STAN PRAWNY NA 26 LIPCA 2019 Organizacja pracy w czasie upałów Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6 poz. 69 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 169 poz. 1650 ze zm.), • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz.U. z 1996 r. Nr 60 poz. 279). Praca w czasie upałów wymaga odpowiedniej organizacji. Zapewnienie właściwych warunków wykonywania zadań przez poradnię w przypadku, gdy budynek, w którym mieści się placówka, nie daje technicznych możliwości zapewnienia optymalnych temperatur, może być niezwykle trudne. Dyrektor poradni musi w takim wypadku pamiętać, jak każda jednostka organizacyjna systemu oświaty, o przepisach BHP dotyczących oświaty oraz zasadach ogólnych prawa pracy. Zasady BHP właściwe dla jednostek systemu oświaty wynikają natomiast z Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Co jednak istotne, nie znajdziemy w tym Rozporządzeniu wprost regulacji odnoszących się do pracy i wykonywania zajęć podczas upałów. BHP w placówce Zgodnie z § 17 wspomnianego Rozporządzenia w pomieszczeniach, w których odbywają się zajęcia, należy zapewnić temperaturę co najmniej 18°C. Jeżeli to niemożliwe, dyrektor zawiesza zajęcia na czas oznaczony, powiadamiając o tym organ prowadzący. Przepis ten wskazuje zatem minimalną temperaturę, która powinna panować w pomieszczeniach, gdzie odbywają się zajęcia, natomiast nie określa temperatury maksymalnej. Regulacja dotycząca zawieszenia zajęć znajduje się z kolei w § 18 Rozporządzenia, zgodnie z którym organ prowadzący placówkę może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, w przypadku gdy na danym terenie może wystąpić zagrożenie bezpieczeństwa uczniów związane z utrudnieniem w: • dotarciu ucznia do placówki lub powrocie z placówki, • organizacji zajęć w placówce – w związku z organizacją i przebiegiem imprez ogólnopolskich lub międzynarodowych. Można zatem zauważyć, że możliwość zawieszenia zajęć w placówce również nie została w żaden sposób powiązana z występowaniem wysokich temperatur, zawieszenie jest bowiem możliwe w przypadku wystąpienia trudności w dotarciu ucznia do placówki, związanych z odbywającą się imprezą, a nie wysokimi temperaturami. Warto tu jednak przytoczyć stanowisko zaprezentowane przez Departament Informacji i Promocji Ministerstwa Edukacji Narodowej w komunikacie dostępnym na stronach kuratoriów oświaty. Czytamy w nim, że przepisy wprost nie wskazują górnej granicy temperatury, która warunkuje zawieszenie zajęć w placówkach. Wobec tego dyrektor może za zgodą organu prowadzącego zawiesić zajęcia na czas określony, jeśli na danym terenie występują zdarzenia zagrażające zdrowiu dzieci i młodzieży (a wysokie temperatury można potraktować jako takie zdarzenie). Należy wspomnieć, że organ prowadzący oraz dyrektor odpowiadają za warunki funkcjonowania placówki, zapewnienie w nich bezpiecznych i higienicznych warunków. Placówkę powinno się zatem wyposażyć np. w rolety, żaluzje, zasłony, wiatrak, klimatyzator, źródełko wody pitnej, dystrybutor itp. Zawieszenie zajęć powinno być działaniem podjętym dopiero po wykorzystaniu innych sposobów zaradczych, niwelujących negatywne skutki wysokich temperatur. W uzasadnionych przypadkach zajęcia można skrócić do minimum 30 minut, ale zachowując ogólny tygodniowy czas trwania zajęć, który został ustalony w tygodniowym rozkładzie. Decyzje o zawieszeniu zajęć W komunikacie MEN odwołuje się do treści § 18 ust. 2 Rozporządzenia, zgodnie z którym dyrektor, za zgodą organu prowadzącego, może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli: • temperatura zewnętrzna mierzona o godzinie 21.00 w dwóch kolejnych dniach poprzedzających zawieszenie zajęć wynosi -15°C lub jest niższa, • wystąpiły na danym terenie zdarzenia, które mogą zagrozić zdrowiu uczniów. O ile zatem nie istnieją wprost regulacje pozwalające zawiesić zajęcia z powodu upałów, to MEN radzi powołać się na ogólną regulację pozwalającą na zawieszenie zajęć z powodu zdarzeń zagrażających zdrowiu uczniów. Regulacja ta nie wskazuje konkretnych zdarzeń, które dają prawo do zawieszenia zajęć, zatem w każdym przypadku to dyrektor poradni decyduje, czy takie zdarzenie wystąpiło czy też nie. Decyzja dyrektora nie jest jednak całkowicie autonomiczna, skoro w tej sprawie konieczne jest uzyskanie zgody organu prowadzącego. O zawieszeniu zajęć organ prowadzący lub dyrektor poradni ma obowiązek zawiadomić organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Obowiązki wobec pracowników Przywołane