STAN PRAWNY NA 9 SIERPNIA 2019 Procedura wydawania opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. Część I Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 60 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 sierpnia 2017 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci (Dz.U. z 2017 r. poz. 1635), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1743). Opinia o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka jest jednym z dokumentów wydawanych przez publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Począwszy od wejścia w życie Ustawy Prawo oświatowe (dalej Prawo oświatowe), opinie te nie mogą być wydawane przez niepubliczne poradnie, natomiast już wydane przez nie opinie zachowały ważność na okres, na jaki zostały wydane. Zasady przejściowe w tym zakresie określone zostały w art. 314 i 315 Ustawy Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe. Opinie te pełnią zasadniczą rolę w procedurze organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci. W części pierwszej artykułu omówione zostaną najważniejsze regulacje prawne dotyczące opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka na tle prawa oświatowego, a także trybu przygotowania i złożenia wniosku o wydanie opinii. Opinia o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka a prawo oświatowe Prawo oświatowe zawiera jedynie podstawowe przepisy prawne dotyczące sposobu organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci. Przepis art. 127 ust. 5 Prawa oświatowego wskazuje, że w publicznych i niepublicznych: • przedszkolach i szkołach podstawowych, w tym specjalnych, • innych formach wychowania przedszkolnego, • specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, • specjalnych ośrodkach wychowawczych, • ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych, • poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradniach specjalistycznych, które spełniają warunki określone w przepisach wydanych na podstawie ust. 19 pkt 1 Prawa oświatowego, mogą być tworzone zespoły wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w celu pobudzania psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka, od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole, prowadzonego bezpośrednio z dzieckiem i jego rodziną. Dyrektorzy wyżej wymienionych podmiotów mogą organizować wczesne wspomaganie rozwoju dziecka w porozumieniu z organami prowadzącymi. Gmina ma natomiast możliwość zorganizowania bezpłatnego dowożenia dziecka objętego wczesnym wspomaganiem rozwoju i jego opiekuna z miejsca zamieszkania dziecka do szkoły lub placówki, w której to wspomaganie jest prowadzone, a w razie potrzeby także bezpłatną opiekę nad dzieckiem w czasie dowożenia. Zasadą jest, że wczesne wspomaganie rozwoju dziecka organizuje się w jednym z wyżej wymienionych podmiotów, który ma możliwość realizacji wskazań zawartych w opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. W drodze wyjątku, na wniosek podmiotu organizującego wczesne wspomaganie rozwoju danego dziecka, na podstawie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, organ lub osoba prowadząca ten podmiot może zawierać porozumienia z innymi organami lub osobami prowadzącymi podmioty, o których mowa powyżej, w celu realizacji części wskazań zawartych w tej opinii. Porozumienie to powinno określać w szczególności: • liczbę godzin zajęć w ramach wczesnego wspomagania rozwoju, którymi obejmowane jest dane dziecko w podmiotach, o których mowa powyżej, zawierających porozumienie, z uwzględnieniem liczby godzin określonej w przepisach wydanych na podstawie ust. 19 pkt 1 Prawa oświatowego, • podmiot zobowiązany do przekazywania danych o zajęciach w ramach wczesnego wspomagania, organizowanych dla tego dziecka, zgodnie z przepisami o systemie informacji oświatowej, • sposób rozliczeń między podmiotami, o których mowa powyżej, zawierającymi porozumienie. W art. 98 ust. 1 pkt 6 Prawa oświatowego wskazano również, że statut szkoły publicznej