STAN PRAWNY NA 18 LIPCA 2019 Nowelizacja Karty nauczyciela Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz wielu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 2203 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.), • Ustawa z dnia 13 czerwca 2019 r. o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1287). 9 lipca Prezydent RP podpisał Ustawę o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw. Jako podstawowy cel nowelizacji wskazano konieczność zapewnienia w zakresie pragmatyki zawodowej nauczycieli rozwiązań zmierzających do podniesienia prestiżu tego zawodu. Bezpośrednią przyczyną zmian było jednak porozumienie podpisane 7 kwietnia 2019 r. między stroną rządową oraz przedstawicielami Krajowej Sekcji Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność”. Strony wspólnie uzgodniły, że dojdzie do: • przyspieszenia podwyżki wynagrodzeń oraz wprowadzenia dodatkowej podwyżki płac nauczycieli od września 2019 r., • skrócenia ścieżki awansu zawodowego i powrotu do oceny pracy sprzed września 2018 r. z uwzględnieniem opinii rady rodziców, • wprowadzenia dodatkowego świadczenia dla młodych nauczycieli „na start”, • ustalenia w przepisach minimalnej kwoty dodatku za wychowawstwo w wysokości 300 zł, • zmniejszania uciążliwości pracy wynikającej z prowadzenia zbyt rozbudowanej dokumentacji. W uzasadnieniu wskazano, że od kwietnia 2018 r. średnie wynagrodzenia nauczycieli wzrosły o 5,35 proc. (w tym wynagrodzenie zasadnicze oraz dodatki do wynagrodzenia). Od stycznia 2019 r. wynagrodzenia nauczycieli wzrosły o 5 proc. Kolejna podwyżka wynagrodzeń (też o 5 proc.) planowana była od stycznia 2020 r., jednak nowelizacja przewiduje przyspieszenie tej podwyżki oraz zwiększenie jej wysokości do 9,6 proc. W stosunku do marca 2018 r., pensje nauczycieli powinny zatem wzrosnąć o 21,2 proc. W związku z koniecznością podwyższenia wynagrodzenia nauczycieli w trakcie roku kalendarzowego przepis przejściowy, czyli art. 14 Ustawy o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (dalej: Ustawa o zmianie ustawy) przewiduje, iż w okresie od 1 września 2019 r. do 31 grudnia 2019 r. średnie wynagrodzenie nauczycieli, ustalone w sposób określony w art. 30 ust. 3 KN, zwiększy się o 9,6 proc. Zmiana ta umożliwi też podwyższenie od 1 września 2019 r. wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli oraz dodatków do wynagrodzenia. W związku z tym, iż KN reguluje termin podwyższenia wynagrodzeń nauczycieli jedynie wówczas, gdy następuje ono od 1 stycznia danego roku, niezbędne było uregulowanie w przepisie przejściowym terminu podwyższenia wynagrodzeń. W związku z tą zmianą podwyższenie ww. wynagrodzeń nastąpi nie później niż do 30 września 2019 r., z wyrównaniem od 1 września 2019 r. Przepisem przejściowym jest tu art. 14 ust. 2 Ustawy o zmianie ustawy. Świadczenie „na start” Do KN – na podstawie art. 1 pkt 14 Ustawy o zmianie ustawy – wprowadzono art. 53a, zgodnie z którym nauczyciel stażysta odbywający staż na stopień nauczyciela kontraktowego otrzymuje jednorazowe świadczenie „na start” w wysokości 1000 zł. Świadczenie to jest wypłacane w terminie do 30 września roku, w którym nauczyciel rozpoczął staż. Jeżeli nauczyciel stażysta pozostaje jednocześnie w więcej niż jednym stosunku pracy, świadczenie otrzymuje w jednostce oświatowej wskazanej jako podstawowe miejsce zatrudnienia. Świadczenie będzie można otrzymać nie więcej niż jeden raz w okresie całego zatrudnienia. Celem tego świadczenia jest stworzenie mechanizmów zachęcających do podejmowania pracy w tym zawodzie oraz ułatwiających start zawodowy osobom, dla których jest to najczęściej pierwsza praca. Świadczenie „na start” będzie świadczeniem o charakterze socjalnym, dlatego wszyscy