STAN PRAWNY NA 5 LIPCA 2019 Sprawozdanie z nadzoru pedagogicznego Opracował: Wojciech Wasielewski, pracownik kuratorium oświaty, zaktualizował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły. Lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. z 2015 r. poz. 1113 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. z 2017 r. poz. 1578 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U z 2017 r. poz. 1658), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U z 2017 r. poz. 1611), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2013 r. poz. 532 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U z 2017 r. poz. 1591 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 199 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1743). Dyrektor placówki jest zobligowany przepisami oświatowymi do przedstawiania radzie pedagogicznej wyników i wniosków ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego oraz informacji o działalności placówki. Wskazane w Ustawie Prawo oświatowe (dalej Prawo oświatowe) zadania dyrektora (art. 69 ust. 7 Prawa oświatowego) obejmują m.in. obowiązek przedstawiania radzie pedagogicznej nie rzadziej niż dwa razy w roku ogólnych wniosków wynikających ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego oraz informacji o działalności placówki. Rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego analogicznie wskazuje, że dyrektor (§ 24) do 31 sierpnia każdego roku przedstawia radzie pedagogicznej wyniki i wnioski ze sprawowanego nadzoru. Zwyczajowo przyjętą formą przedstawiania radzie pedagogicznej informacji z działalności placówki wniosków z nadzoru pedagogicznego jest sprawozdanie. Dyrektor może dowolnie określić formę i sposób przedstawiania radzie pedagogicznej powyższych informacji. Bez wątpienia powinno to być uregulowane w statucie oraz w regulaminie rady pedagogicznej. Przygotowując sprawozdanie, należy zastanowić się nad celowością przepisów oświatowych. Sprawozdanie ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego poradni to nie tylko dokument informujący o wykonaniu planu, ale przede wszystkim odpowiedź, na ile poradnia realizuje swoją misję, tj. skutecznie udziela dzieciom, młodzieży, ich rodzicom i nauczycielom rzetelną pomoc psychologiczno-pedagogiczną. Zadanie to realizowane jest poprzez: • diagnozę psychologiczno-pedagogiczną, • terapię indywidualną i zbiorową, • profilaktykę, • orzecznictwo, • doradztwo zawodowe. Ocena skuteczności diagnoz W sprawozdaniu szczególnie istotna jest ocena skuteczności przeprowadzonych diagnoz w zakresie przyczyn trudności szkolnych, wydawanych skierowań na zajęcia specjalistyczne, udzielania pomocy w wyborze nauki. W zakresie terapii sprawozdanie powinno zawierać ilościowe zestawienie i jakościową ocenę przeprowadzanej w poradni terapii: • pedagogicznej, • logopedycznej, • ze współudziałem rodziców, • w zakresie asertywności, • w zakresie dysleksji. Ocena skuteczności działań profilaktycznych powinna z kolei przyjąć formę ewaluacji realizowanych programów profilaktycznych, np.: profilaktyka uzależnień, promocja zdrowego stylu życia, profilaktyka agresji i wpływu mediów, przeciwdziałanie cyberprzemocy. Analiza decyzji wydawanych przez zespół orzekający to przede wszystkim zestawienie ilościowe, ale również ocena zgodności z prawem i wewnętrznymi procedurami wydanych decyzji oraz przyczyny wydania decyzji odmownych. Ocena skuteczności poradnictwa i doradztwa zawodowego Kolejny element sprawozdania to ocena skuteczności poradnictwa i doradztwa zawodowego w zakresie organizacji: • zajęć warsztatowych aktywizujących umiejętność planowania kariery zawodowej, • zajęć warsztatowych, prelekcji dla rodziców, wychowawców, • diagnozy predyspozycji zawodowych. Szczególnie ważna jest ocena skuteczności doradztwa dla młodzieży niepełnosprawnej w zakresie wszechstronnej i wnikliwej diagnostyki psychologiczno-medycznej oraz planowania wyboru ścieżki edukacyjnej i zawodowej. Prezentacja wyników obserwacji