STAN PRAWNY NA 28 CZERWCA 2019 Urlop szkoleniowy dla nauczycieli w publicznej poradni Opracowała: Joanna Swadźba, prawnik, kierownik w oddziale nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania (Dz.U. z 2001 r. Nr 1 poz. 5). Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest ułatwienie pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Z przepisów Karty nauczyciela (dalej KN) wynika obowiązek nauczyciela do podnoszenia swojej wiedzy ogólnej i zawodowej oraz doskonalenia się zawodowo, zgodnie z potrzebami placówki (art. 6 ust. 3a KN, art. 12 ust. 3 KN, art. 3 pkt 2 KN). Natomiast zgodnie z treścią art. 7 KN dyrektor poradni psychologiczno-pedagogicznej odpowiedzialny jest w szczególności za zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań i w ich doskonaleniu zawodowym. Jeśli nauczyciel ma obowiązek podnoszenia kwalifikacji zawodowych, oznacza to, że dyrektor poradni musi ułatwić nauczycielom dokształcanie, w szczególności poprzez udzielenie nauczycielowi urlopu szkoleniowego. Zasady podnoszenia kwalifikacji zawodowych nauczycieli uregulowane zostały w treści KN i w Rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania (dalej Rozporządzenie) oraz w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami – w Ustawie Kodeks pracy (dalej k.p.). Udzielanie urlopu szkoleniowego Urlop szkoleniowy jest świadczeniem pracowniczym. Przysługuje bowiem jedynie osobom pozostającym w zatrudnieniu. Przy czym nie każdemu dokształcającemu pracownikowi należy się urlop szkoleniowy. Podstawę prawą udzielenia nauczycielowi urlopu szkoleniowego stanowi art. 68 KN. Szczegółowe zasady udzielania tego urlopu wynikają zaś z treści wspomnianego wcześniej Rozporządzenia. Zgodnie z art. 68 ust. 1 KN nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć przysługuje urlop płatny dla dalszego kształcenia oraz inne ulgi i świadczenia związane z tym kształceniem. Nauczyciel może otrzymać urlop płatny lub bezpłatny dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych, a bezpłatny z innych ważnych przyczyn. Zapamiętaj! Z treści art. 68 KN wynika, że nauczycielom przysługują dwa rodzaje płatnych urlopów szkoleniowych: • urlop dla dalszego kształcenia, • urlop dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych. Podstawowe zasady udzielania urlopu szkoleniowego nauczycielom poradni Przepisy Rozporządzenia mają zastosowanie do nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych oraz odbywających studia wyższe lub kształcących się w zakładach kształcenia nauczycieli na podstawie skierowania udzielonego przez dyrektora poradni, jeżeli podnoszenie kwalifikacji zawodowych nauczyciela jest zgodne z potrzebami placówki (§ 1 ust. 1–3 Rozporządzenia). Warunki udzielenia nauczycielowi płatnego urlopu szkoleniowego: • zatrudnienie w pełnym wymiarze zajęć, • zatrudnienie w publicznej szkole lub placówce, • odbywanie studiów wyższych lub kształcenie w zakładach kształcenia nauczycieli, • dalsze kształcenie w oparciu o skierowanie wydane nauczycielowi przez dyrektora poradni. Wskazać należy, że warunki te należy spełnić łącznie. Warunek zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć oznacza, że nauczyciel w ramach jednego stosunku pracy powinien być zatrudniony na pełny etat, aby móc skorzystać z urlopu szkoleniowego. Jeżeli natomiast nauczyciel wykonuje pracę na podstawie dwóch lub więcej stosunków pracy, z których żaden nie jest w pełnym wymiarze zajęć, to nawet jeśli po zsumowaniu godzin z tych stosunków pracy godziny te dają pełny wymiar, nauczycielowi nie będzie przysługiwał urlop szkoleniowy. Uprawnienie do urlopu szkoleniowego przysługuje, jeśli nauczyciel w ramach jednego stosunku pracy (u jednego pracodawcy) zatrudniony jest w pełnym wymiarze zajęć. Ponadto urlop szkoleniowy przysługuje, jeśli