powinien określać organizację wczesnego wspomagania rozwoju dzieci, jeżeli szkoła takie wspomaganie prowadzi. Analogiczny zapis powinien znaleźć się w statucie przedszkola publicznego, zgodnie z art. 102 ust. 1 pkt 9 Prawa oświatowego. Najważniejszym obecnie aktem prawnym dotyczącym organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci jest, wydane na podstawie art. 19 pkt 1 Prawa oświatowego, Rozporządzenie w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci. Rozporządzenie to, na podstawie art. 175 Prawa oświatowego, powinny w sposób odpowiedni stosować również niepubliczne jednostki oświaty. Możliwość organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dziecka mają wymienione wyżej jednostki oświaty, które: • zatrudniają kadrę posiadającą kwalifikacje do prowadzenia zajęć w ramach wczesnego wspomagania, określone w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 2 KN (aktualnie Rozporządzenie w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli), • dysponują pomieszczeniami do prowadzenia zajęć w ramach wczesnego wspomagania indywidualnie i w grupie, wyposażonymi w sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, odpowiednie do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dzieci. Zespoły wczesnego wspomagania rozwoju dzieci Główną rolę w organizowaniu wczesnego wspomagania rozwoju dzieci w jednostkach oświaty pełnią zespoły wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. Zespoły te są powoływane przez dyrektora podmiotu organizującego wczesne wspomaganie rozwoju (w przypadku innej formy wychowania przedszkolnego prowadzonej przez osobę prawną niebędącą JST lub osobę fizyczną – przez osobę kierującą inną formą wychowania przedszkolnego). W skład zespołu powinny wchodzić osoby posiadające przygotowanie do pracy z małymi dziećmi o zaburzonym rozwoju psychoruchowym: • pedagog posiadający kwalifikacje odpowiednie do rodzaju niepełnosprawności dziecka, • psycholog, • logopeda. Przy czym w skład zespołu, w zależności od potrzeb dziecka i jego rodziny, mogą wchodzić również inni niż wymienieni powyżej specjaliści. Zadania zespołu Do zadań zespołu należą w szczególności: • ustalenie, na podstawie diagnozy poziomu funkcjonowania dziecka zawartej w opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, kierunków i harmonogramu działań podejmowanych w zakresie wczesnego wspomagania i wsparcia rodziny dziecka, uwzględniających rozwijanie aktywności i uczestnictwa dziecka w życiu społecznym oraz eliminowanie barier i ograniczeń w środowisku utrudniających jego funkcjonowanie, • nawiązanie współpracy z: o przedszkolem, inną formą wychowania przedszkolnego, oddziałem przedszkolnym w szkole podstawowej, do którego uczęszcza dziecko, lub innymi podmiotami, w których dziecko jest objęte oddziaływaniami terapeutycznymi, w celu zapewnienia spójności wszystkich oddziaływań wspomagających rozwój dziecka, o podmiotem leczniczym w celu zdiagnozowania potrzeb dziecka wynikających z jego niepełnosprawności, zapewnienia mu wsparcia medyczno-rehabilitacyjnego i zalecanych wyrobów medycznych oraz porad i konsultacji dotyczących wspomagania rozwoju dziecka, o ośrodkiem pomocy społecznej w celu zapewnienia dziecku i jego rodzinie pomocy, stosownie do ich potrzeb; • opracowanie i realizowanie z dzieckiem i jego rodziną indywidualnego programu wczesnego wspomagania, z uwzględnieniem działań wspomagających rodzinę dziecka w zakresie realizacji programu oraz koordynowania działań osób prowadzących zajęcia z dzieckiem, • ocenianie postępów oraz trudności w funkcjonowaniu dziecka, w tym identyfikowanie i eliminowanie barier i ograniczeń w środowisku utrudniających jego aktywność i uczestnictwo w życiu społecznym, • analizowanie skuteczności pomocy udzielanej dziecku i jego rodzinie, wprowadzanie zmian w programie, stosownie do potrzeb dziecka i jego rodziny, oraz planowanie dalszych działań w zakresie wczesnego wspomagania. Pracę zespołu powinien koordynować dyrektor właściwej jednostki