nauczyciele uprawnieni do tego świadczenia otrzymają go w takiej samej wysokości – niezależnie od wymiaru zatrudnienia. Świadczenie „na start” ma ułatwić początkującym nauczycielom np. zakup dodatkowych materiałów pomocnych w ich rozwoju zawodowym oraz pokrycie części kosztów związanych ze zmianą miejsca zamieszkania w związku z podjęciem pracy w innej miejscowości. Dodać należy, że w związku z wprowadzeniem nowego świadczenia, w Ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego zaproponowano zmiany sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej. Prowadzenie szkół i placówek oświatowych jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego, zatem wypłata świadczenia „na start” dla nauczyciela stażysty będzie zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego. W związku z nowym zadaniem dla samorządów w KN zmieniony został przepis dotyczący gwarancji środków na określone zadania oświatowe w dochodach (art. 30 ust. 8 KN zmieniony przez art. 1 pkt 11c Ustawy o zmianie ustawy). Gwarancjami zostało objęte również świadczenie „na start” dla nauczyciela stażysty. W związku z powyższym, konieczne jest uwzględnienie przy podziale części oświatowej subwencji ogólnej finansowania świadczenia „na start”. Skrócenie ścieżki awansu zawodowego i powrót do starej oceny pracy Kolejną zmianą, która cofa wprowadzone niedawno do KN modyfikacje, jest skrócenie ścieżki awansu zawodowego i powrót do oceny pracy sprzed 1 września 2018 r. Jak wskazuje uzasadnienie do nowelizacji, środowisko nauczycielskie postulowało wycofanie zmian, a w wyniku rozmów ze związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli 7 kwietnia 2019 r. zostało podpisane porozumienie między stroną rządową oraz przedstawicielami Krajowej Sekcji Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność”, które przewiduje w szczególności skrócenie ścieżki awansu zawodowego i powrót do oceny pracy sprzed września 2018 r. z uwzględnieniem opinii rady rodziców. Ustawa o zmianie ustawy zakłada zatem: • zniesienie obligatoryjności dokonywania oceny pracy nauczycieli, • utrzymanie zasięgania opinii rady rodziców przy dokonywaniu oceny pracy nauczycieli, • uchylenie upoważnienia do określenia, w drodze rozporządzenia, szczegółowych kryteriów oceny pracy nauczycieli – kryteria oceny pracy zostały określone w KN (art. 6a ust. 1e i 1f – wprowadzony art. 1 pkt. 1a Ustawy o zmianie ustawy), • powrót do trzystopniowej skali oceny pracy, • rozdzielenie oceny pracy od awansu zawodowego nauczycieli; w zakresie awansu zawodowego przywrócona zostaje ocena dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu, • uchylenie przepisów dotyczących dodatku za wyróżniającą pracę dla nauczycieli dyplomowanych – zmiana ta jest konsekwencją odejścia od obligatoryjności dokonywania oceny pracy, zmiany skali i kryteriów tej oceny, • skrócenie okresów pracy w placówce niezbędnych do rozpoczęcia stażu na kolejny stopień awansu zawodowego – do dwóch lat pracy przed rozpoczęciem stażu na stopień nauczyciela mianowanego oraz do roku przed rozpoczęciem stażu na stopień nauczyciela dyplomowanego, • skrócenie stażu na stopień nauczyciela kontraktowego do dziewięciu miesięcy, • zastąpienie egzaminu przed komisją egzaminacyjną na stopień nauczyciela kontraktowego rozmową przeprowadzaną przez komisję kwalifikacyjną. Nowelizacja przywróciła zatem stan prawny obowiązujący przed zmianami wprowadzonymi Ustawą o finansowaniu zadań oświatowych. Przykładowo, nowelizacja zmieniła art. 6a ust. 1 oraz uchyliła art. 6a ust. 1a do 1d KN, dotyczące dokonywania obligatoryjnej oceny pracy po zakończeniu stażu na stopień nauczyciela kontraktowego, nauczyciela mianowanego i nauczyciela dyplomowanego. Inny przykład – zmieniono