STAN PRAWNY NA 28 CZERWCA 2019 Urlopy wypoczynkowe w przedszkolach niepublicznych Opracował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły. Lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.), • Rozporządzenie MPiPS z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. z 1997 r. Nr 2 poz. 14 ze zm.). Wakacyjne przerwy w przedszkolach to czas urlopów wypoczynkowych nauczycieli, dyrektorów oraz pozostałych pracowników. Nauczyciele zatrudnieni w publicznych przedszkolach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego w pełni podlegają przepisom Karty nauczyciela. Natomiast do nauczycieli zatrudnionych w publicznych przedszkolach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego, a także w przedszkolach niepublicznych, przepisy Karty nauczyciela stosuje się w ograniczonym zakresie. Urlopy w przedszkolach niepublicznych W przedszkolach niepublicznych organizacja zarówno dziennego czasu pracy, jak i przerw w pracy placówki jest dowolna w zależności od potrzeb. Podobnie jak w przedszkolu publicznym, szczegółową organizację pracy w danym przedszkolu określa jego statut. Przedszkola niepubliczne mogą zatem działać w dowolnych godzinach i przez określony czas roku kalendarzowego. Zazwyczaj w takich placówkach planowana jest przerwa miesięczna w okresie wakacyjnym, a czas pracy dostosowany jest do potrzeb rodziców. Nie zwalnia to jednak pracodawcy z obowiązku realizacji przepisów prawa pracy w zakresie prawa do odpoczynku oraz urlopu wypoczynkowego pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Zatrudnienie nauczycieli i innych pracowników niepublicznych placówek oświatowych regulują przepisy Kodeksu pracy. Szczegółowy zakres praw i obowiązków osób zatrudnionych jest też ujęty w statucie przedszkola. I chociaż nauczyciele przedszkoli niepublicznych są objęci częściowo zapisami Karty nauczyciela (np. w zakresie kwalifikacji), to w zakresie urlopu mają do nich, tak jak do pozostałych pracowników, zastosowanie przepisy Kodeksu pracy. Statut placówki może też przewidywać zastosowanie do zatrudnionych w niej nauczycieli przepisów Karty nauczyciela w zakresie ustalania wynagrodzenia urlopowego. Urlop wypoczynkowy Nauczyciele z przedszkoli niepublicznych nie mogą korzystać z uprawnień dotyczących urlopu wypoczynkowego przewidzianych w Karcie nauczyciela (czyli w wymiarze ferii zimowych i letnich oraz w czasie ich trwania). Ich wymiar urlopu wypoczynkowego zgodnie z art. 154 k.p. wynosi: 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat, 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat. Do okresu zatrudnienia, od którego zależą prawo do urlopu i wymiar urlopu, wlicza się m.in. okresy nauki wymienione w art. 155 k.p. oraz okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy. W przypadku jednoczesnego pozostawania w dwóch lub więcej stosunkach pracy, wliczeniu podlega także okres poprzedniego niezakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub kolejnego stosunku pracy (art. 154 1 § 1–2 k.p.). Każdy pracownik ma prawo do urlopu, którego nie może się zrzec. Pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo. Zgodnie z art. 163 k.p. urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem urlopów. W planie urlopów pracodawca ustala terminy wykorzystywania w danym roku urlopów wypoczynkowych, uwzględniając również urlopy zaległe, o ile nie uległy przedawnieniu. Plan urlopów nie musi obejmować swym zakresem całego roku kalendarzowego (może to być np. kwartał) ani nie musi dotyczyć całego zakładu pracy. Pracodawca, ustalając plan urlopów, powinien brać pod uwagę wnioski pracowników oraz konieczność zapewnienia prawidłowego toku pracy. W planie urlopów powinien być uwzględniony przede wszystkim nieprzerwany 14-dniowy urlop, o którym mówi art. 162 k.p. Pracownik może pozostawić, poza planem urlopów, jakąś jego część do wykorzystania w trakcie roku, w terminie przez niego wskazanym, a zaakceptowanym przez pracodawcę. Nabycie prawa do urlopu Zgodnie z treścią art. 153 § 1 k.p. nauczyciel podejmujący pracę po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Prawo do kolejnych urlopów nauczyciel nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym, czyli od 1 stycznia w wymiarze przysługującym w danym roku kalendarzowym. Przykład Nauczyciel 1 września podjął pierwszą pracę w życiu w przedszkolu niepublicznym. Do stażu uprawniającego nauczyciela do urlopu wlicza się 8 lat z tytułu ukończenia szkoły wyższej (art. 155 § 1 pkt 6 k.p.). Przykładowo zatem dopiero 30 września nauczyciel nabędzie prawo do urlopu w wymiarze 2 dni (1,66 dni zaokrąglone w górę). Plan urlopów Odnośnie pracowników niepedagogicznych