oświatowej bądź też upoważniony przez niego nauczyciel. Arkusz obserwacji dziecka Do zadań zespołu należy również szczegółowe dokumentowanie działań prowadzonych w ramach programu wczesnego wspomagania, w tym prowadzenie arkusza obserwacji dziecka, który powinien zawierać: • imię i nazwisko dziecka, • numer opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka oraz datę wydania tej opinii, • ocenę sprawności dziecka w zakresie: motoryki dużej, motoryki małej, percepcji, komunikacji, rozwoju emocjonalnego i zachowania, • ocenę postępów oraz trudności w funkcjonowaniu dziecka, w tym identyfikowanie i eliminowanie barier i ograniczeń w środowisku utrudniających jego aktywność i uczestnictwo w życiu społecznym, • informacje dotyczące poszczególnych zajęć realizowanych w ramach wczesnego wspomagania. Program wczesnego wspomagania rozwoju Z kolei wspomniany program wczesnego wspomagania powinien określać w szczególności: • sposób realizacji celów rozwojowych ukierunkowanych na poprawę funkcjonowania dziecka, wzmacnianie jego uczestnictwa w życiu społecznym i przygotowanie do nauki w szkole, eliminowanie barier i ograniczeń w środowisku utrudniających funkcjonowanie dziecka, w tym jego aktywność i uczestnictwo w życiu społecznym, • wsparcie rodziny dziecka w zakresie realizacji programu, • w zależności od potrzeb – zakres współpracy z innymi instytucjami, • sposób oceny postępów dziecka. Współpraca z rodziną dziecka Zespół powinien współpracować z rodziną dziecka w szczególności przez: • udzielanie pomocy w zakresie kształtowania postaw i zachowań pożądanych w kontaktach z dzieckiem: wzmacnianie więzi emocjonalnej pomiędzy rodzicami i dzieckiem, rozpoznawanie zachowań dziecka i utrwalanie właściwych reakcji na te zachowania, • udzielanie instruktażu i porad oraz prowadzenie konsultacji w zakresie pracy z dzieckiem, • identyfikowanie i eliminowanie barier i ograniczeń w środowisku utrudniających funkcjonowanie dziecka, w tym jego aktywność i uczestnictwo w życiu społecznym, oraz pomoc w przystosowaniu warunków w środowisku domowym do potrzeb dziecka oraz w pozyskaniu i wykorzystaniu w pracy z dzieckiem odpowiednich środków dydaktycznych i niezbędnego sprzętu. Sposób organizacji zajęć W zakresie sposobu organizacji wczesnego wspomagania Rozporządzenie wskazuje, że zajęcia wczesnego wspomagania powinny być organizowane w wymiarze od czterech do ośmiu godzin w miesiącu. Miesięczny wymiar godzin zajęć powinien ustalić dyrektor jednostki oświaty, organizującej takie zajęcia. W przypadkach uzasadnionych potrzebami dziecka i jego rodziny, za zgodą organu prowadzącego, miesięczny wymiar godzin zajęć w ramach wczesnego wspomagania może być wyższy, niż przewiduje wspomniany limit. Rozporządzenie przewiduje, że zajęcia w ramach wczesnego wspomagania powinny być prowadzone indywidualnie z dzieckiem i jego rodziną. Przy czym w celu rozwijania kompetencji społecznych i komunikacyjnych, przygotowujących dziecko do funkcjonowania w życiu społecznym, zajęcia w ramach wczesnego wspomagania mogą być prowadzone w grupie, z udziałem rodzin dzieci lub innych dzieci objętych wczesnym wspomaganiem. Liczba dzieci w grupie nie może przekraczać trojga. Zajęcia w ramach wczesnego wspomagania, w szczególności z dziećmi, które nie ukończyły trzeciego roku życia, mogą być prowadzone także w domu rodzinnym. Miejsce prowadzenia zajęć powinien ustalić dyrektor podmiotu, który organizuje takie zajęcia, w uzgodnieniu z rodzicami dziecka. Podstawowe regulacje prawne dotyczące wydawania opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dzieci określone zostały w: • art. 127 ust. 10 Prawa oświatowego, który zawiera upoważnienie dla zespołów orzekających, działających w publicznych poradniach, • art. 127 ust. 18 Prawa oświatowego, który zawiera upoważnienie do wydania obecnie obowiązującego Rozporządzenia w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, • Rozporządzeniu w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych wydanym na podstawie art. 127 ust. 18 Prawa oświatowego. Określenie właściwości poradni Zgodnie z określoną w przepisach Rozporządzenia w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno- -pedagogicznych ogólną właściwością poradni działające w nich zespoły orzekające są upoważnione do wydawania opinii dla dzieci uczęszczających do przedszkoli i mających siedzibę na terenie działania danej poradni. Natomiast w przypadku dzieci, które jeszcze nie rozpoczęły spełniania obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego i nie korzystają z wychowania przedszkolnego, opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka wydają zespoły działające w poradniach właściwych ze względu na miejsce zamieszkania tych dzieci. W przypadku dzieci niesłyszących, słabosłyszących, niewidomych, słabowidzących i z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, opinie są wydawane przez zespoły działające w poradniach wskazanych przez kuratora oświaty, za zgodą organów prowadzących te poradnie. Wniosek o wydanie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka Opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka są wydawane na wniosek rodzica dziecka. Wniosek powinien być skierowany do zespołu orzekającego działającego przy właściwej poradni, przy czym może mieć on formę papierową lub elektroniczną. Rozporządzenie w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych wskazuje, że wniosek o wydanie orzeczenia powinien zawierać: • imię (imiona) i nazwisko dziecka, • datę i miejsce urodzenia dziecka, • numer PESEL dziecka, a w przypadku braku numeru PESEL serię i numer dokumentu potwierdzającego jego tożsamość, • adres zamieszkania dziecka, • w przypadku dziecka uczęszczającego do przedszkola: o nazwę i adres przedszkola, o imiona i nazwiska rodziców dziecka, adres ich zamieszkania oraz adres do korespondencji, jeżeli jest inny niż adres zamieszkania, o określenie przyczyny i celu, dla których jest niezbędne uzyskanie opinii, o informację o poprzednio wydanych dla dziecka orzeczeniach lub opiniach, jeżeli takie zostały wydane, wraz ze wskazaniem nazwy poradni, w której działał zespół, który wydał orzeczenie lub opinię, a w przypadku opinii wydanych przez zespół opiniujący działający w niepublicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej nazwę niepublicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, o informację o stosowanych metodach komunikowania się, w przypadku gdy dziecko lub uczeń wymaga wspomagających lub alternatywnych metod komunikacji (AAC) lub nie posługuje się językiem polskim w stopniu komunikatywnym, o adres poczty elektronicznej i numer telefonu wnioskodawcy, jeżeli takie posiada, o podpis wnioskodawcy. Wniosek o wydanie opinii powinien również zawierać: • oświadczenie wnioskodawcy o wyrażeniu zgody na przetwarzanie danych osobowych w celu wydania opinii, • oświadczenie wnioskodawcy o wyrażeniu albo niewyrażeniu zgody na udział w posiedzeniach zespołu, na wniosek przewodniczącego, z głosem doradczym: o nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów, prowadzących zajęcia z dzieckiem w przedszkolu, o asystenta nauczyciela lub osoby niebędącej nauczycielem, lub asystenta wychowawcy świetlicy (przy czym należy pamiętać, że stanowisko to ulegnie ostatecznej likwidacji 31 sierpnia 2020 r.), o pomocy nauczyciela, o asystenta edukacji romskiej; • wniosek lub oświadczenie wnioskodawcy o wyrażeniu albo niewyrażeniu zgody na udział w posiedzeniach zespołu z głosem doradczym innych osób, w szczególności psychologa, pedagoga, logopedy, lekarza lub specjalisty innego niż wchodzący co do zasady w skład zespołu, • oświadczenie wnioskodawcy, że jest on rodzicem sprawującym władzę rodzicielską nad dzieckiem, prawnym opiekunem dziecka albo osobą (podmiotem) sprawującym pieczę zastępczą nad dzieckiem, jeżeli dotyczy, • oświadczenie wnioskodawcy o wyrażeniu albo niewyrażeniu zgody na doręczanie pism za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Do wniosku