regulację art. 9c ust. 1 pkt 1 KN i w efekcie przywrócono dziewięciomiesięczny czas trwania stażu dla nauczyciela stażysty. Taka zmiana, „odwracająca” ostatnie nowelizacje KN, wymaga przyjęcia dodatkowych przepisów przejściowych, które zawarte są w art. 8 i nast. Ustawy o zmianie ustawy. Zgodnie z tymi przepisami: • do postępowań w sprawie dokonania oceny pracy nauczyciela, wszczętych i niezakończonych przed 1 września 2019 r., stosuje się przepisy dotychczasowe, • do postępowań o nadanie nauczycielom stopnia awansu zawodowego, wszczętych i niezakończonych przed 1 września 2019 r., stosuje się przepisy dotychczasowe, • w przypadku ubiegania się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego staż rozpoczęty w roku szkolnym 2018/2019 trwa 12 miesięcy, • w przypadku nauczycieli, którzy zakończyli staż na kolejny stopień awansu zawodowego w okresie od 1 września 2018 r. do 31 sierpnia 2019 r., lecz do 31 sierpnia 2019 r. nie otrzymali oceny pracy nauczyciela po zakończeniu stażu lub nie złożyli wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego, ocena pracy nauczyciela po zakończeniu stażu jest dokonywana oraz postępowanie kwalifikacyjne lub egzaminacyjne jest prowadzone według dotychczasowych przepisów, • w przypadku nauczycieli, którzy w okresie od 1 września 2018 r. do 31 sierpnia 2019 r. w trakcie odbywania stażu na kolejny stopień awansu zawodowego zmienili miejsce zatrudnienia i za okres dotychczas odbytego stażu otrzymali co najmniej dobrą ocenę pracy, ocena ta jest uwzględniana do oceny dorobku zawodowego nauczyciela dokonywanej po zakończeniu całego stażu. Ograniczenie liczby umów na czas określony Zgodnie z art. 10 ust. 7 KN, w przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, w tym w trakcie roku szkolnego, z osobą rozpoczynającą pracę w placówce, z nauczycielem kontraktowym lub z nauczycielami, o których mowa w ust. 5 KN, czyli z nauczycielem mianowanym i dyplomowanym, stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony. Jest to regulacja umożliwiająca nawiązywanie umów terminowych z nauczycielami, w przypadku wystąpienia jednej z dwóch przesłanek – potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub konieczności zastępstwa nieobecnego nauczyciela. Środowiska nauczycielskie wskazują jednak, iż przepis art. 10 ust. 7 KN w zakresie ww. przesłanki jest bardzo często nadużywany i nauczyciele przez wiele lat pozostają w zatrudnieniu na czas określony, pomimo że przesłanka potrzeby wynikającej z organizacji nauczania nie występowała lub przestała występować w okresie zatrudnienia. Takim nadużyciom może sprzyjać fakt, że ww. art. nie wymaga od pracodawcy, aby przy zawieraniu z nauczycielem terminowej umowy o pracę wyjaśniał pracownikowi, jakie konkretne przesłanki zadecydowały o konieczności nawiązania z nauczycielem umownego stosunku pracy na czas określony zamiast na czas nieokreślony (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2014 r., I PK 237/13). Dlatego do art. 10 KN wprowadzono ust. od 12 do 17 (na podstawie art. 1 pkt. 11d Ustawy o zmianie ustawy), które mają ograniczyć możliwość ponawiania umów terminowych. Zgodnie z tymi regulacjami okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony, zawartej w przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania, zgodnie z ust. 7, a także łączny okres zatrudnienia na podstawie tych umów między tymi samymi stronami stosunku pracy, nie może przekraczać 36 miesięcy. Do tego okresu zatrudnienia wlicza się umowy o pracę na czas określony zawarte na następujące po sobie okresy, o ile przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła trzech miesięcy. Jeżeli okres zatrudnienia na podstawie umów o pracę na czas określony przekracza