STAN PRAWNY NA 5 LIPCA 2019 Udzielanie bezpośredniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie Podstawa prawna: • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 199 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1457 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148). Wśród zadań, których realizacja spoczywa na poradniach psychologiczno-pedagogicznych, znajduje się udzielanie dzieciom i młodzieży oraz ich rodzicom bezpośredniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Na czym powinna polegać tego typu pomoc, a także w jakiej formie może być realizowana? Udzielanie przez poradnie bezpośredniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej W obecnym stanie prawnym szczegółowe zasady działania poradni są określone w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych. Akt ten, choć wydany został na podstawie uchylonego już art. 71 ust. 1 pkt 2 Ustawy o systemie oświaty, obowiązywać będzie jednak do momentu wydania analogicznego aktu prawnego na podstawie art. 123 ust. 1 pkt 2 Ustawy Prawo oświatowe. Wskazane Rozporządzenie przewiduje, że publiczne poradnie psychologiczno- -pedagogiczne, w tym publiczne poradnie specjalistyczne, są zobowiązane do udzielania dzieciom, od momentu urodzenia, i młodzieży pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu, udzielania rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej z wychowywaniem i kształceniem dzieci i młodzieży, a także wspomagania przedszkoli, szkół i placówek w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Szczegółowe zadania Zadania spoczywające na poradni określa § 2 Rozporządzenia, wymieniając: • diagnozowanie dzieci i młodzieży, • udzielanie dzieciom i młodzieży oraz rodzicom bezpośredniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, • realizowanie zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki, w tym wspieranie nauczycieli w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych, • organizowanie i prowadzenie wspomagania przedszkoli, szkół i placówek w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Wskazany w § 2 pkt 2 Rozporządzenia obowiązek udzielania przez poradnie dzieciom i młodzieży bezpośredniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej powinien polegać w szczególności na: • prowadzeniu terapii dzieci i młodzieży oraz ich rodzin, • udzielaniu wsparcia dzieciom i młodzieży wymagającym pomocy psychologiczno- -pedagogicznej lub pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniu kształcenia i kariery zawodowej, • udzielaniu pomocy rodzicom w rozpoznawaniu i rozwijaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży, a także w rozwiązywaniu problemów edukacyjnych i wychowawczych. Formy pomocy Pomoc, o której mowa jest powyżej, powinna być udzielana w szczególności w formie (są to przykładowe formy, w jakich pomoc może być udzielana): • indywidualnych lub grupowych zajęć terapeutycznych dla dzieci i młodzieży, • terapii rodziny, • grup wsparcia, • prowadzenia mediacji, • interwencji kryzysowej, • warsztatów, • porad i konsultacji, • wykładów i prelekcji, • działalności informacyjno-szkoleniowej. Ogólne zasady udzielania pomocy Poradnie, wykonując zadanie polegające na udzielaniu dzieciom i młodzieży bezpośredniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, powinny również pamiętać o ogólnych zasadach udzielania pomocy, przewidzianych w dalszej części Rozporządzenia. Zgodnie z nimi: • korzystanie z pomocy udzielanej przez poradnie powinno być dobrowolne i nieodpłatne, • poradnia powinna co do zasady udzielać pomocy dzieciom i młodzieży z przedszkoli, szkół lub placówek mających siedzibę na terenie jej działania, • w przypadku dzieci i młodzieży oraz rodziców dzieci nieuczęszczających do przedszkola, szkoły lub placówki pomocy powinna udzielać poradnia właściwa ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, • na podstawie porozumienia zawartego między organami prowadzącymi, poradnia może również udzielać pomocy dzieciom i młodzieży z przedszkoli, szkół i placówek niemających siedziby na terenie działania poradni oraz niezamieszkałym na terenie działania poradni dzieciom i rodzicom dzieci nieuczęszczających do przedszkola, szkoły lub placówki, • poradnia