STAN PRAWNY NA 7 CZERWCA 2019 Umowy z pracownikami niepedagogicznymi – część II Opracowała: Karolina Król-Komarnicka, kierownik działu kadr i płac w państwowej instytucji Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040), • Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1260), • Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1025 ze zm.). Umowy cywilnoprawne zobowiązują pracowników do starannego działania. Współpracę osoby fizycznej z placówką oświatową niepubliczną lub publiczną w zakresie pracowników niepedagogicznych może regulować nie tylko umowa o pracę, ale też umowa-zlecenie bądź umowa o dzieło. Jakie są podstawowe różnice między wspomnianymi rodzajami umów? Współpraca między placówką oświatową niepubliczną lub publiczną w zakresie pracowników niepedagogicznych a osobą fizyczną może mieć formę stosunku cywilnoprawnego. W tym zakresie obowiązują określone przepisy Kodeksu cywilnego (dalej k.c.). Umowa-zlecenie Zgodnie z przepisami k.c. (art.734–751) umowa-zlecenie jest zawierana na czas określony, a jej przedmiotem jest najczęściej konkretna usługa. Liczy się staranne wykonywanie zleconego działania, nie zaś osiągnięcie określonego efektu, jak np. w umowie o dzieło. Podstawowe elementy wskazujące na wykonywanie pracy w ramach umowy-zlecenia to: • dość duża swoboda i samodzielność osoby wykonującej umowę w zakresie organizowania pracy, • brak określenia godzinowego wymiaru czasu pracy (w tym również ścisłego wyznaczenia godzin rozpoczynania i kończenia pracy), • brak kierownictwa ze strony zlecającego pracę. Zawartość umowy Ustawodawca nie określa jednoznacznie formy oraz elementów umowy-zlecenia, jednakże warto zawrzeć ją w formie pisemnej (po jednym egzemplarzu dla obu stron) i wskazać w niej: • strony umowy, • datę jej rozpoczęcia i wygaśnięcia, • przedmiot zlecenia (powinien być określony dokładnie), • wynagrodzenie. Ważne! Do tego typu umowy nie stosuje się przepisów Kodeksu pracy (dalej k.p.), np. nie stosuje się przepisów dotyczących urlopów wypoczynkowych, ochrony przed wypowiedzeniem umowy. Jednak zgodnie z zasadą swobody umów, można zawrzeć w umowie zasady dotyczące udzielania dni wolnych. Usługi w ramach umowy Do prac, które można uregulować umową-zleceniem, należą usługi outsourcingowe, np. informatyczne, księgowe czy prawne. Zleceniobiorca ma obowiązek bieżącego informowania zleceniodawcy o przebiegu wykonywania zlecenia i złożenia mu sprawozdania z jego wykonania. Ponadto zobowiązany jest wydać zleceniodawcy wszystko, co przy wykonywaniu zlecenia uzyskał dla niego (art. 740 k.c.). Zasadniczo zleceniobiorca powinien wykonywać zleconą mu czynność osobiście. Może jednak powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej, gdy wynika to z umowy lub ze zwyczaju (albo gdy jest do tego zmuszony szczególnymi okolicznościami). Powinien wtedy zawiadomić o tym zleceniodawcę. Jeśli zleceniobiorca powierzy wykonanie zlecenia osobie trzeciej (a był do tego uprawniony i dodatkowo zawiadomił o tym fakcie zleceniodawcę), odpowiada za brak należytej staranności w wyborze osoby trzeciej (art. 738 § 1 k.c.). Wypowiedzenie umowy-zlecenia Umowę-zlecenie można wypowiedzieć w dowolnej formie. Jednak jeśli umowa została zawarta w formie pisemnej, to wypowiedzenie umowy-zlecenia powinno być stwierdzone na piśmie (art. 77 § 2 i 3 k.c.). Wypowiedzenie zostaje złożone, jeżeli dotarło do drugiej strony w taki sposób, że mogła ona zapoznać się z jego treścią (art. 61 k.c.). Przepisy nie wskazują żadnych terminów wypowiedzenia, w konsekwencji czego może być ono dokonane ze skutkiem natychmiastowym. Strona