nauczyciel zatrudniony jest w publicznej placówce. Przepisy Rozporządzenia nie mają bowiem zastosowania do placówek niepublicznych. Podnoszenie kwalifikacji zgodne z potrzebami poradni Urlop szkoleniowy przysługuje też nauczycielowi, który zostanie skierowany przez dyrektora poradni na daną formę dokształcania. Wzór skierowania został ściśle określony przepisami Rozporządzenia. Aby uzyskać skierowanie, nauczyciel powinien wskazać, że podnoszenie kwalifikacji zawodowych jest zgodne z potrzebami poradni psychologiczno-pedagogicznej. To do dyrektora poradni należy ocena, czy podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez nauczyciela jest zasadne z punktu widzenia potrzeb placówki. Jeśli podnoszenie kwalifikacji zawodowych nauczyciela nie jest zgodne z potrzebami poradni, dyrektor nie może skierować nauczyciela na dalsze kształcenie nauczyciela. Warto zauważyć, że przepisy zawarte w KN, jak i w Rozporządzeniu nie przewidują procedury odwoławczej od odmowy skierowania nauczyciela na dalsze kształcenie. Jednak należy uznać, że ewentualne spory w tym przedmiocie, np. związane z nieuzasadnioną odmową skierowania nauczyciela na dalsze kształcenie, mogą rozpoznawać sądy powszechne – sądy pracy (art. 91c ust. 2 KN). Dalsze kształcenie na studiach wyższych Kolejnym warunkiem uzyskania prawa do urlopu szkoleniowego, na zasadach określonych w tym Rozporządzeniu, jest podjęcie dalszego kształcenia na studiach wyższych lub kształcenia się w zakładach kształcenia nauczycieli. Prawodawca wyraźnie i w formie katalogu zamkniętego wymienia formy dokształcania uprawniającego do udzielenia nauczycielowi urlopu szkoleniowego na zasadach określonych w tym Rozporządzeniu. Podjęcie dokształcania, nawet za zgodą pracodawcy i na podstawie skierowania, ale w innych formach kształcenia niż studia wyższe lub w zakładach kształcenia nauczycieli, nie będzie uprawniało do urlopu szkoleniowego, o którym mowa w tym Rozporządzeniu. Wymiar urlopu szkoleniowego Przepisy Rozporządzenia określają wymiar płatnego urlopu szkoleniowego. Zgodnie z § 3 wspomnianego aktu prawnego nauczycielowi odbywającemu studia zaoczne lub wieczorowe w szkole wyższej przysługują płatne urlopy szkoleniowe w każdym roku studiów, przeznaczone na udział w obowiązkowych zajęciach dydaktycznych oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminów, w wymiarze: • 28 dni roboczych – jeżeli nauczyciel kształci się na studiach zaocznych, • 21 dni roboczych – jeżeli nauczyciel kształci się na studiach wieczorowych. Dodatkowo nauczycielowi przysługuje w ostatnim roku studiów 21 dni roboczych płatnego urlopu szkoleniowego na przygotowanie pracy magisterskiej lub dyplomowej oraz przystąpienie do egzaminu magisterskiego lub dyplomowego. Jeżeli ostatni rok studiów trwa jeden semestr, wymiar urlopu szkoleniowego ulega skróceniu o połowę, a więc będzie wynosił: • 14 dni roboczych – w przypadku studiów zaocznych, • 10,5 dnia roboczego – w przypadku studiów wieczorowych. Należy zaznaczyć, że nie ma podstaw prawnych do zaokrąglania wymiaru tego urlopu szkoleniowego. Studia w systemie eksternistycznym Natomiast nauczycielowi, który przystępuje do egzaminów z zakresu programu określonego kierunku studiów wyższych w systemie eksternistycznym, przysługują płatne zwolnienia od pracy na czas niezbędny do przystąpienia do tych egzaminów. Prawodawca nie określił tu konkretnego wymiaru płatnych zwolnień z pracy, a jedynie wskazał, że zwolnienie przysługuje na czas niezbędny do przystąpienia do egzaminów eksternistycznych. Oznacza to, że ustalenie konkretnego wymiaru zwolnienia pozostawiono do decyzji dyrektora. Jednakże nauczyciel we wniosku o udzielenie takiego zwolnienia może wskazać jego wymiar, przy czym dyrektor poradni nie jest zobowiązany do realizacji wniosku nauczyciela