STAN PRAWNY NA 23 SIERPNIA 2019 Kierunki realizacji polityki oświatowej państwa a działania w poradni Opracował: Wojciech Wasielewski, pracownik kuratorium oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1481), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz.U. z 2018 r. poz. 467), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2017 r. poz. 1591 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz.U. z 2017 r. poz. 1646), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 sierpnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1647). Minister Edukacji Narodowej, na podstawie art. 60 ust. 3 pkt 1 Ustawy Prawo oświatowe (dalej Prawo oświatowe), ustalił podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2019/2020. Warto podkreślić, że z kierunków realizacji polityki oświatowej wynikają zadania dla organów nadzoru pedagogicznego, placówek doskonalenia nauczycieli oraz szkół i placówek publicznych. Dyrektorzy poradni psychologiczno-pedagogicznych powinni wykorzystywać je do planowania własnego nadzoru i organizacji pracy w placówce. W tym zakresie kontynuowane są dotychczasowe rozstrzygnięcia, które precyzowały, że nadzór pedagogiczny planuje się również zgodnie z potrzebami poradni. W roku szkolnym 2019/2020 dyrektor nadal planuje nadzór pedagogiczny, w tym ewaluacje wewnętrzne, uwzględniając wnioski ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego w poprzednim roku szkolnym. Dyrektor poradni powinien uwzględnić kierunki polityki oświatowej państwa w związku z obowiązkiem wspomagania szkół i placówek. Zgodnie z § 10 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno- -pedagogicznych dyrektor poradni powinien zaplanować w roku szkolnym 2019/2020 m.in. wspomaganie przedszkoli, szkół i placówek, polegające na zaplanowaniu i przeprowadzeniu działań mających na celu poprawę jakości pracy przedszkola, szkoły lub placówki w zakresie: • wynikającym z kierunków realizacji przez kuratorów oświaty polityki oświatowej państwa, ustalanych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania zgodnie z art. 60 ust. 3 pkt 1 Prawa oświatowego oraz wprowadzanych zmian w systemie oświaty, • wymagań stawianych wobec przedszkoli, szkół i placówek, których wypełnianie jest badane przez organy sprawujące nadzór pedagogiczny w procesie ewaluacji zewnętrznej, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 44 ust. 3 Prawa oświatowego, • realizacji podstaw programowych, • rozpoznawania potrzeb dzieci i młodzieży oraz indywidualizacji procesu nauczania i wychowania. W związku z tym poradnia psychologiczno-pedagogiczna powinna uwzględnić kierunki polityki oświatowej państwa zarówno w zakresie organizacji pracy własnej, jak i planowania wspomagania szkół i placówek. W nadchodzącym roku szkolnym podstawowymi kierunkami realizacji polityki oświatowej państwa będą: • profilaktyka uzależnień w szkołach i placówkach oświatowych, • wychowanie do wartości przez kształtowanie postaw obywatelskich i patriotycznych, • wdrażanie nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych, • rozwijanie kompetencji matematycznych uczniów, • rozwijanie kreatywności, przedsiębiorczości i kompetencji cyfrowych uczniów, w tym bezpieczne i celowe wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w realizacji podstawy programowej kształcenia ogólnego, • tworzenie oferty programowej w kształceniu zawodowym; wdrażanie nowych podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego. Profilaktyka uzależnień w szkołach i placówkach oświatowych Poradnia powinna planować wspomaganie szkół i placówek w realizowaniu zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki, w tym wspieranie nauczycieli w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych. Uwzględnić należy, że profilaktyka uzależnień ma na celu ograniczenie rozwoju lub ograniczania skali zjawiska, poprzez opóźnienie lub przeciwdziałanie inicjacji, niedopuszczanie do poszerzania się kręgu osób – szczególnie młodych – eksperymentujących z legalnymi i nielegalnymi substancjami. Należy przypomnieć, że program profilaktyki uzależnień powinien zawierać trzy poziomy oddziaływań: • profilaktyka pierwszorzędowa – adresowana do grupy niskiego ryzyka; ma na celu promocję zdrowego stylu życia oraz