wypowiadająca umowę może jednak wskazać w wypowiedzeniu termin ustania umowy. Możliwe jest również określenie w treści umowy-zlecenia wiążących strony terminów wypowiedzenia. Dla złożenia wypowiedzenia nie jest wymagane określenie jego przyczyny. Jednak w przypadku odpłatnego zlecenia brak ważnego powodu wypowiedzenia powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą strony wypowiadającej umowę. Jeśli umowę-zlecenie wypowiada zleceniodawca, musi on zwrócić zleceniobiorcy wydatki poczynione w celu należytego wykonania zlecenia. W przypadku odpłatnego zlecenia zleceniodawca obowiązany jest uiścić zleceniobiorcy część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom. Jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, zleceniodawca powinien naprawić szkodę, którą zleceniobiorca poniósł z tego tytułu. Natomiast jeśli umowę odpłatnego zlecenia wypowiada zleceniobiorca bez ważnego powodu, to odpowiada on za szkodę, jaką poniósł zleceniodawca. Umowa o dzieło Pracodawca może zdecydować się także na nawiązanie współpracy na podstawie umowy o dzieło. Dopuszczalność zawierania umów o dzieło jest jednak ograniczona. Aby można było skorzystać z tej formy zatrudnienia, zarówno wykonywana praca, jak i jej rezultat muszą charakteryzować się określonymi cechami. Zgodnie z art. 627 k.c., zawierając umowę o dzieło, przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Umowa o dzieło może być wykorzystywana w tych przypadkach, w których chodzi o wykonanie czynności prowadzącej do powstania wyraźnego rezultatu o charakterze materialnym lub niematerialnym. Zasadniczą różnicą pomiędzy umową o dzieło a umową-zleceniem jest to, że umowa o dzieło wymaga, by starania przyjmującego zamówienie doprowadziły do konkretnego, w przyszłości indywidualnie oznaczonego rezultatu. Przedmiotem umowy o dzieło może być wykonanie określonych przedmiotów, sporządzenie opinii, ekspertyzy czy opracowania, zaprojektowanie strony internetowej. Ponadto różnica pomiędzy umową o dzieło a umową-zleceniem polega na odpowiedzialności za jej wykonanie. W ramach umowy o dzieło jej wykonawca odpowiada za rezultat swojej pracy, natomiast w przypadku umowy-zlecenia zleceniobiorca zobowiązuje się jedynie do należytego wykonania czynności zawartej w umowie, nie biorąc odpowiedzialności za jej ostateczny efekt. Zdecydowane różnice występują również w możliwości wypowiedzenia: umowa-zlecenie może być co do zasady wypowiedziana w każdej chwili, natomiast umowa o dzieło określa konkretne warunki, w jakich może dojść do wypowiedzenia. Chodzi tu przede wszystkim o sytuację, gdy np. wykonawca wykonuje dzieło w sposób niezgodny z umową bądź nie dotrzymuje określonych terminów. Porównanie umów o pracę, umów-zleceń i umów o dzieło Umowa o pracę Umowa-zlecenie Umowa o dzieło Przepisy regulujące nawiązanie współpracy Kodeks pracy, Ustawa o pracownikach samorządowych Kodeks cywilny Kodeks cywilny Strony umowy Pracodawca, pracownik Zleceniodawca, zleceniobiorca Zamawiający, przyjmujący zamówienie Tryb powstania zatrudnienia Bezwzględnie umowa o pracę sporządzona jest na piśmie Umowa ustna lub pisemna (dla celów dowodowych zalecane jest zawieranie umów w formie pisemnej) Umowa ustna lub pisemna (dla celów dowodowych zaleca się zawieranie umów w formie pisemnej) Charakter wykonywania pracy, relacja między stronami (podporządkowanie) Pracownik zobowiązany jest do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. Pracodawca natomiast zobowiązuje się do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem Zleceniobiorca posiada swobodę co do miejsca