STAN PRAWNY NA 23 LIPCA 2019 Organizacja pracy w czasie upałów Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6 poz. 69 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 169 poz. 1650 ze zm.), • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz.U. z 1996 r. Nr 60 poz. 279). Praca w czasie upałów wymaga odpowiedniej organizacji. Zapewnienie właściwych warunków wykonywania zadań przez przedszkole w przypadku, gdy budynek, w którym mieści się placówka, nie daje technicznych możliwości zapewnienia optymalnych temperatur, może być niezwykle trudne. Dyrektor musi w takim wypadku pamiętać, jak każda jednostka organizacyjna systemu oświaty, o przepisach BHP jej dotyczących oraz zasadach ogólnych prawa pracy. Zasady BHP właściwe dla jednostek systemu oświaty wynikają natomiast z Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Co jednak istotne, nie znajdziemy w tym Rozporządzeniu wprost regulacji odnoszących się do pracy i wykonywania zajęć podczas upałów. BHP w placówce Zgodnie z § 17 wspomnianego Rozporządzenia w pomieszczeniach, w których odbywają się zajęcia, należy zapewnić temperaturę co najmniej 18°C. Jeżeli to niemożliwe, dyrektor zawiesza je na czas oznaczony, powiadamiając o tym organ prowadzący. Przepis ten wskazuje zatem minimalną temperaturę, która powinna panować w pomieszczeniach, gdzie odbywają się zajęcia, natomiast nie określa temperatury maksymalnej. Regulacja dotycząca zawieszenia zajęć znajduje się z kolei w § 18 Rozporządzenia, zgodnie z którym organ prowadzący placówkę może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, w przypadku gdy na danym terenie może wystąpić zagrożenie bezpieczeństwa dzieci związane z utrudnieniem w: • dotarciu dziecka do przedszkola lub powrocie z niego, • organizacji zajęć w przedszkolu – w związku z organizacją i przebiegiem imprez ogólnopolskich lub międzynarodowych. Można zatem zauważyć, że możliwość zawieszenia zajęć w przedszkolu również nie została w żaden sposób powiązana z występowaniem wysokich temperatur, zawieszenie jest bowiem możliwe w przypadku wystąpienia trudności w dotarciu dziecka do przedszkola, związanych z odbywającą się imprezą, a nie wysokimi temperaturami. Warto tu jednak przytoczyć stanowisko zaprezentowane przez Departament Informacji i Promocji Ministerstwa Edukacji Narodowej w komunikacie dostępnym na stronach kuratoriów oświaty. Czytamy w nim, że przepisy wprost nie wskazują górnej granicy temperatury, która warunkuje zawieszenie zajęć w przedszkolach. Wobec tego dyrektor może za zgodą organu prowadzącego zawiesić zajęcia na czas określony, jeśli na danym terenie występują zdarzenia zagrażające zdrowiu dzieci (a wysokie temperatury można potraktować jako takie zdarzenie). Należy wspomnieć, że organ prowadzący oraz dyrektor odpowiadają za warunki funkcjonowania przedszkola, zapewnienie w nim bezpiecznych i higienicznych warunków. Przedszkole powinno się zatem wyposażyć np. w rolety, żaluzje, zasłony, wiatrak, klimatyzator, źródełko wody pitnej, dystrybutor itp. Zawieszenie zajęć powinno być działaniem podjętym dopiero po wykorzystaniu innych sposobów zaradczych, niwelujących negatywne skutki wysokich temperatur. Decyzje o zawieszeniu zajęć W komunikacie MEN odwołuje się do treści § 18 ust. 2 Rozporządzenia, zgodnie z którym dyrektor, za zgodą organu prowadzącego, może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli: • temperatura zewnętrzna mierzona o godzinie 21.00 w dwóch kolejnych dniach poprzedzających zawieszenie zajęć wynosi -15°C lub jest niższa, • wystąpiły na danym terenie zdarzenia, które mogą zagrozić zdrowiu dzieci. O ile zatem nie istnieją wprost regulacje pozwalające zawiesić zajęcia z powodu upałów, to MEN radzi powołać się na ogólną regulację pozwalającą na zawieszenie zajęć z powodu zdarzeń zagrażających zdrowiu dzieci. Regulacja ta nie wskazuje konkretnych zdarzeń, które dają prawo do zawieszenia zajęć, zatem w każdym przypadku to dyrektor przedszkola decyduje, czy takie zdarzenie wystąpiło czy też nie. Decyzja dyrektora nie jest jednak całkowicie autonomiczna, skoro w tej sprawie konieczne jest uzyskanie zgody organu prowadzącego. O zawieszeniu zajęć organ prowadzący lub dyrektor poradni ma obowiązek zawiadomić organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Obowiązki wobec pracowników Przywołane wyżej regulacje nakładają na dyrektora przedszkola przede wszystkim obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków odbywania przez dzieci zajęć w przedszkolu. Tymczasem wystąpienie upałów rodzi po stronie dyrektora również obowiązki wobec pracowników pedagogicznych i niepedagogicznych zatrudnionych w placówce. O ile skrócenie zajęć czy też ich zawieszenie wpływa na warunki wykonywania pracy przez nauczycieli i specjalistów zatrudnionych w poradni, o tyle nie ma jednak związku z pracą administracji i obsługi. Do wszystkich pracowników, zarówno pedagogicznych, jak i niepedagogicznych, stosuje się natomiast regulacje Rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na regulację § 112 Rozporządzenia, zgodnie z którym pracodawca jest zobowiązany zapewnić wszystkim pracownikom wodę zdatną do picia lub inne napoje, a pracownikom zatrudnionym stale lub okresowo w warunkach szczególnie uciążliwych zapewnić, oprócz wody, inne napoje. Ilość, rodzaj i temperatura tych napojów powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy i potrzeb fizjologicznych pracowników. Zgodnie z § 113 Rozporządzenia miejsca czerpania wody zdatnej do picia powinny znajdować się nie dalej niż 75 m od stanowisk pracy. Zbiorniki, przewody i miejsca czerpania wody powinny być zabezpieczone przed zanieczyszczeniem lub zakażeniem. Czerpanie wody ze zbiorników powinno odbywać się wyłącznie z zaworów czerpalnych. Miejsca czerpania wody nienadającej się do picia powinny być oznakowane zgodnie z normą. Należy tu zwrócić również uwagę, że przywołany przepis Rozporządzenia mówi o wodzie „zdatnej do picia” – o zdatności decyduje Państwowa Inspekcja Sanitarna, a w przypadku gdy pracodawca nie jest w stanie zapewnić wody zdatnej do picia bezpośrednio z wodociągów, konieczne jest dostarczenie jej w inny sposób, z reguły w postaci butelkowanej. O tym, jakie są warunki dostarczania napojów w przypadku wystąpienia upałów, decydują z kolei regulacje Rozporządzenia w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów. Zgodnie z § 4 tego aktu pracodawca zapewnia napoje pracownikom zatrudnionym: • w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25°C, • w warunkach mikroklimatu zimnego, charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCI) powyżej 1000, • przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10°C lub powyżej 25°C, • przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, • na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28°C. Rozporządzenie nie określa norm ilościowych napojów przysługujących pracownikom, wskazuje jedynie, że pracodawca zapewnia pracownikom napoje w ilości zaspokajającej potrzeby pracowników, odpowiednio zimne lub gorące w zależności od warunków wykonywania pracy, a w warunkach gorącego mikroklimatu (przypadek pierwszy) – napoje wzbogacone w sole mineralne i witaminy. Podsumowanie Pamiętać należy o tym, że dyrektor ma obowiązek zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania zajęć w przedszkolu. Dyrektor z urzędu decyduje zatem, czy zajęcia mają zostać zawieszone lub skrócone i w tej materii nie powinien czekać na inicjatywę zewnętrznych podmiotów, w tym w szczególności na inicjatywę organu prowadzącego. Obowiązujące regulacje nie dają organowi prowadzącemu żadnych możliwości działania, zatem to wyłącznie dyrektor powinien podejmować decyzje w tej kwestii. Podobna zasada obowiązuje w przypadku zapewnienia napojów pracownikom. Ich wydawanie nie następuje na wniosek pracownika, tylko powinno być realizowane przez pracodawcę z urzędu. Warto nadmienić, że niezrealizowanie tego obowiązku jest zagrożone grzywną na podstawie § 283 Kodeksu pracy. Przepis ten określa górną granicę wysokości grzywny na 30 000 zł, natomiast w praktyce przyznawane grzywny są bliższe wysokości dolnej granicy określonej przez Kodeks pracy, czyli 1000 zł. Ciekawostka Rządowe Centrum Bezpieczeństwa opracowano poradnik pt. Jak przetrwać upały?. Znajdują się w nim informacje dotyczące tego, w jaki sposób uchronić się przed upałami. Szczegóły: https://rcb.gov.pl/jak-przetrwac-upaly/. Warto śledzić także ostrzeżenia IMGW, które są publikowane na bieżąco na stronie internetowej Instytutu. Ponadto trzeba nadmienić o nowym SMS‐owym systemie ostrzegania przed nagłymi zagrożeniami: Alert RCB. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, w ramach kampanii społecznej „Alert RCB – masz moc superbohatera”, opracowało informacje i materiały edukacyjne dla nauczycieli. Szczegóły: https://rcb.gov.pl/alertrcb/.