w tym zakresie. Nauczycielowi studiującemu eksternistycznie na przygotowanie pracy magisterskiej lub dyplomowej przysługuje ponadto 10 dni roboczych płatnego urlopu szkoleniowego. Powtarzanie roku a urlop szkoleniowy Urlop szkoleniowy nie przysługuje przez czas powtarzania przez nauczyciela roku studiów. Zgodnie bowiem z § 5 Rozporządzenia nauczyciel, który nie zaliczył roku studiów, traci prawo do płatnego urlopu szkoleniowego oraz ulg i świadczeń przewidzianych w Rozporządzeniu przez okres powtarzania roku. W tym czasie nauczycielowi powtarzającemu rok studiów przysługuje zamiast płatnego urlopu szkoleniowego prawo do bezpłatnych zwolnień od pracy – jednakże wyłącznie na czas obowiązkowych zajęć i egzaminów. Wyjątkiem jest powtarzanie roku studiów z powodu choroby lub innych wypadków losowych. W takich sytuacjach dyrektor poradni może, ale nie musi, przyznać nauczycielowi płatny urlop szkoleniowy za powtarzany rok studiów. Jeśli nauczyciel zaliczy powtarzany rok, to za następny rok studiów znów nabędzie prawo do płatnego urlopu szkoleniowego. Udzielanie urlopu szkoleniowego na dni robocze Przepisy Rozporządzenia określają wymiar urlopu szkoleniowego w dniach roboczych. W konsekwencji należy uznać, że urlop szkoleniowy nauczyciela powinien być udzielany na dni robocze, a więc dni, w których nauczyciel prowadzi zajęcia, zgodnie z obowiązującym go rozkładem zajęć. W praktyce nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć, którego zgodnie z art. 42c ust. 1 KN obowiązuje zasadniczo pięciodniowy tydzień pracy, urlop szkoleniowy powinien być udzielony na dni pracy (zazwyczaj od poniedziałku do piątku). Również, jeśli nauczycielowi ustalono, zgodnie z art. 42c ust. 1 zd. 2 KN, czterodniowy tydzień pracy (np. od wtorku do piątku), to urlopu szkoleniowego powinno się udzielać tylko na dni pracy danego nauczyciela (czyli np. od wtorku do piątku). Nie udziela się nauczycielowi urlopu szkoleniowego na dni, które zgodnie z organizacją pracy szkoły i rozkładem zajęć są dla niego dniami wolnymi od pracy (w opisanym wcześniej przykładzie będzie to: sobota i niedziela oraz poniedziałek). Praktyczne wskazówki Podstawą udzielenia nauczycielowi skierowanemu na dalsze kształcenie się urlopu szkoleniowego jest przedstawienie przez nauczyciela dokumentacji przebiegu studiów, o czym wprost stanowi § 9 ust. 1 Rozporządzenia. Przepis ten równocześnie stanowi podstawę prawną do żądania przez dyrektora poradni przedstawienia mu przez nauczyciela ubiegającego się o udzielenie mu urlopu szkoleniowego – dokumentacji przebiegu nauczania. Za czas urlopu szkoleniowego oraz płatnego zwolnienia nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia. Co więcej, godziny ponadwymiarowe przydzielone nauczycielowi w planie organizacyjnym szkoły i przypadające do realizacji w okresie urlopu szkoleniowego traktuje się jak faktycznie przepracowane. Przedłużenie okresu urlopu szkoleniowego w przypadku choroby nauczyciela Przepisy Rozporządzenia przewidują możliwość przedłużenia okresu urlopu szkoleniowego w przypadku choroby nauczyciela. Jeżeli nauczyciel będzie chorował w czasie trwania urlopu szkoleniowego, to czas urlopu szkoleniowego przedłuży się o okres niezdolności do pracy. Albo dyrektor poradni powinien udzielić części urlopu szkoleniowego, niewykorzystanego z powodu niezdolności do pracy, w terminie późniejszym, zgodnie z wnioskiem nauczyciela. W praktyce oznacza to, że nauczyciel ma możliwość odbioru niewykorzystanego urlopu w innym terminie. Warto zauważyć, że przepisy Rozporządzenia przewidują możliwość przesunięcia terminu urlopu szkoleniowego na inny termin lub jego przedłużenie jedynie w związku z przebywaniem nauczyciela na zwolnieniu lekarskim. Natomiast inne okoliczności nie mają wpływu na przedłużenie urlopu