wnioskodawca powinien dołączyć dokumentację uzasadniającą wniosek, w szczególności wydane przez specjalistów opinie, zaświadczenia oraz wyniki obserwacji i badań psychologicznych, pedagogicznych i lekarskich, dokumentację medyczną dotyczącą leczenia specjalistycznego oraz poprzednio wydane orzeczenia lub opinie, jeżeli takie zostały wydane. Jeżeli złożenie wniosku o wydanie opinii było poprzedzone obserwacjami lub badaniami diagnostycznymi dziecka prowadzonymi przez pracowników poradni, w której działa zespół, wyniki przeprowadzonych obserwacji i badań przewodniczący zespołu powinien dołączyć do wniosku, informując o tym wnioskodawcę. Jeżeli do wydania opinii jest niezbędna informacja o stanie zdrowia dziecka, wnioskodawca powinien dołączyć do wniosku wydane przez lekarza zaświadczenie o stanie zdrowia dziecka. Wniosek w postaci elektronicznej powinien zostać złożony za pośrednictwem elektronicznej skrzynki podawczej, przy pomocy platformy ePUAP. Do wniosku elektronicznego wnioskodawca powinien dołączyć elektroniczne kopie: • dokumentacji uzasadniającej wniosek, w szczególności wydanych przez specjalistów opinii, zaświadczeń oraz wyników obserwacji i badań psychologicznych, pedagogicznych i lekarskich, dokumentacji medycznej dotyczącej leczenia specjalistycznego oraz poprzednio wydanych orzeczeń lub opinii, jeżeli takie zostały wydane, • wspomnianego wyżej zaświadczenia o stanie zdrowia dziecka. WAŻNE! Elektroniczne kopie dokumentów powinny być uwierzytelnione przy użyciu kwalifikowanego podpisu elektronicznego lub podpisu potwierdzonego profilem zaufanym ePUAP. Na żądanie przewodniczącego zespołu orzekającego wnioskodawca jest zobowiązany przedstawić oryginały tych dokumentów. Złożenie wniosku niezgodnie z właściwością Jeśli przepisy o właściwości poradni nie zostaną zachowane, w wyniku czego wnioskodawca złoży wniosek o wydanie opinii do zespołu, który jest niewłaściwy do jego rozpatrzenia, to obowiązkiem przewodniczącego zespołu będzie niezwłoczne przekazanie wniosku do poradni, w której działa zespół właściwy do rozpatrzenia wniosku, oraz zawiadomienie o tym wnioskodawcy. Przepisy o właściwości, jak widać, są wiążące przede wszystkim dla samych zespołów, a nie wnioskodawców, którzy w praktyce mogą złożyć wniosek do dowolnego zespołu, którego przewodniczący będzie następnie zobowiązany do określenia właściwego zespołu do jego rozpatrzenia i przekazania do niego wniosku. Sytuacje uzasadniające zwrot wniosku Natomiast w sytuacji, gdy z treści wniosku o wydanie opinii wynika, że nie dotyczy on wydania opinii bądź został złożony przez osobę nieuprawnioną, przewodniczący zespołu powinien niezwłocznie zwrócić wniosek wraz z wyjaśnieniem przyczyny zwrotu wniosku oraz informacją o możliwym sposobie rozpatrzenia sprawy. Należy przy tym pamiętać, że w przypadku potrzeby wydania dziecku dwóch rodzajów orzeczeń albo orzeczenia i opinii, albo dwóch rodzajów orzeczeń i opinii, wnioskodawca jest zobowiązany do złożenia tylko jednego wniosku. Jeżeli wnioskodawca złożył wniosek niekompletny, niezawierający wszystkich danych, oświadczeń bądź załączników, przewodniczący zespołu powinien wezwać go do uzupełnienia wniosku lub do przedstawienia brakującej dokumentacji w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia otrzymania wezwania. W przypadku gdy brakuje należytej dokumentacji uzasadniającej wniosek lub też załączona dokumentacja jest niewystarczająca do wydania opinii, badania niezbędne do wydania opinii powinni przeprowadzić specjaliści poradni wskazani przez przewodniczącego zespołu, odpowiednio do posiadanej specjalności, z wyłączeniem badań niezbędnych do wydania zaświadczenia o stanie zdrowia dziecka, o którym mowa w § 6 ust. 4 Rozporządzenia w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. W drugiej części artykułu omówione zostaną regulacje prawne dotyczące trybu rozpatrywania wniosku o wydawanie opinii o potrzebie lub braku potrzeby wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.