zajęć Kolejny ważny element sprawozdania to prezentacja wyników obserwacji zajęć, czyli informacja o mocnych i słabych stronach prowadzonych zajęć, wskazanie elementów wymagających poprawy i doskonalenia. Ponieważ sprawozdanie koncentruje się głównie na analizie jakościowego wykonania zaplanowanych działań edukacyjnych i organizacyjnych, podczas jego przygotowywania można wykorzystać elementy tzw. sprawozdania merytorycznego, składanego podczas rozliczania projektów. Sprawozdanie merytoryczne powinno zawierać m.in.: • informację, czy zakładane cele i efekty planowanych w placówce zadań zostały osiągnięte, a jeśli nie, to należy wskazać przyczyny, • informację o osiągniętych celach i efektach ze szczególnym uwzględnieniem wskaźników ilościowych i jakościowych, • opis wykonania zaplanowanych zadań, • opis osiągniętych rezultatów. Przyjęcie przez radę sprawozdania Osobną kwestią jest sposób przyjęcia przez radę pedagogiczną sprawozdania. I tym razem przepisy oświatowe nie dają żadnych wytycznych w tej kwestii, a więc prawo wewnętrzne placówki powinno regulować to w sposób szczegółowy. Można przyjąć, że rada pedagogiczna wysłuchuje sprawozdania, ale należy również uwzględnić udział nauczycieli, czyli wysłuchanie ich opinii i wspólne sformułowanie wniosków końcowych. Warto przypomnieć, że Rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego z jednej strony daje placówce i dyrektorowi dużą autonomię, z drugiej, poprzez charakterystyki wymagań, bardzo szczegółowo określa sposób zarządzania. Wnioski Przygotowując sprawozdanie z nadzoru pedagogicznego, dyrektor powinien zwrócić uwagę na jego funkcję diagnostyczną. Wnioski muszą przede wszystkim wskazywać na problemy do rozwiązania w kolejnym roku, a w dalszej kolejności potwierdzać spełnienie wymagań zawartych w Rozporządzeniu. Z drugiej jednak strony szczegółowość charakterystyk opisujących wszystkie najważniejsze aspekty pracy placówki utrudnia dyrektorowi formułowanie wniosków, które byłyby w całości niezależne od wymagań zawartych w Rozporządzeniu. Sprawozdanie powinno uwzględniać wszystkie formy nadzoru, tj. ewaluację, kontrolę, monitorowanie i wspomaganie. Wnioski z kontroli powinny mieć formę zaleceń stosowania prawa oświatowego i wewnętrznego w placówce. Analiza efektów wspomagania wskazuje zazwyczaj na potrzebę kontynuowania lub zmiany dotychczasowych sposobów wspomagania nauczycieli. Najistotniejsze są oczywiście wnioski z ewaluacji, ponieważ to one decydują o jakościowym rozwoju placówki. Raport Ważnym zagadnieniem jest również sposób prezentowania raportu z ewaluacji. Sam raport, zgodnie ze wskazaniami ww. Rozporządzenia, powinien zostać przygotowany przez zespół nauczycieli. W sprawozdaniu z nadzoru pedagogicznego dyrektor nie musi przedstawiać całego raportu z ewaluacji, ale powinien zamieścić jego najistotniejsze części. Raport może przyjąć formę prezentacji multimedialnej czy opisu zamieszczonego na stronie internetowej. W ewaluacji wewnętrznej praktykuje się przeprowadzanie kilku ewaluacji problemowych, które powinny dostarczyć jak najwięcej wniosków i rekomendacji lub informacji o mocnych i słabych stronach funkcjonowania placówki. Również nauczyciele mogą przeprowadzać autoewaluacje swojej pracy. Oznacza to, że sprawozdanie powinno uwzględnić także wnioski płynące z refleksji nauczycieli nad efektami ich działalności. Informacja z przeprowadzonych ewaluacji powinna być krótka, dokładna i przystępna w odbiorze. W sprawozdaniu powinny się znaleźć odpowiedzi na poniższe pytania: 1. Czy wszystkie ewaluacje zostały zrealizowane? Jeśli nie, to jakie były przyczyny niezrealizowanych ewaluacji? 2. Czy zrealizowano dodatkowe ewaluacje i dlaczego? 3. Czy zostały zrealizowane cele ewaluacji? 4. Czy sformułowano odpowiedzi na pytania ewaluacyjne? 5. Czy rozwiązano problemy występujące w placówce? 6. Czy określono stopień realizacji wymagań określonych w Rozporządzeniu w sprawie nadzoru pedagogicznego? 