wyżej regulacje nakładają na dyrektora placówki przede wszystkim obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków odbywania przez uczniów zajęć w poradni. Tymczasem wystąpienie upałów rodzi po stronie dyrektora również obowiązki wobec pracowników pedagogicznych i niepedagogicznych zatrudnionych w poradni. O ile skrócenie zajęć czy też ich zawieszenie wpływa na warunki wykonywania pracy przez nauczycieli i specjalistów zatrudnionych w poradni, o tyle nie ma jednak związku z pracą administracji i obsługi. Do wszystkich pracowników, zarówno pedagogicznych, jak i niepedagogicznych, stosuje się natomiast regulacje Rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na regulację § 112 Rozporządzenia, zgodnie z którym pracodawca jest zobowiązany zapewnić wszystkim pracownikom wodę zdatną do picia lub inne napoje, a pracownikom zatrudnionym stale lub okresowo w warunkach szczególnie uciążliwych zapewnić, oprócz wody, inne napoje. Ilość, rodzaj i temperatura tych napojów powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy i potrzeb fizjologicznych pracowników. Zgodnie z § 113 Rozporządzenia miejsca czerpania wody zdatnej do picia powinny znajdować się nie dalej niż 75 m od stanowisk pracy. Zbiorniki, przewody i miejsca czerpania wody powinny być zabezpieczone przed zanieczyszczeniem lub zakażeniem. Czerpanie wody ze zbiorników powinno odbywać się wyłącznie z zaworów czerpalnych. Miejsca czerpania wody nienadającej się do picia powinny być oznakowane zgodnie z normą. Należy tu zwrócić również uwagę, że przywołany przepis Rozporządzenia mówi o wodzie „zdatnej do picia” – o zdatności decyduje Państwowa Inspekcja Sanitarna, a w przypadku gdy pracodawca nie jest w stanie zapewnić wody zdatnej do picia bezpośrednio z wodociągów, konieczne jest dostarczenie jej w inny sposób, z reguły w postaci butelkowanej. O tym, jakie są warunki dostarczania napojów w przypadku wystąpienia upałów, decydują z kolei regulacje Rozporządzenia w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów. Zgodnie z § 4 tego aktu pracodawca zapewnia napoje pracownikom zatrudnionym: • w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25°C, • w warunkach mikroklimatu zimnego, charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCI) powyżej 1000, • przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10°C lub powyżej 25°C, • przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, • na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28°C. Rozporządzenie nie określa norm ilościowych napojów przysługujących pracownikom, wskazuje jedynie, że pracodawca zapewnia pracownikom napoje w ilości zaspokajającej potrzeby pracowników, odpowiednio zimne lub gorące w zależności od warunków wykonywania pracy, a w warunkach gorącego mikroklimatu (przypadek pierwszy) – napoje wzbogacone w sole mineralne i witaminy. Podsumowanie Pamiętać należy o tym, że dyrektor ma obowiązek zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania zajęć w poradni. Dyrektor z urzędu decyduje zatem, czy zajęcia mają zostać zawieszone lub skrócone i w tej materii nie powinien czekać na inicjatywę zewnętrznych podmiotów, w tym w szczególności na inicjatywę organu prowadzącego. Obowiązujące regulacje nie dają organowi prowadzącemu żadnych możliwości działania, zatem to wyłącznie dyrektor powinien podejmować decyzje w tej kwestii. Podobna zasada obowiązuje w przypadku zapewnienia napojów pracownikom. Ich wydawanie nie następuje na wniosek pracownika, tylko powinno być realizowane przez pracodawcę z urzędu. Warto nadmienić, że niezrealizowanie tego obowiązku jest zagrożone grzywną na podstawie § 283 Kodeksu pracy. Przepis ten określa górną granicę wysokości grzywny na 30 000 zł, natomiast w praktyce przyznawane grzywny są bliższe wysokości dolnej granicy określonej przez Kodeks pracy, czyli 1000 zł. Ciekawostka Rządowe Centrum Bezpieczeństwa opracowano poradnik pt. Jak przetrwać upały?. Znajdują się w nim informacje dotyczące tego, w jaki sposób uchronić się przed upałami. Szczegóły: https://rcb.gov.pl/jak-przetrwac-upaly/. Warto śledzić także ostrzeżenia IMGW, które są publikowane na bieżąco na stronie internetowej Instytutu. Ponadto trzeba nadmienić o nowym SMS‐owym systemie ostrzegania przed nagłymi zagrożeniami: Alert RCB. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, w ramach kampanii społecznej „Alert RCB – masz moc superbohatera”, opracowało informacje i materiały edukacyjne dla nauczycieli. Szczegóły: https://rcb.gov.pl/alertrcb/.