opóźnienie wieku inicjacji, a przez to zmniejszenie zasięgu zachowań ryzykownych; ważne jest rozwijanie różnych umiejętności życiowych, prospołecznych, które pozwolą młodym ludziom radzić sobie z wymogami życia czy też z emocjami; dostarczane informacje powinny być rzetelne, dostosowane do potrzeb odbiorców, • profilaktyka drugorzędowa – adresowana do grupy podwyższonego ryzyka, do osób przejawiających pierwsze objawy zaburzeń (choroby); celem działań jest ograniczenie głębokości i czasu trwania dysfunkcji, tworzenie warunków, które umożliwią wycofania się z zachowań ryzykownych, • profilaktyka trzeciorzędowa – adresowana do grupy wysokiego ryzyka, do osób, u których występują już symptomy choroby (zaburzeń); ma ona na celu przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego i degradacji społecznej oraz umożliwienie powrotu do normalnego życia w społeczeństwie. Wychowanie do wartości przez kształtowanie postaw obywatelskich i patriotycznych Kształtowanie postaw patriotycznych służy identyfikacji narodowej i kulturowej. Jest jednym z najważniejszych zadań i obowiązków szkoły. Zgodnie z preambułą Prawa oświatowego: „Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości Ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata. Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności”. Z kolei art. 5. Prawa oświatowego wskazuje: „Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską, z poszanowaniem godności osobistej ucznia”. Natomiast podstawa programowa wskazuje, że: „kształcenie i wychowanie powinno sprzyjać rozwijaniu postaw obywatelskich, patriotycznych i społecznych uczniów”. Powyższe akty prawne zobowiązują poradnię do realizowania edukacji patriotycznej i obywatelskiej, jak również wspierania szkół i placówek w tym zakresie. Wdrażanie nowej podstawy programowej Poradnia psychologiczno-pedagogiczna jest zobowiązana wspierać szkoły, przedszkola i placówki w realizacji podstaw programowych. Szczególne zadania spoczywają na pracownikach poradni w realizacji programów wychowawczo-profilaktycznych, dostosowania tempa i metod pracy do indywidualnych potrzeb ucznia. Podstawa programowa wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego, zgodnie z art. 4 pkt 24 Prawa oświatowego, wskazuje obowiązkowe zestawy celów kształcenia i treści nauczania, w tym umiejętności opisane w formie ogólnych i szczegółowych wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać uczeń po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego. Wskazuje też zadania wychowawczo-profilaktyczne szkoły, uwzględniane odpowiednio w programach wychowania przedszkolnego, programach nauczania i podczas realizacji zajęć z wychowawcą oraz umożliwiające ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych, a także warunki i sposób realizacji tych podstaw programowych. Od 1 września 2019 r. nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego oraz ramowe plany nauczania będą obowiązywały uczniów wszystkich klas szkół podstawowych oraz branżowych. Nowa podstawa programowa dla szkół ponadpodstawowych będzie obowiązywać od roku szkolnego 2019/2020 w klasie pierwszej: • czteroletniego liceum ogólnokształcącego, • pięcioletniego technikum, • dwuletniej branżowej szkoły II stopnia, zarówno dla uczniów będących absolwentami branżowej szkoły I stopnia, którzy ukończyli gimnazjum, oraz tych kończących ośmioletnią szkołę podstawową. Wdrażając nową podstawę programową, należy zwrócić uwagę na odmienne regulacje w zakresie: • powrotu do spiralnego układu treści nauczania ‒ w rozumieniu powtarzania i utrwalania materiału na kolejnych, wyższych etapach nauczania, • położenie większego nacisku na kształcenie kompetencji kluczowych, • wzmocnienia wychowawczej i profilaktycznej funkcji szkoły poprzez szersze uwzględnienie w podstawie programowej zadań wychowawczo-profilaktycznych, • zastąpienia, począwszy od klasy V szkoły podstawowej, idei integracji przedmiotowej – korelacją przedmiotową (w ramach przedmiotów humanistycznych oraz przedmiotów przyrodniczych i ścisłych), • wzmocnienia edukacji w zakresie języków obcych nowożytnych, naukę drugiego języka obecnego, jak również możliwość kształcenia dwujęzycznego (począwszy od klasy VII szkoły podstawowej), • wzmocnienie