburzeń (choroby); celem działań jest ograniczenie głębokości i czasu trwania dysfunkcji, tworzenie warunków, które umożliwią wycofania się z zachowań ryzykownych, • profilaktyka trzeciorzędowa – adresowana jest do grupy wysokiego ryzyka, do osób, u których występują już symptomy choroby (zaburzeń); ma ona na celu przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego i degradacji społecznej oraz umożliwienie powrotu do normalnego życia w społeczeństwie. Wychowanie do wartości przez kształtowanie postaw obywatelskich i patriotycznych Kształtowanie postaw patriotycznych służy identyfikacji narodowej i kulturowej. Jest jednym z najważniejszych zadań i obowiązków szkoły. Warto podkreślić, że art. 5 upo. wskazuje, że nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską, z poszanowaniem godności osobistej ucznia. Natomiast w podstawie programowej podkreślono, że kształcenie i wychowanie powinno sprzyjać rozwijaniu postaw obywatelskich, patriotycznych i społecznych uczniów. Zadaniem szkoły jest wzmacnianie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i regionalnej, przywiązania do historii i tradycji narodowych. Wdrażanie nowej podstawy programowej Podstawa programowa wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego to – zgodnie z art. 4 pkt 24 upo. – obowiązkowe zestawy celów kształcenia i treści nauczania, w tym umiejętności opisane w formie ogólnych i szczegółowych wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać uczeń po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego oraz zadania wychowawczo-profilaktyczne szkoły, uwzględniane odpowiednio w programach wychowania przedszkolnego, programach nauczania i podczas realizacji zajęć z wychowawcą, umożliwiające ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych, a także warunki i sposób realizacji tych podstaw programowych. Od 1 września 2019 r. nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego oraz ramowe plany nauczania będą obowiązywały uczniów wszystkich klas szkół podstawowych oraz branżowych. Nowa podstawa programowa dla szkół ponadpodstawowych będzie obowiązywać od roku szkolnego 2019/2020 w klasie pierwszej: • czteroletniego liceum ogólnokształcącego, • pięcioletniego technikum, • dwuletniej branżowej szkoły II stopnia, zarówno dla uczniów będących absolwentami branżowej szkoły I stopnia, którzy ukończyli gimnazjum, oraz tych kończących ośmioletnią szkołę podstawową. Wdrażając nową podstawę programową należy zwrócić uwagę na odmienne regulacje w zakresie: • powrotu do spiralnego układu treści nauczania ‒ powtarzanie i utrwalanie materiału na kolejnych, wyższych etapach nauczania, • położenie większego nacisku na kształcenie kompetencji kluczowych, • wzmocnienia wychowawczej i profilaktycznej funkcji szkoły poprzez szersze uwzględnienie w podstawie programowej zadań wychowawczo-profilaktycznych, • zastąpienia, począwszy od klasy V szkoły podstawowej, idei integracji przedmiotowej korelacją przedmiotową (w ramach przedmiotów humanistycznych oraz przedmiotów przyrodniczych i ścisłych), • wzmocnienia edukacji języków obcych nowożytnych (nauka drugiego języka obecnego, możliwość kształcenia dwujęzycznego – począwszy od klasy VII szkoły podstawowej), • wzmocnienie efektywności nauczania języka ojczystego przez wprowadzanie uczniów w tradycję kulturowo-literacką, która ma służyć wykształceniu poczucia tożsamości i ciągłości kultury, • szerszego uwzględniania w podstawie programowej poszczególnych przedmiotów technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), co umożliwi kształcenie kompetencji i umiejętności cyfrowych uczniów również w ramach innych przedmiotów, • wprowadzenia nauki programowania, począwszy od edukacji wczesnoszkolnej, • szerszego niż obecnie uwzględnienia problematyki edukacji dla bezpieczeństwa, w tym ratownictwa medycznego, • ustalenia takiego zakresu treści nauczania, który – biorąc pod uwagę przewidzianą w projektowanych zmianach przepisów określających ramowy plan nauczania dla szkoły podstawowej liczbę godzin zajęć poszczególnych przedmiotów – umożliwi nauczycielom rozwijanie umiejętności pracy zespołowej uczniów, rozwiązywania problemów i realizację ciekawych projektów edukacyjnych, • rozwijania wiedzy i umiejętności w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych przez wyodrębnienie nauczania biologii, chemii, fizyki i geografii już na II etapie edukacyjnym (z kontynuacją na III etapie edukacyjnym). Zgodnie z wskazaniami MEN-u nowa podstawa programowa wyznacza jedynie ramy kształcenia określone wyłącznie przez wymagania, jakie powinien spełniać uczeń na zakończenie każdego etapu edukacyjnego. Nauczyciele, realizując programy nauczania, mogą wykraczać poza zakres wymagań określonych w podstawie programowej i dostosowywać tempo pracy i metody nauczania do możliwości uczniów. Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej (klasy I–III szkoły podstawowej) określa zadania szkoły na pierwszym etapie edukacyjnym, opisane w odniesieniu do czterech obszarów rozwojowych dziecka: fizycznego, emocjonalnego, społecznego i poznawczego oraz założone osiągnięcia uczniów na koniec edukacji wczesnoszkolnej w ramach poszczególnych obszarów edukacji: polonistycznej, matematycznej, środowiskowej, plastycznej, technicznej, informatycznej, muzycznej, wychowania fizycznego, edukacji językowej (język obcy nowożytny, język mniejszości narodowej i etnicznej, język regionalny – kaszubski). W przypadku drugiego etapu edukacyjnego (klasy IV–VIII) podstawa programowa sformułowana jest dla poszczególnych przedmiotów, realizowanych na tym etapie, tj. języka polskiego, języka obcego nowożytnego, drugiego języka obcego nowożytnego, muzyki, plastyki, historii, wiedzy o społeczeństwie, przyrody, geografii, biologii, chemii, fizyki, matematyki, informatyki, techniki, wychowania fizycznego, edukacji dla bezpieczeństwa, wychowania do życia w rodzinie, etyki, języka mniejszości narodowej lub etnicznej oraz języka regionalnego – kaszubskiego. Realizacja podstawy programowej w szkołach ponadpodstawowych W liceach ogólnokształcących i technikach (III etap kształcenia) został zwiększony tygodniowy wymiar godzin historii, geografii, biologii, chemii i fizyki realizowanych w zakresie podstawowym. W liceum ogólnokształcącym dla młodzieży uczniowie będą mogli wybrać od 2 do 3 przedmiotów realizowanych w zakresie rozszerzonym. Dodatkowo zwiększony został wymiar godzin przeznaczonych na realizację w zakresie rozszerzonym przedmiotu wiedza o społeczeństwie do 8 godzin tygodniowo (w czteroletnim okresie nauczania). Geografia, biologia, chemia i fizyka, w związku ze zwiększonym wymiarem godzin przeznaczonych na zakres podstawowy, zostaną włączone do grupy przedmiotów realizowanych w zakresie rozszerzonym w wymiarze 6 godzin tygodniowo (język obcy nowożytny, historia, matematyka oraz informatyka). Dyrektor liceum ogólnokształcącego i technikum będzie ustalał jeden przedmiot spośród przedmiotów: filozofia, plastyka i muzyka, które będą realizowane obowiązkowo przez uczniów w klasie I. W szkołach ponadpodstawowych możliwe jest zwiększenie przez dyrektora szkoły liczby godzin przeznaczonych na przedmioty realizowane w zakresie rozszerzonym albo przydzielenia przez dyrektora szkoły godzin na realizowanie przedmiotów uzupełniających, dla których nie została ustalona podstawa programowa, lecz program nauczania tych przedmiotów został włączony do szkolnego zestawu programów nauczania. Rozwijanie kompetencji matematycznych uczniów Rozwijanie kompetencji matematycznych jest jednym z podstawowych aspektów kształcenia w polskiej szkole. Zgodnie z nowa podstawą programową nauczanie matematyki w szkole powinno być dostosowane do konkretnego etapu rozwojowego i możliwości intelektualnych uczniów. Na I etapie edukacyjnym nauczanie matematyki powinno być organizowane w taki sposób, by uczniowie koncentrowali się na odniesieniach do znanej sobie rzeczywistości, a stosowane pojęcia i metody muszą być powiązane z obiektami występującymi w znanym środowisku. Należy umożliwić uczniom stosowanie kształconych umiejętności w sytuacjach konkretnych, a poszukiwanie odpowiedzi na stawiane pytania powinno pomóc im w organizowaniu własnej nauki. Jednocześnie zwrócić trzeba uwagę na rozwijanie matematycznych kompetencji kluczowych. Kompetencje matematyczne obejmują umiejętność rozwijania i wykorzystywania myślenia matematycznego w celu rozwiązywania problemów wynikających z codziennych sytuacji. Istotne są zarówno proces i czynność, jak i wiedza, przy czym podstawę stanowi należyte opanowanie umiejętności liczenia. Kompetencje matematyczne obejmują – w różnym stopniu – zdolność i chęć wykorzystywania matematycznych sposobów myślenia (myślenie logiczne i przestrzenne) oraz prezentacji (wzory, modele, konstrukty, wykresy, tabele). Rozwijanie kreatywności, przedsiębiorczości i kompetencji cyfrowych uczniów, w tym bezpieczne i celowe wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w realizacji podstawy programowej kształcenia ogólnego Szkoła ma stwarzać uczniom warunki do nabywania wiedzy i umiejętności potrzebnych do rozwiązywania problemów z wykorzystaniem metod i technik informatycznych, w tym logicznego i algorytmicznego myślenia, programowania, posługiwania się aplikacjami komputerowymi, wyszukiwania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, posługiwania się komputerem i podstawowymi urządzeniami cyfrowymi oraz stosowania tych umiejętności na zajęciach z różnych przedmiotów m.in. do pracy nad tekstem, wykonywania obliczeń, przetwarzania informacji i jej prezentacji w różnych postaciach. Szkoła ma również przygotowywać ich do dokonywania świadomych i odpowiedzialnych wyborów w trakcie korzystania z zasobów dostępnych w internecie, krytycznej analizy informacji, bezpiecznego poruszania się w przestrzeni cyfrowej, w tym nawiązywania i utrzymywania opartych na wzajemnym szacunku relacji z innymi użytkownikami sieci. Tworzenie oferty programowej w kształceniu zawodowym. Wdrażanie nowych podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego W związku z realizacją podstawy programowej, nauczyciele są zobowiązani przygotować ofertę programową. Decyzja o realizacji programu nauczania z zastosowaniem podręcznika, materiału edukacyjnego lub materiału ćwiczeniowego należy do nauczyciela. Propozycję podręczników lub materiałów edukacyjnych kształcenia zawodowego przedstawiają dyrektorowi szkoły zespoły nauczycieli. Dyrektor szkoły dopuszcza do użytku w danej szkole przedstawione przez nauczycieli programy nauczania w kształceniu zawodowym i po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej oraz rady rodziców ustala zestaw podręczników lub materiałów edukacyjnych obowiązujący we wszystkich oddziałach danej klasy (art. 22ab uso.)