szkoleniowego. Urlop szkoleniowy na podstawie innych przepisów Udzielenie urlopu szkoleniowego na dalsze kształcenie w innych formach niż na studiach wyższych lub kształcenia się w zakładach kształcenia nauczycieli będzie możliwe na podstawie przepisów odrębnych. Stanowi o tym wprost § 13 Rozporządzenia, zgodnie z którym uprawnienia nauczycieli skierowanych na studia doktoranckie lub przygotowujących rozprawę doktorską poza studiami oraz na studia podyplomowe, jak też podnoszących swoje kwalifikacje w formach pozaszkolnych albo skierowanych na kształcenie za granicą, regulują odrębne przepisy. Tymi odrębnymi przepisami są art. 1031–1036 k.p. Zgodnie z nimi urlop szkoleniowy przysługuje w wymiarze: • 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych, • 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego, • 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, • 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych na studniach podyplomowych a prawo do urlopu szkoleniowego Rozporządzenie nie reguluje zasad podnoszenia kwalifikacji nauczycieli na studiach podyplomowych. Zatem w przypadku dalszego kształcenia nauczyciela na studiach podyplomowych zastosowanie będą miały regulacje k.p., które nie przewidują udzielania urlopu szkoleniowego w związku z podnoszeniem kwalifikacji na studiach podyplomowych. Studia podyplomowe nie kwalifikują się do żadnej z grup wymienionych w art. 1032 k.p. uprawniających do urlopu szkoleniowego, więc w tym przypadku on nie przysługuje, chyba że pracodawca z własnej woli przyzna takie świadczenie na podstawie art. 1033 k.p. Zgodnie bowiem z tym przepisem pracodawca może przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazdy, podręczniki i zakwaterowanie. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych bez skierowania dyrektora poradni a prawo do urlopu szkoleniowego Zgodnie z § 10 Rozporządzenia nauczycielowi podejmującemu naukę w szkole wyższej lub zakładzie kształcenia nauczycieli bez skierowania dyrektor może udzielić płatnego urlopu szkoleniowego oraz ulg i świadczeń, o których mowa w § 2–9, w ramach posiadanych na ten cel środków finansowych. Zatem to od możliwości finansowych placówki i woli dyrektora poradni będzie zależało to, czy w związku z podnoszeniem kwalifikacji bez skierowania nauczycielowi poradni będzie przysługiwał m.in. urlop szkoleniowy. Nie ma obowiązku, a jedynie możliwość udzielenia urlopu szkoleniowego nauczycielowi, który bez skierowania podjął dokształcanie. Istotne jest w tym przypadku wykazanie przez nauczyciela, że podnoszenie kwalifikacji zawodowych nauczyciela jest zgodne z potrzebami poradni. Urlop szkoleniowy dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych Płatnych urlopów szkoleniowych dla celów naukowych, artystycznych lub oświatowych udziela się na innych zasadach niż urlopów dla celów dokształcania się nauczycieli. Urlopy płatne dla celów naukowych, artystycznych lub oświatowych mogą być, zgodnie z § 11 Rozporządzenia, udzielane nauczycielowi w wymiarze do jednego miesiąca na opracowanie środków dydaktycznych, problemów z zakresu teorii lub praktyki pedagogicznej albo innych problemów z zakresu oświaty i wychowania, które mogą mieć znaczenie w unowocześnianiu i doskonaleniu procesu dydaktyczno-wychowawczego oraz systemu oświaty i wychowania, jeżeli z tego tytułu nauczyciel nie otrzymuje wynagrodzenia. Reasumując, Rozporządzenie przewiduje również udzielanie nauczycielom urlopów płatnych dla celów naukowych, artystycznych lub oświatowych, pod warunkiem jednak, że nauczyciel z tego tytułu nie otrzymuje wynagrodzenia. Nauczyciel może również otrzymać urlop bezpłatny dla celów naukowych, oświatowych, artystycznych albo z innych ważnych przyczyn na czas określony, jeżeli nie spowoduje to zakłócenia toku pracy placówki.