oraz nauczycieli pracujących w przedszkolach niepublicznych, plan nie musi zostać sporządzony, jeżeli w przedszkolu nie działa zakładowa organizacja związkowa albo działająca organizacja związkowa wyrazi zgodę na brak planu urlopów (art. 163 § 1 1 k.p.). W takich przypadkach pracodawca ustala termin urlopu po porozumieniu z pracownikiem, zatem może, ale nie musi ustalać planu urlopów. W sytuacji, gdy w danym przedszkolu nie obowiązuje plan urlopów, zachodzi konieczność indywidualnego ustalenia z poszczególnymi pracownikami terminu wykorzystywania urlopu wypoczynkowego. Zasady dotyczące opracowywania planu urlopów Statut przedszkola lub inne wewnętrzne regulacje mogą przewidywać, że nauczyciele lub także pracownicy niepedagogiczni mają obowiązek korzystania z urlopu w okresie przerw w zajęciach lub że część pracowników – w tym nauczycieli – w tym okresie pełni dyżury. Co do zasady plan urlopów powinien zostać opracowany w taki sposób, aby wypoczynek pracowników nie kolidował z normalnym tokiem pracy przedszkola, z innej zaś strony – w miarę możliwości powinien uwzględniać wnioski pracowników. Przepisy nie regulują szczegółowej procedury ustalania planu urlopów. Jego opracowanie może polegać na tym, że z odpowiednim, zazwyczaj kilkumiesięcznym wyprzedzeniem, dyrektor zwróci się do pracowników przedszkola o zaznaczenie w projekcie planu konkretnych terminów, w których chcieliby wypoczywać, zawierających datę początkową i końcową urlopu. Wnioski urlopowe pracowników są jedynie niewiążącymi propozycjami i dyrektor ma prawo ich nie uwzględnić, zwłaszcza w sytuacji, gdy w okresie prowadzenia zajęć z uczniami w tym samym czasie z urlopu chciałaby korzystać tak duża liczba nauczycieli lub pracowników niepedagogicznych, że nie będzie możliwości zapewnienia zastępstw i normalnego toku pracy przedszkola. Jeśli pracodawca odmówi udzielenia zgody na skorzystanie z urlopu, to nieobecność pracownika w pracy „staje się” nieusprawiedliwiona (Wyrok SN z dnia 16 grudnia 2008 r., I PK 88/08). W planie urlopów również dyrektor powinien zamieścić swój urlop, a ewentualny obowiązek uzgodnienia terminu urlopu dyrektora w przedszkolu niepublicznym zależy od wewnętrznej organizacji lub ustaleń z osobą prowadzącą. Dyrektor może dać wyraz akceptacji treści planu poprzez jego podpisanie lub w sposób dorozumiany przez brak kwestionowania proponowanych terminów wypoczynku oraz podanie planu urlopów do wiadomości pracowników. Udzielanie urlopu nieprzewidzianego w planie urlopów Oprócz urlopu na żądanie, pracownicy przedszkola mogą wykorzystywać urlop w zakresie, w jakim nie zostali objęci planem. W takim przypadku pozostałe terminy wykorzystania części przysługującego urlopu muszą być indywidualnie uzgadniane z dyrektorem. Nauczyciel lub pracownik niepedagogiczny, którzy złożyli wniosek o udzielenie urlopu wypoczynkowego nieprzewidzianego w planie urlopów, nie mogą go wykorzystać bez wyraźnej akceptacji dyrektora. Zgoda pracodawcy wymagana jest także w sytuacji, gdy dany pracownik z powodu długotrwałej nieobecności nie został objęty planem urlopów. Nieujęcie pracownika w planie urlopów nie daje mu prawa do korzystania z urlopu w dowolnym, wybranym przez niego czasie. Zgodnie z treścią art. 52 k.p. nauczyciel i pracownik niepedagogiczny samowolnie korzystający z urlopu mogą zostać dyscyplinarnie zwolnieni z pracy. Ważne! Jedynie bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, urlopie rodzicielskim, urlopie ojcowskim, po urlopach, z których korzystają rodzice adopcyjni, pracownik pedagogiczny lub niepedagogiczny mogą złożyć wiążący dyrektora wniosek o udzielenie urlopu, pomimo że nie został uwzględniony w planie urlopów. Zmiana terminu urlopu Zasadą jest, że stosunek pracy jest oparty na zasadzie równości stron, dlatego dyrektor nie może bez ważnej przyczyny odmówić pracownikom przedszkola udzielenia urlopu wypoczynkowego w terminach przewidzianych w przepisach, w planie urlopów lub ustalonych w drodze indywidualnych uzgodnień (Wyrok SN z dnia 12 sierpnia 2004 r., III PK 32/04). Jednak z różnych przyczyn, a w szczególności wynikających z opracowywania planu urlopów z dużym wyprzedzeniem, leżących zarówno po stronie przedszkola jako pracodawcy, jak i pracowników jednostki oświatowej, mogą być konieczne skorygowanie planu i przesunięcie terminu urlopu. Przede wszystkim przesunięcie urlopu pracownika jest dopuszczalne z powodu szczególnych potrzeb przedszkola jako pracodawcy, jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenia toku pracy jednostki oświatowej. W odniesieniu do nauczycieli może to wynikać z nieprzewidzianej wcześniej nieobecności innego nauczyciela lub