powinna udzielać pomocy przy wsparciu specjalistów: psychologów, pedagogów, logopedów i doradców zawodowych, • poradnia może wykonywać swoje zadania również przy pomocy innych specjalistów, w szczególności lekarzy, których udział jest niezbędny do efektywnego udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i młodzieży, rodzicom i nauczycielom, • udzielanie przez poradnię bezpośredniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i młodzieży może odbywać się również we współpracy z innymi poradniami, placówkami doskonalenia nauczycieli i bibliotekami pedagogicznymi oraz organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami świadczącymi poradnictwo bądź pomoc dzieciom, młodzieży oraz rodzicom i nauczycielom. Wolontariusze w poradni Warto pamiętać, że oprócz pracowników poradni pomoc dzieciom i młodzieży może być udzielana w poradniach także przez wolontariuszy, którzy wspierają realizację zadań z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej świadczonej przez poradnię. Rozporządzenie wskazuje, że wolontariuszem w poradni może być osoba pełnoletnia, która nie była skazana za umyślne przestępstwo i przeciwko której nie toczy się postępowanie karne. Przed rozpoczęciem współpracy z wolontariuszem dyrektor poradni powinien poinformować go o specyfice pracy poradni i konieczności zachowania tajemnicy w sprawach dotyczących dzieci, młodzieży, rodziców i nauczycieli korzystających z pomocy poradni. Jednocześnie z wolontariuszem powinno zostać zawarte porozumienie określające: • zakres, sposób i czas wykonywania przez wolontariusza zadań, • czas trwania porozumienia, • zobowiązanie wolontariusza do wykonywania zadań we współpracy ze specjalistami, o których mowa w § 15, • zobowiązanie wolontariusza do nieujawniania informacji dotyczących dzieci i młodzieży, rodziców i nauczycieli korzystających z pomocy poradni, • postanowienie o możliwości rozwiązania porozumienia. Nie można zapominać, że wolontariusze powinni wykonywać wszelkie zadania w porozumieniu i współpracy ze specjalistami zatrudnionymi w poradni, a także pod nadzorem dyrektora poradni lub wyznaczonej przez niego osoby. Indywidualne lub grupowe zajęcia terapeutyczne dla dzieci i młodzieży Oferta indywidualnych lub grupowych zajęć terapeutycznych powinna być dostosowana do potrzeb lokalnej społeczności. Wśród przykładowych zajęć terapeutycznych, które mogą być prowadzone przez poradnię, warto wymienić: • zajęcia terapeutyczne stymulujące rozwój małego dziecka, wyrównujące opóźnienia rozwojowe, • terapię zaburzeń emocjonalnych, zaburzeń w zachowaniu, • terapię zaburzeń mowy, • terapię pedagogiczną dla uczniów dyslektycznych, mających trudności w uczeniu się matematyki, • terapię integracji sensorycznej, • terapię dla dzieci z niedosłuchem, • terapię logopedyczną dla dzieci z opóźnionym rozwojem mowy, • zajęcia dla dzieci z nadpobudliwością psychoruchową, • zajęcia dla dzieci nieśmiałych, • zajęcia ogólnorozwojowe, • treningi umiejętności społecznych. Terapia rodziny Zapisy na terapię rodziny mogą następować np. po konsultacji i na zalecenie psychologa. Poradnia powinna przyjmować zgłoszenia na terapię rodzinną po skierowaniu przez inne instytucje, jak sąd rodzinny, placówki ochrony zdrowia, zespoły interdyscyplinarne, czy specjalistów z innych poradni. Terapia rodziny powinna obejmować nie tylko osobę, która przejawia określone trudności, ale również jego rodzinę. W praktyce bowiem sposób funkcjonowania osoby wymagającej pomocy psychologicznej może wpływać w różnym stopniu na relacje pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny. Terapia rodziny powinna doprowadzić m.in. do usprawnienia komunikacji w rodzinie, a także do zwiększenia kompetencji wychowawczych rodziców. Grupy wsparcia Pomoc w formie grupy wsparcia powinna być skierowana do osób dotkniętych podobnym problemem (np. do rodziców dzieci objętych zajęciami wczesnego wspomagania rozwoju). Spotkania grup wsparcia powinny być prowadzone przez specjalistów poradni i kierowane do osób zgłaszających podobny problem. Dzięki temu osoby biorące udział w spotkaniach grupy wsparcia powinny mieć możliwość: • dzielenia się doświadczeniami w pokonywaniu wspólnych trudności wychowawczych, • wzajemnej