i sposobu wykonywania pracy. Zleceniobiorca i dający zlecenie są równorzędnymi względem siebie podmiotami Zamawiający i przyjmujący zamówienie są równorzędnymi podmiotami. Przyjmujący zamówienie ma daleko posuniętą swobodę. Zamawiający może jednak kontrolować sposób wykonania dzieła, a jeśli okaże się, że będzie wykonywane w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową, może zażądać zmiany sposobu wykonania dzieła i wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin Osobiste wykonywanie pracy Pracownik musi osobiście wykonywać swoje obowiązki w ramach umowy o pracę, żadna osoba nie może zastąpić pracownika w jego obowiązkach Zleceniobiorca może w pewnych określonych przypadkach powierzyć wykonywanie pracy osobie trzeciej i jest odpowiedzialny za wybór osoby zastępującej, a zleceniobiorca może, ale nie musi wykonywać umowy osobiście Przyjmujący zamówienie może, lecz nie musi, wykonywać dzieło osobiście (chyba że co innego wynika z umowy). Jeśli przyjmujący zamówienie poleci wykonanie dzieła innym osobom, musi je osobiście nadzorować, za rezultat pracy odpowiada osobiście Wynagrodzenie Pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia Praca zlecona na podstawie umowy-zlecenia może być odpłatna lub nieodpłatna, jeśli wynika to z treści łączącej strony umowy lub okoliczności Umowa o dzieło jest umową odpłatną Odpowiedzialność W przypadku obowiązującego strony stosunku prawnego zawartego na podstawie umowy o pracę to na pracodawcy ciąży ryzyko gospodarcze. Pracownik odpowiada tylko w przypadkach określonych w przepisach Zleceniobiorca ponosi osobistą odpowiedzialność za sposób wykonywania usług Przyjmujący zamówienie ponosi osobistą odpowiedzialność za niewykonanie dzieła w terminie lub wadliwe wykonanie Ochrona Duża ochrona pracownika w zakresie zakończenia stosunku pracy, wprowadzenie katalogu osób chronionych przed zakończeniem stosunku pracy, zagwarantowane okresy wypowiedzenia Dość duża swoboda w kształtowaniu zapisów dotyczących zakończenia współpracy Dość duża swoboda w kształtowaniu zapisów dotyczących zakończenia współpracy, możliwość odstąpienia od umowy w przypadku opóźnienia pracy, wadliwego wykonania dzieła Śmierć osoby wykonującej pracę W przypadku śmierci pracownika stosunek pracy wygasa W umowie-zleceniu można zawrzeć zastrzeżenie umożliwiające przejęcie przez osobę zastrzeżoną w umowie obowiązków zleceniobiorcy w przypadku jego śmierci Umowa o dzieło rozwiązuje się wskutek śmierci przyjmującego zamówienie. Jeżeli materiał był własnością przyjmującego zamówienie, a dzieło (częściowo wykonane) ma wartość dla zamawiającego, to spadkobierca przyjmującego zamówienie może żądać, żeby zamawiający odebrał materiał w stanie, w jakim się znajduje, za zapłatą jego wartości oraz odpowiedniej części wynagrodzenia Podsumowanie Pracodawca, decydując się na zatrudnienie nowej osoby, musi rozważyć, jakie czynności będzie wykonywał nowozatrudniony i wybrać odpowiednią umowę, która ureguluje wzajemne prawa i obowiązki obu stron zawartego stosunku prawnego. Jeśli ma wątpliwości co do wyboru rodzaju umowy, bezpieczniej jest wybrać umowę o pracę, gdyż stałe wykonywanie umowy-zlecenia może być uznane przez sąd za stosunek pracy. Sąd może ustalić istnienie stosunku pracy mimo zgodnej woli stron co do zawarcia umowy cywilnoprawnej, jeśli uzna, że zawarta umowa nosi znamiona umowy o pracę, np. ze względu na wykonywanie pracy w wyznaczonym czasie i miejscu. W takim przypadku pracodawca (zleceniobiorca) musi pokryć wiele roszczeń względem pracownika, np. w zakresie prawa do urlopu wypoczynkowego.