STAN PRAWNY NA 6 WRZEŚNIA 2019 Młodzież a kurator sądowy Opracował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły. Lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1014), • Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 969), • Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania uprawnień i obowiązków kuratorów sądowych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 989), • Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 czerwca 2003 r. w sprawie regulaminu czynności w zakresie przeprowadzania wywiadu środowiskowego oraz wzoru kwestionariusza tego wywiadu (Dz.U. z 2003 r. Nr 108 poz. 1018), • Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 sierpnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania wywiadów środowiskowych o nieletnich (Dz.U. z 2001 r. Nr 90 poz. 1010), • Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. 2019 r. poz. 1460 ze zm.). Działania kuratora sądowego wobec osób nieletnich często obejmują czynności, które powinny przebiegać we współpracy nie tylko ze szkołą, ale również z poradnią. Jakie są obowiązki pracowników tych jednostek względem niego? Jakich informacji i w jakich sytuacjach można mu udzielić? Kuratorzy sądowi realizują określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo- -resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym związane z wykonywaniem orzeczeń sądu. Funkcję tę pełnią zawodowi kuratorzy sądowi oraz społeczni kuratorzy sądowi. Orzeczenia w sprawach karnych wykonują kuratorzy osób dorosłych, a orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich – kuratorzy rodzinni.   Prawa kuratora zawodowego Wykonując swoje obowiązki służbowe, kurator zawodowy ma prawo do: • odwiedzania osób objętych postępowaniem w godzinach od 7.00 do 22.00 w ich miejscu zamieszkania lub pobytu, a także w zakładach zamkniętych, • żądania okazania przez osobę objętą postępowaniem dokumentu pozwalającego na stwierdzenie jej tożsamości, • żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych objętych dozorem, nadzorem lub inną formą kontroli zleconej przez sąd, • przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności służbowych oraz dostępu do dokumentacji dotyczącej podopiecznego i innych osób objętych postępowaniem, • żądania od policji oraz innych organów lub instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, stowarzyszeń i organizacji społecznych w zakresie ich działania, a także od osób fizycznych pomocy w wykonywaniu czynności służbowych. Zawodowy kurator sądowy zobowiązany jest do: • występowania w uzasadnionych wypadkach z wnioskiem o zmianę lub uchylenie orzeczonego środka, • przeprowadzania na zlecenie sądu lub sędziego wywiadów środowiskowych, • współpracy z właściwym samorządem i organizacjami społecznymi, które statutowo zajmują się opieką, wychowaniem, resocjalizacją, leczeniem i świadczeniem pomocy społecznej w środowisku otwartym, • organizacji i kontroli pracy podległych kuratorów społecznych oraz innych osób uprawnionych do wykonywania dozorów lub nadzorów, • sygnalizowania sądowi przyczyn przewlekłości postępowania wykonawczego lub innych uchybień w działalności pozasądowych podmiotów wykonujących orzeczone środki. Zakres zadań kuratora społecznego określa kierownik zespołu w porozumieniu z wyznaczonym kuratorem zawodowym, pod którego kierunkiem kurator społeczny ma pracować. Działalność kuratora sądowego Kurator, przeprowadzając wywiad środowiskowy, ustala okoliczności określone przez sąd lub sędziego albo kontroluje sposób wykonywania orzeczenia przez uprawnione podmioty.   Po przeprowadzeniu wywiadu kurator rodzinny: • sporządza pisemne sprawozdanie z wywiadu zawierające: o imię i nazwisko osoby przeprowadzającej wywiad, o opis wykonywanych czynności i stwierdzonych okoliczności wynikających z zarządzenia o przeprowadzeniu wywiadu, o datę jego przeprowadzenia, o podpis osoby przeprowadzającej wywiad; • uzupełnia wywiad na polecenie sądu. Kurator, do którego sąd zwrócił się o przymusowe odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką: • powiadamia o terminie swoich czynności osoby, o których mowa w art. 5989 Kodeksu postępowania cywilnego, • w razie potrzeby żąda pomocy odpowiednich instytucji, w tym organów opieki społecznej, • sporządza do akt sprawy pisemną