7. Czy określono stopień spełnienia kryteriów sukcesu określonych przez placówkę? Bardzo ważnym kryterium ewaluacyjnym jest użyteczność oraz efektywność, co oznacza, że dyskusja w gronie pedagogicznym powinna dotyczyć: • zgodności celów i przedmiotu ewaluacji z potrzebami placówki, • przydatności wniosków i wyników ewaluacji. Istotnym zagadnieniem jest również analiza kosztów (zużyty papier, czas pracy nauczycieli itp.) w porównaniu do uzyskanych efektów. Powinna ona skłonić do refleksji nad lepszą organizacją ewaluacji w przyszłym roku. Przygotowując wnioski z ewaluacji, należy pamiętać, że są to krótkie informacje o sytuacji w placówce. Mogą one przedstawiać mocne i słabe strony funkcjonowania placówki (tzw. analiza SWOT). Wnioski powinny wskazywać na działania, które zakończyły się sukcesem i które należy kontynuować (każde ocenianie powinno zaczynać się od wskazania sukcesów), oraz identyfikować problemy placówki, które należy w przyszłości rozwiązać. Ponieważ na podstawie wniosków należy przygotować rekomendacje, analiza przyczyn sukcesów i porażek edukacyjnych powinna zostać pogłębiona podczas dyskusji nad sprawozdaniem. W czasie debaty warto zapytać o to, jakie działania: • przyczyniły się do sukcesów, • są potrzebne, aby w przyszłości odnosić sukces, • doprowadziły do niepowodzeń, • należy zaplanować, żeby rozwiązać problemy edukacyjne. Rekomendacje Planując rekomendacje, trzeba skupić się na działaniach krótkoterminowych (tzw. rekomendacje operacyjne), nie zapominając jednocześnie o długoterminowych (tzw. rekomendacje strategiczne). Rekomendacje powinny konkretyzować odpowiedzialność za wykonanie zadania (lub rozwiązanie problemu) i zawierać następujące informacje: • osoba (osoby) odpowiedzialna, • termin realizacji, • kryterium sukcesu. W planowaniu rekomendacji pomóc może metoda tzw. gwiazdy pytań, która polega na formułowaniu odpowiedzi na następujące pytania: 1. Co trzeba zrobić, żeby poprawić funkcjonowanie placówki? 2. Kiedy, w jakim terminie należy wdrożyć te działania? 3. Jak należy to zrealizować? 4. Gdzie należy to zrobić? 5. Kto ma to przeprowadzić? 6. Jaki jest cel tych działań? Kolejna metoda pomagająca wdrożyć wnioski z nadzoru to metoda czterech kroków: • Krok 1. Poznanie sytuacji – jak jest? • Krok 2. Określenie stanu docelowego – jak chcemy, żeby było? • Krok 3. Szukanie przyczyn – co powoduje, że nie ma stanu docelowego? • Krok 4. Zdefiniowanie, jaki obszar do rozwoju jest kluczowy, aby osiągnąć stan docelowy? Podsumowanie Sprawozdanie jest realizowaniem zadania dyrektora w zakresie wykonywania nadzoru pedagogicznego nad nauczycielami, a więc powinno zawierać jednoznaczne wskazania (zalecenia, wnioski i uwagi) w zakresie prawidłowości realizowanych przez nauczycieli zadań edukacyjnych. Drugim istotnym elementem jest obowiązek współdziałania z nauczycielami, a w szczególności z radą pedagogiczną. Dyrektor przedstawia więc radzie pedagogicznej sprawozdanie, które powinno wskazywać na wykonanie lub nie zaplanowanych na dany rok zadań. Przedstawienie wyników i wniosków ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego ma charakter nie tylko formalnoprawny, ale przede wszystkim jakościowy. Dlatego najlepiej zaplanować debatę nad wnioskami ze sprawozdania w formie warsztatowej, podczas której nauczyciele razem z dyrektorem będą planować rozwój poradni. Podczas spotkania dyrektor wspólnie z nauczycielami może porównać wyniki i wnioski z ewaluacji z funkcjonującą w poradni koncepcją jej pracy oraz wymaganiami państwa wobec szkół i placówek. Precyzyjne określenie spełniania przez placówkę wewnętrznych i zewnętrznych kryteriów sukcesu pozwoli na przygotowanie rekomendacji do pracy w kolejnym roku szkolnym. Ważne! Do kompetencji stanowiących rady pedagogicznej (art. 70 ust. 1 pkt 6 Prawa oświatowe), należy m.in. ustalanie sposobu wykorzystania wyników nadzoru pedagogicznego. Zatem po zapoznaniu się z wynikami nadzoru – rada pedagogiczna w formie uchwały ustala sposób wykorzystania wyników nadzoru pedagogicznego.