efektywności nauczania języka ojczystego przez wprowadzanie uczniów w tradycję kulturowo-literacką, która ma służyć zakorzenieniu w przeszłości, wykształceniu poczucia tożsamości i ciągłości kultury, • szerszego uwzględniania w podstawie programowej poszczególnych przedmiotów technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), co umożliwi kształcenie kompetencji i umiejętności cyfrowych uczniów również w ramach innych przedmiotów, • wprowadzenia nauki programowania, począwszy od edukacji wczesnoszkolnej, • szerszego niż obecnie uwzględniania problematyki edukacji dla bezpieczeństwa, w tym ratownictwa medycznego, • ustalenia takiego zakresu treści nauczania, który (biorąc pod uwagę przewidzianą w projektowanych zmianach przepisów określających ramowy plan nauczania dla szkoły podstawowej liczbę godzin zajęć poszczególnych przedmiotów) umożliwi nauczycielom rozwijanie umiejętności pracy zespołowej uczniów, rozwiązywania problemów i realizację ciekawych projektów edukacyjnych, • rozwijania wiedzy i umiejętności w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych przez wyodrębnienie nauczania biologii, chemii, fizyki i geografii już na drugim etapie edukacyjnym – z kontynuacją na trzecim etapie edukacyjnym. Zgodnie z wskazaniami MEN-u nowa podstawa programowa wyznacza jedynie ramy kształcenia określone wyłącznie przez wymagania, jakie powinien spełniać uczeń na zakończenie każdego etapu edukacyjnego. Nauczyciele, realizując programy nauczania, mogą wykraczać poza zakres wymagań określonych w podstawie programowej, dostosowywać tempo pracy i metody nauczania do możliwości uczniów. Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej (klasy I–III szkoły podstawowej) określa zadania szkoły na pierwszym etapie edukacyjnym, cele ogólne edukacji wczesnoszkolnej opisane w odniesieniu do czterech obszarów rozwojowych dziecka: fizycznego, emocjonalnego, społecznego i poznawczego oraz założone osiągnięcia uczniów na koniec edukacji wczesnoszkolnej w ramach poszczególnych obszarów edukacji: polonistycznej, matematycznej, środowiskowej, plastycznej, technicznej, informatycznej, muzycznej, wychowania fizycznego, edukacji językowej (język obcy nowożytny, język mniejszości narodowej i etnicznej, język regionalny – kaszubski). W przypadku drugiego etapu edukacyjnego (klasy IV–VIII) podstawa programowa sformułowana jest dla poszczególnych przedmiotów realizowanych na tym etapie, tj. języka polskiego, języka obcego nowożytnego, drugiego języka obcego nowożytnego, muzyki, plastyki, historii, wiedzy o społeczeństwie, przyrody, geografii, biologii, chemii, fizyki, matematyki, informatyki, techniki, wychowania fizycznego, edukacji dla bezpieczeństwa, wychowania do życia w rodzinie, etyki, języka mniejszości narodowej lub etnicznej oraz języka regionalnego – kaszubskiego. Realizacja podstawy programowej w szkołach ponadpodstawowych W liceach ogólnokształcących i technikach (trzeci etap kształcenia) został zwiększony tygodniowy wymiar godzin historii, geografii, biologii, chemii i fizyki realizowanych w zakresie podstawowym. W liceum ogólnokształcącym dla młodzieży uczniowie będą mogli wybrać od dwóch do trzech przedmiotów realizowanych w zakresie rozszerzonym. Dodatkowo zwiększony został wymiar godzin przeznaczonych na realizację przedmiotu wiedza o społeczeństwie – w zakresie rozszerzonym – do ośmiu godzin tygodniowo (w czteroletnim okresie nauczania). Geografia, biologia, chemia i fizyka, w związku ze zwiększonym wymiarem godzin przeznaczonych na zakres podstawowy, zostaną włączone do grupy przedmiotów realizowanych w zakresie rozszerzonym w wymiarze sześciu godzin tygodniowo (język obcy nowożytny, historia, matematyka oraz informatyka). Dyrektor liceum ogólnokształcącego i technikum będzie ustalał jeden przedmiot (filozofia, plastyka i muzyka), który będzie realizowany obowiązkowo przez uczniów w klasie I. W szkołach ponadpodstawowych możliwe jest zwiększenie przez dyrektora szkoły liczby godzin przeznaczonych na przedmioty realizowane w zakresie rozszerzonym albo przydzielenia przez dyrektora szkoły godzin na realizowanie przedmiotów uzupełniających, dla których nie została ustalona podstawa programowa, lecz program nauczania tych przedmiotów został włączony do