notatkę z przebiegu tej czynności. Kurator, któremu zlecono obecność podczas ustalonych przez sąd opiekuńczy spotkań rodziców z dziećmi, stawia się w określonym w postanowieniu sądu terminie oraz miejscu i pozostaje tam przez cały czas trwania kontaktu, dbając o to, by nie trwał on dłużej, niż postanowił sąd. Z każdej obecności przy kontaktach kurator rodzinny składa sądowi pisemną notatkę. Biorąc pod uwagę powyższe, poradnia ma obowiązek współpracować z kuratorem w zakresie ww. spraw. Nie może natomiast wymagać ani egzekwować od kuratora realizacji zadań, nie będąc jego pracodawcą. Instytucje (poradnia, szkoła, kurator) powinny współpracować i działać wspólnie na rzecz dobra dziecka, ucznia lub wychowanka. Udzielanie kuratorowi sądowemu informacji o uczniu Pracownicy poradni mają obowiązek współpracy z kuratorem, którego podopiecznym jest uczeń, bowiem kuratorzy, z racji swojej funkcji, mają wiedzę na temat potrzeb ucznia i jego rodziny. Kontakty kuratora z poradnią są nawiązywane w sytuacji, gdy nieletni wymaga szybkiej diagnozy, potrzebnej np. do stwierdzenia stopnia upośledzenia i zmiany sposobu nauczania. Należy jednak zauważyć, że przepisy nie regulują szczegółowo form współpracy kuratora z poradnią. Jej podstawowym celem jest wymiana informacji na temat ucznia będącego podopiecznym kuratora. Współpraca kuratora z poradnią zazwyczaj nie jest ciągła, lecz ma charakter doraźny i zachodzi wówczas, gdy wymaga tego sytuacja danego nieletniego. Kurator wskazuje najczęściej nieletniemu i jego rodzicom potrzebę rozmowy z psychologiem i poddania się terapii. Uzyskuje potem od psychologa informacje o ewentualnych spotkaniach nieletniego z ww. specjalistą. W tych przypadkach dochodzi do ścisłej współpracy kuratora i psychologa, którzy wymieniają się swoimi spostrzeżeniami na temat nadzorowanego i jego rodziny. Kontakty kuratora z poradnią nie są jednostronne, bowiem pedagodzy (jak i psycholodzy z tej instytucji) mogą zwrócić się do kuratorów o wsparcie polegające na motywowaniu nieletnich do kontynuowania terapii. Wywiad środowiskowy Na podstawie przepisów kurator sądowy może podejmować różne działania wobec ucznia. Zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie regulaminu czynności w zakresie przeprowadzania wywiadu środowiskowego oraz wzoru kwestionariusza tego wywiadu oraz Rozporządzeniem w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania uprawnień i obowiązków kuratorów sądowych wywiad środowiskowy może zostać przeprowadzony przez kuratora sądowego w miejscu nauki, a informacje o podopiecznym mogą pochodzić m.in. od nauczycieli, wychowawców lub pracowników poradni. Przed rozpoczęciem wywiadu kurator jest zobowiązany okazać legitymację służbową oraz poinformować osoby udzielające informacji o nazwie i adresie organu zarządzającego jego przeprowadzenie oraz o jego celu. Te same zasady dotyczą przeprowadzenia wywiadu środowiskowego dotyczącego nieletniego. Zgodnie z § 5 i § 7 Rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania wywiadów środowiskowych o nieletnich wywiad środowiskowy może być przeprowadzony zarówno w szkole nieletniego, jak i w poradni psychologiczno- -pedagogicznej, a osoba, która go przeprowadza, może żądać niezbędnych wyjaśnień i informacji. Te, które kurator zbiera o podopiecznych w ramach współpracy z placówką, w praktyce dotyczą najczęściej spraw związanych z nadzorowanym uczniem oraz przebiegu terapii. Co istotne, sąd może zwrócić się o udzielenie pełnej informacji o dziecku oraz o udostępnienie pełnej dokumentacji. Na takie zarządzenie każdy pracownik zobowiązany jest przedstawić dokument znajdujący się w jego posiadaniu i stanowiący istotny dowód dla rozstrzygnięcia sprawy. Dlatego też poradnia, współdziałając z sądem rodzinnym, powinna na jego żądanie udzielić informacji niezbędnych w toku postępowania. Przedstawiciel sądu uprawniony do uzyskania informacji lub opinii o uczniu powinien zwrócić się do poradni, składając pismo w sprawie, która dotyczy wskazanego ucznia, albo przybyć do niej osobiście i po wcześniejszym zweryfikowaniu tożsamości uzyskać niezbędne informacje o uczniu. Niedopuszczalne jest przekazywanie informacji związanych z danymi uczniów przez telefon, ponieważ stwarza to zagrożenie udostępniania danych osobom nieupoważnionym.