okres 36 miesięcy, z dniem następującym po upływie tego okresu stosunek pracy przekształca się: • w przypadku nauczyciela kontraktowego – w stosunek pracy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, • w przypadku nauczyciela mianowanego i nauczyciela dyplomowanego – w stosunek pracy na podstawie mianowania, a w przypadku niespełniania warunków, o których mowa w art. 10 ust. 5 pkt 1 i 6 KN (warunek posiadania obywatelstwa oraz istnienia możliwości zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony) – w stosunek pracy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Przepisów tych nie stosuje się jednak do umów o pracę na czas określony zawartych: • w celu zastępstwa nieobecnego nauczyciela, jeżeli ich zawarcie w danym przypadku służy zaspokojeniu rzeczywistego okresowego zapotrzebowania i jest niezbędne w tym zakresie w świetle wszystkich okoliczności zawarcia umowy, • z nauczycielem nieposiadającym kwalifikacji wymaganych do zajmowania danego stanowiska zgodnie z art. 10 ust. 9 KN, • w przypadku przedłużenia umowy o pracę do dnia porodu, zgodnie z art. 177 § 3 Kodeksu pracy. Do okresu 36 miesięcy wliczane będą okresy zatrudnienia na podstawie umów o pracę na czas określony, zawieranych od 1 września 2019 r. Warto tu zauważyć, że o ile określa się maksymalny łączny czas trwania umów na czas określony, to jednak nie wskazano limitu tych umów. Uzasadnienie wskazuje, że umowy zawierane są na okres odpowiedni do zaistniałej potrzeby i mogą być to bardzo krótkie okresy zatrudnienia. Wyczerpanie limitu umów pozbawiłoby możliwości zatrudnienia nauczyciela na kolejną umowę o pracę na czas określony, pomimo iż taka potrzeba rzeczywiście by istniałaby, a łączny okres zatrudnienia nauczyciela na podstawie tych umów nie jest długi. Zmiany w postępowaniu dyscyplinarnym Artykuł 85o ust. 1 KN wskazuje, że postępowanie dyscyplinarne nie może być wszczęte po upływie trzech miesięcy od dnia powzięcia przez organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna pierwszej instancji, wiadomości o popełnieniu czynu uchybiającego godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 KN, oraz po upływie trzech lat od popełnienia tego czynu. Uzasadnienie wskazuje, że z uwagi na to, iż ww. postępowania dotyczą czynów naruszających prawa i dobro dziecka, proponuje się, aby w tych przypadkach była możliwość wszczęcia postępowania dyscyplinarnego również po upływie trzech miesięcy od dnia powzięcia przez organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna pierwszej instancji, wiadomości o popełnieniu czynu uchybiającego godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 KN. Nieprzeprowadzenie postępowania dyscyplinarnego i niewymierzenie odpowiedniej kary nauczycielowi, który popełnił czyn naruszający prawa i dobro dziecka, np. stosował przemoc fizyczną wobec dzieci, mogłoby stanowić zagrożenie bezpieczeństwa dzieci pozostających pod jego opieką. Regulacja, która dokonuje zmiany, to art. 85o ust. 7 KN (wprowadzony na podstawie art. 1 pkt. 20 Ustawy o zmianie ustawy). Ponadto doprecyzowano art. 75 ust. 2a KN (art. 1 pkt. 16 Ustawy o zmianie ustawy) poprzez określenie, iż kar porządkowych nie wymierza się za popełnienie czynu naruszającego prawa i dobro dziecka. Jednocześnie dyrektor placówki został zobowiązany do informowania rzecznika dyscyplinarnego o popełnieniu przez nauczyciela czynu naruszającego prawa i dobro dziecka nie później niż w ciągu trzech dni roboczych od dnia powzięcia wiadomości o popełnieniu takiego czynu. W przypadku nieuprawnionego wymierzenia nauczycielowi kary porządkowej za popełnienie czynu naruszającego prawa i dobro dziecka będzie możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności dyscyplinarnej.