nauczycieli, a w przypadku pracowników niepedagogicznych – przykładowo z usuwania skutków awarii lub konieczności przeprowadzenia remontów albo kontroli, której zakres obejmuje obowiązki służbowe pracownika. Dyrektor powinien każdorazowo poinformować pracownika w zwyczajowo przyjętej formie o niemożliwości oraz o przyczynach nieudzielenia urlopu w zaplanowanym terminie co najmniej dzień przed rozpoczęciem planowanego wypoczynku, dla celów dowodowych najlepiej w formie pisemnej, chyba że przyjęta jest inna forma takich ustaleń (np. e-mailowa, telefoniczna). Zgodnie z art. 164 § 1 k.p. przesunięcie terminu urlopu z inicjatywy pracownika przedszkola powinno zostać podyktowane ważnymi przyczynami. Przepis nie definiuje ważnych przyczyn, jednak niewątpliwie można do nich zaliczyć np. przesunięcie terminu urlopu współmałżonka czy też konieczność opieki nad chorym dzieckiem lub innym członkiem rodziny. Wykorzystanie urlopu Co do zasady urlop przysługujący w danym roku kalendarzowym powinien zostać wykorzystany przez nauczycieli w trakcie roku (art. 161 k.p.). Jeśli urlop nie zostanie jednak wykorzystany w danym roku kalendarzowym, staje się urlopem zaległym, którego dyrektor powinien udzielić najpóźniej do 30 września następnego roku kalendarzowego (art. 168 k.p.). Dyrektor może zobowiązać nauczyciela do wykorzystania zaległego urlopu w wyznaczonym przez siebie terminie, a nauczyciel nie może ani zrzec się prawa do zaległego urlopu, ani odmówić jego wykorzystania (Wyrok SN z dnia 24 stycznia 2006 r., I PK 124/05). W stosunkach z prawa pracy pojęcie przedawnienia oznacza upływ okresu, w którym można dochodzić określonych praw lub świadczeń. Zgodnie z art. 291 § 1 k.p. podstawowym terminem przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy jest termin trzech lat, liczony od dnia w którym roszczenie stało się wymagalne. Termin ten dotyczy tych roszczeń, co do których brak jest szczególnych przepisów określających odrębny termin przedawnienia. Dotyczy on również wszelkich roszczeń o udzielenie urlopu wypoczynkowego i ekwiwalentu z tytułu niewykorzystanego tegoż urlopu. Przykładowo zatem, roszczenie o udzielenie zaległego urlopu wypoczynkowego za 2019 r. ulegnie przedawnieniu z dniem 30 września 2023 r. Ważne! Dyrektor ma prawo nie dopuścić do pracy nauczyciela, który odmawia wykorzystania zaległego urlopu, oraz ukarać go karą porządkową. Nauczyciel nie może natomiast samodzielnie zdecydować o terminie wykorzystania zaległego urlopu bez zgody dyrektora. Na wniosek nauczyciela lub gdy wymaga tego organizacja pracy przedszkola, urlop wypoczynkowy może być podzielony na części. W takim jednak przypadku co najmniej jedna część wypoczynku powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych (art. 162 k.p.). Zasada ta dotyczy również dyrektora przedszkola. Nauczyciel ma obowiązek stawić się w pracy po zakończeniu urlopu, nawet jeżeli w placówce nie odbywają się zajęcia, np. w wakacje. Dyrektor może zobowiązać go do wykonania zadań innych niż prowadzenie zajęć, wpisujących się jednak w obowiązki pracownika. Placówki niepubliczne mogą organizować zarówno czas pracy, jak i przerw, w sposób dowolny, uwzględniając potrzeby rodziców. Szczegółową organizację w tym zakresie określa statut danego przedszkola. Tak więc przedszkola niepubliczne działają w dowolnych godzinach i przez określony czas w roku kalendarzowym. Przeważnie planowana jest miesięczna przerwa w okresie wakacyjnym. To też najlepszy czas na urlopy pracowników. Czas zamknięcia placówki może być krótszy, np. dwa tygodnie. Wszystko zależy od ww. okoliczności. Wynagrodzenie podczas urlopu Za czas urlopu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował (art. 172 k.p.). Zasady przyjmowania poszczególnych grup składników do wynagrodzenia urlopowego określa Rozporządzenie MPiPS w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Składniki określone w stawce miesięcznej w stałej wysokości uwzględnia się w wysokości należnej pracownikowi w miesiącu wykorzystywania urlopu. Natomiast składniki przysługujące za okresy nie dłuższe niż miesiąc, tzw. zmienne miesięczne, przyjmuje się w łącznej wysokości wypłaconej pracownikowi w okresie 3 miesięcy kalendarzowych, poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu. W przypadku znacznego wahania się tych składników, uwzględnia się 12 miesięcy poprzedzających urlop. Zmienne miesięczne składniki stanowią podstawę wymiaru wynagrodzenia urlopowego. Ostatnią grupę składników stanowią te wypłacane za okresy dłuższe niż miesiąc. Wypłaca się je w przyjętych terminach wypłaty tych składników, a okres urlopu jest traktowany na równi z okresem wykonywania pracy.