wymiany informacji, • dzielenia się wsparciem emocjonalnym, • otrzymywania wsparcia i porad od specjalisty sprawującego nadzór nad grupą. Prowadzenie mediacji Specjaliści zatrudnieni w poradni mają również możliwość prowadzenia mediacji – rozumianych jako sposób pokojowego rozwiązywania różnego typu konfliktów. Mediacje powinny być prowadzone przy zachowaniu podstawowych zasad, do których powinny należeć: • dobrowolność, • poufność, • neutralność osoby mediatora wobec stron sporu. Praktyka funkcjonowania poradni będzie wymagała tego, aby jej specjaliści angażowali się przede wszystkim w mediacje rodzinne, szkolne czy rówieśnicze (na różnych etapach konfliktu) bądź w działania profilaktyczne, mające zapobiec rozszerzeniu się spornej sytuacji. Celem mediatora powinno być docelowo rozwiązanie problemu, dlatego też mediacja powinna być co do zasady zakończona ustaleniem odpowiedniego porozumienia. Interwencje kryzysowe Celem interwencji kryzysowej powinno być podejmowanie działań, mających miejsce bezpośrednio po danym zdarzeniu (negatywnym z punktu widzenia dzieci, uczniów oraz ich rodziców), których celem jest zapewnienie pomocy i wsparcia osobom nim dotkniętym. Zdarzenia traumatyczne mogą być spowodowane np. przemocą, zagrożeniem życia, zdrowia lub bezpieczeństwa czy utratą osób bliskich. Interwencja kryzysowa prowadzona przez specjalistów poradni powinna zapewnić osobom dotkniętym zdarzeniem traumatycznym wsparcie i poczucie bezpieczeństwa, a także umożliwić im przywrócenie równowagi psychicznej i emocjonalnej. Warsztaty Organizowane przez specjalistów poradni warsztaty powinny być formą zajęć praktycznych, pozwalających na rozwijanie i doskonalenie wybranych umiejętności i kompetencji przez biorące w nich udział osoby. Warsztaty mogą dotyczyć np.: • sposobu rozwijania u rodziców ich kompetencji wychowawczych, • rozwijania u uczniów kompetencji emocjonalno-społecznych, • rozwijania u uczniów twórczego myślenia, • wspierania dzieci, które doświadczyły przemocy rówieśniczej lub potencjalnie mogą zostać jej ofiarami (treningi pewności siebie), • rozwijania umiejętności komunikacji oraz asertywnej obrony swoich praw przez dzieci i uczniów, • rozwijania umiejętności radzenia sobie z trudnymi zachowaniami dzieci. Porady i konsultacje Porady i konsultacje udzielane przez specjalistów poradni będą miały charakter głównie indywidualny i będą dotyczyły konkretnych problemów zgłaszanych przez rodziców, dzieci czy uczniów znajdujących się pod opieką poradni. Mogą one dotyczyć np.: • spraw rozwojowych dzieci i trudności wychowawczych (np. mających na celu zapobieganie uzależnieniom), • kwestii logopedycznych w sprawach związanych z rozwojem językowym dzieci, • problemów rozwojowych i emocjonalnych dzieci i uczniów, • konsultacji w zakresie relacji rodzinnych czy rówieśniczych, • udzielania wsparcia dla rodziców dzieci z niepełnosprawnościami, • rozwijania umiejętności poznawczych. Wykłady i prelekcje Wykłady i prelekcje będą miały na celu przekazanie rodzicom informacji dotyczących wybranych kwestii związanych z problematyką dotyczącą wychowania i sprawowania opieki nad dziećmi, a także ich potrzeb rozwojowych i edukacyjnych. Tematyka wykładów bądź prelekcji powinna dotyczyć problemów zgłaszanych przez osoby znajdujące się pod opieką poradni. Przykładowe tematy: • sposoby motywowania dzieci do nauki, • kwestie związane z cyberprzemocą, • rozpoznawanie i przeciwdziałanie zaburzeniom emocjonalnym u młodzieży, • przeciwdziałanie niepowodzeniom szkolnym, • zaburzenia depresyjne u dzieci i młodzieży, • rozwój psychiczny dzieci i uczniów w różnym wieku, • wady wymowy i sposoby ich zapobiegania, • zapobieganie różnym formom uzależnienia. Działalność informacyjno-szkoleniowa Prowadzenie przez specjalistów poradni działalności informacyjno-szkoleniowej może odbywać się np. przez przekazywanie dzieciom, uczniom i rodzicom informacji dotyczących ich potrzeb rozwojowych i edukacyjnych, choćby za pośrednictwem publikowanych na stronie internetowej poradni artykułów, porad zamieszczanych w mediach społecznościowych, ulotek czy biuletynów udostępnianych na terenie poradni. Należy pamiętać, że przekazywane w ten sposób informacje powinny być dostępne bezpłatnie.