szkolnego zestawu programów nauczania. Rozwijanie kompetencji matematycznych uczniów Zadania poradni psychologiczno-pedagogicznej dotyczą głównie wspierania nauczycieli w diagnozowania potrzeb i możliwości uczniów w zakresie kompetencji matematycznych oraz indywidualizacji procesu nauczania matematyki. Rozwijanie kompetencji matematycznych jest jednym z podstawowych problemów kształcenia w polskiej szkole. Zgodnie z nowa podstawą programową nauczanie matematyki w szkole powinno być dostosowane do konkretnego etapu rozwojowego i możliwości intelektualnych uczniów. Na pierwszym etapie edukacyjnym nauczanie matematyki powinno być organizowane w taki sposób, by uczniowie koncentrowali się na odniesieniach do znanej sobie rzeczywistości, a stosowane pojęcia i metody powinny być powiązane z obiektami, występującymi w znanym środowisku. Uczniowie muszą mieć szansę na stosowanie kształconych umiejętności w sytuacjach konkretnych, a poszukiwanie odpowiedzi na stawiane pytania powinno pomóc im w organizowaniu własnej nauki i osiąganiu nowych możliwości działania. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na rozwijanie matematycznych kompetencji kluczowych. Kompetencje matematyczne obejmują umiejętność rozwijania i wykorzystywania myślenia matematycznego w celu rozwiązywania problemów wynikających z codziennych sytuacji. Istotne są zarówno proces i czynność, jak i wiedza, przy czym podstawę stanowi należyte opanowanie umiejętności liczenia. Kompetencje matematyczne obejmują – w różnym stopniu – zdolność i chęć wykorzystywania matematycznych sposobów myślenia (myślenie logiczne i przestrzenne) oraz prezentacji (wzory, modele, konstrukty, wykresy, tabele). Rozwijanie kreatywności, przedsiębiorczości i kompetencji cyfrowych uczniów, w tym bezpieczne i celowe wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w realizacji podstawy programowej kształcenia ogólnego Wsparcie dla szkół w tym zakresie powinno dotyczyć przede wszystkim rozpoznawania potrzeb dzieci i młodzieży oraz indywidualizacji procesu nauczania i wychowania. Zgodnie z podstawą programową szkoła ma stwarzać uczniom warunki do nabywania wiedzy i umiejętności potrzebnych do rozwiązywania problemów z wykorzystaniem metod i technik wywodzących się z informatyki, w tym logicznego i algorytmicznego myślenia, programowania, posługiwania się aplikacjami komputerowymi, wyszukiwania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, posługiwania się komputerem i podstawowymi urządzeniami cyfrowymi oraz stosowania tych umiejętności na zajęciach z różnych przedmiotów m.in. do pracy nad tekstem, wykonywania obliczeń, przetwarzania informacji i jej prezentacji w różnych postaciach. Szkoła ma również przygotowywać ich do dokonywania świadomych i odpowiedzialnych wyborów w trakcie korzystania z zasobów dostępnych w internecie, krytycznej analizy informacji, bezpiecznego poruszania się w przestrzeni cyfrowej, w tym nawiązywania i utrzymywania opartych na wzajemnym szacunku relacji z innymi użytkownikami sieci. Tworzenie oferty programowej w kształceniu zawodowym. Wdrażanie nowych podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego Poradnia, podobnie jak w przypadku szkół ogólnokształcących, jest zobowiązana wspierać szkoły branżowe w przygotowaniu oferty programowej. Ważnym elementem przygotowania programów kształcenia zawodowego jest rozpoznawanie potrzeb uczniów szkół branżowych oraz indywidualizacja procesu nauczania i wychowania. Wspomaganie szkół powinno dotyczyć w szczególności procedury przyjmowania programów, wynikającej z art. 22ab Ustawy o systemie oświaty, obejmującej, m.in.: • przygotowanie oferty programowej przez nauczycieli, • wybór do realizacji programu nauczania z zastosowaniem podręcznika, materiału edukacyjnego lub materiału ćwiczeniowego, • dopuszczenie przez dyrektora do użytku w danej szkole przedstawionych przez nauczycieli programów nauczania w kształceniu zawodowym, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej. Poradnia psychologiczno-pedagogiczna w szczególności powinna wspierać nauczycieli w dostosowaniu programów nauczania do potrzeb i możliwości uczniów. Bibliografia: • Z.B. Gaś, Szkolny Program Profilaktyki: istota, konstruowanie, ewaluacja, Warszawa 2004.